Kamień z Rosetty

Kamień z Rosetty w Muzeum Brytyjskim
Naukowcy oglądają Kamień z Rosetty podczas Międzynarodowego Kongresu Orientalistów w 1874
Kamień z Rosetty otoczony przez zwiedzających w Muzeum Brytyjskim

Kamień z Rosetty – zabytek piśmiennictwa staroegipskiego, którego odkrycie miało przełomowe znaczenie dla odczytania egipskich hieroglifów[1]. Obecnie znajduje się w zbiorach Muzeum Brytyjskiego w Londynie[2].

Wygląd

Kamień z Rosetty to szara, granodiorytowa (w starszych publikacjach błędnie opisywana jako bazaltowa) płyta[3] o wysokości 114,4 cm, szerokości 72,3 cm i grubości 27,9 cm oraz wadze 762 kg. Jedna strona jest wypolerowana i na niej wyryty został tekst dwujęzyczny w trzech wersjach – po egipsku pismem hieroglificznym i demotycznym oraz po grecku. W górnej części znajduje się 14 wersów z 1419 hieroglifami, w środkowej 32 wersy z zapisem demotycznym, w dolnej – 34 wersy zapisane pismem greckim[4].

Górna część z hieroglifami jest uszkodzona (niekompletna), środkowa – demotyczna zachowała się najlepiej, w dolnej brakuje prawego rogu, a więc zakończenia tekstu.

Treść

Rekonstrukcja możliwego wyglądu steli

Tekst zapisany greką został szybko odczytany przez filologów. Był to ten sam tekst, który został zapisany w trzech wersjach i dwóch językach, aby był zrozumiały zarówno przez rodowitych Egipcjan, jak i przez Greków. Jego treść stanowi dekret wydany 27 marca roku 196 p.n.e. przez kapłanów egipskich w Memfis dla uczczenia faraona Ptolemeusza V z okazji pierwszej rocznicy koronacji, w związku z doznanymi od niego dobrodziejstwami. Faraon po wstąpieniu na tron ogłosił amnestię, obniżył podatki i podniósł dochody kapłanów[2][5].

Historia odkrycia

Płyta stanowiła część steli ustawianej w świątyniach na polecenie kapłanów w pobliżu wizerunku faraona. Została odkryta podczas robót fortyfikacyjnych w średniowiecznej twierdzy – fortu Rachid (nazwanego przez Francuzów Fort Julien) w egipskim porcie Rosette (ok. 56 km od Aleksandrii), 15 lipca 1799 r., przez kapitana Pierre’a-François Boucharda w trakcie wyprawy Napoleona do Egiptu. Płyta stanowiła element starego muru twierdzy, remontowanego przez żołnierzy francuskich[4] w oczekiwaniu na spodziewany atak turecki na zachodnią część Delty.

Znalezisko przetransportowano statkiem do Kairu, gdzie 29 lipca 1799 r. przedstawiono informację o tym odkryciu Instytutowi Egipskiemu oraz francuskiej placówce naukowej koordynującej całość prac badawczych na terenie Egiptu.

Na mocy układu kapitulacyjnego z Aleksandrii w 1801 r.[6] zabytek został przejęty (podobnie jak i inne eksponaty zgromadzone wówczas przez francuskich naukowców w Egipcie) przez Wielką Brytanię. Kamień trafił najpierw do biblioteki Stowarzyszenia Antykwariuszy w Londynie, następnie w 1802 r. został oficjalnie ofiarowany Muzeum Brytyjskiemu (British Museum) jako dar króla Jerzego III. Jest tam przechowywany do dziś.

Ponieważ znaczenie tekstu greckiego było znane, możliwe stało się odczytanie hieroglifów. Dokonali tego: w 1822 roku Francuz Jean-François Champollion i w 1823 roku Anglik Thomas Young[5]. Champollion posłużył się kopią kamienia, gdyż Francuzi sporządzili rysunki wszystkich zabytków, które musieli oddać Anglikom.

Spór o odzyskanie kamienia

Kamień od dziesiątek lat jest przedmiotem sporów między rządem w Kairze a Wielką Brytanią. Podobnie sprawa wygląda z Marmurami Elgina, o których zwrot z British Museum zabiega Grecja. To właśnie roszczenia Aten, wznowione w 2003 r., pobudziły w Egipcie debatę na temat odzyskania wywiezionych dóbr[7]. Najdonioślejszym przedstawicielem Kairu w sporze stał się egiptolog Zahi Hawass[8].

Zobacz też

Przypisy

  1. Rosetta Stone, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  2. a b Kamień z Rosetty, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-02-11].
  3. Andrew Middleton and Dietrich Klemm The Journal of Egyptian Archaeology, Vol. 89 (2003), pp. 207-216
  4. a b C.W.Ceram: Bogowie, groby i uczeni. Powieść o archeologii, Przeł. Jerzy Nowacki, Wyd. 7, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1994, s. 102, ISBN 83-06-02398-6
  5. a b Joanna Popielska-Grzybowska, „Doskonała mowa jest ukryta”. Odczytanie egipskiego pisma., „Pomocnik Historyczny” (3/2018), 2018, ISSN 2391-7717.
  6. The Rosetta Stone: A Journey from Alexandria to London.
  7. Charlotte Edwardes and Catherine Milner, Egypt demands return of the Rosetta Stone, 19 lipca 2003, ISSN 0307-1235 [dostęp 2020-02-11] (ang.).
  8. Egypt Called; It Wants Its Rosetta Stone Back, NPR.org [dostęp 2020-02-11] (ang.).

Bibliografia

  • C.W. Ceram, Bogowie, groby i uczeni, Jerzy Nowacki (tłum.), Warszawa: PIW, 2004, s. 102–103, ISBN 83-06-02398-6.
  • Guy Rachet, Słownik cywilizacji egipskiej, Joachim Śliwa (tłum.), Katowice: Książnica, 2006, s. 149, ISBN 83-7132-980-6.
  • Joyce Tyldesley, Egipt. Jak zaginiona cywilizacja została na nowo odkryta, Dariusz Niedziółka (tłum.), Warszawa: Prószyński i S-ka, 2005, s. 49–51, ISBN 83-7469-395-9.
  • Philipp Vanderberg, Śladami przeszłości. Największe odkrycia archeologów, Janusz Sidorek (tłum.), Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 30, ISBN 83-7311-501-3.
  • Boulton W. H., Wieczność piramid i tragedia Pompei, K. Michałowski (tłum.), Warszawa: Wiedza Powszechna, 1974, s. 16 - 19.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Rosetta Stone International Congress of Orientalists ILN 1874.jpg
Experts inspecting the Rosetta Stone during the International Congress of Orientalists of 1874
RosettaStoneAsPartOfOriginalStele.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 3.0

Illustration of the Rosetta Stone and the missing portions of the stele that it was originally part of. Derived from descriptions from experts and similar illustrations appearing in books, including the following:

  • Ray, John. The Rosetta Stone and Rebirth of Ancient Egypt p. 2. Profile Books Ltd. 2008 ISBN 978-186197-339-9
  • Parkinson, Richard. Cracking Codes: The Rosetta Stone and Decipherment p. 26 University of California Press. 1999 ISBN 0-520-22248-2
  • Budge, Ernest Alfred Wallis. The Decrees of Memphis and Canopus. Volume 3: The Decree of Canopus p. 35. Elibron Classics. 2005 ISBN 1-4021-9494-6 Invalid ISBN
Includes an image from Wikimedia Commons of the Rosetta Stone File:Rosetta Stone BW.jpeg, and several SVG images of Egyptian gods and goddesses from User:Jeff Dahl.
Rosetta Stone 2014 01.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Kamień z Rosetty w British Museum w Londynie
2007-08-27 Rosetta Stone London 0309.JPG
Autor: Olaf Herrmann, Licencja: Copyrighted free use
Rosetta Stone