Kamienica Juliusza Ostrowskiego w Warszawie

Kamienica Juliusza Ostrowskiego

Kamienica Juliusza Ostrowskiego (2018)
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Marszałkowska 4 00-590 Warszawa
Typ budynku	kamienica
Rozpoczęcie budowy	1906
Ukończenie budowy	1908
Pierwszy właściciel	Juliusz Ostrowski
Położenie na mapie Warszawy (c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5 Kamienica Juliusza Ostrowskiego
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kamienica Juliusza Ostrowskiego
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Kamienica Juliusza Ostrowskiego
52,214453°N 21,021426°E/52,214453 21,021426

Kamienica Juliusza Ostrowskiego – 5-piętrowa kamienica znajdująca się w Warszawie przy ul. Marszałkowskiej 4. Ukończona została w 1908, potem nadbudowano ją o piąte piętro. Zastosowano w niej detale w stylu secesyjnym.

Wchodzi w skład zabytkowego założenia urbanistycznego: Osi Stanisławowskiej.

Historia

1906–1945

Kamienica Ostrowskiego ok. 1910 (przed nadbudową). Na pierwszym planie widoczna jedna z Rogatek Mokotowskich

Kamienica została wzniesiona w latach 1906–1908 dla Juliusza Ostrowskiego^[1] w czasie wzmożonego ruchu budowlanego wzdłuż ulicy Marszałkowskiej aż do placu Unii Lubelskiej – ówczesnej granicy miasta^[2]. Kolejnym właścicielem posesji był Adam Bromke^[3]. Po 1914 nieruchomość należała do Kazimierza Jarockiego, który w 1919 sprzedał ją Julianowi i Simie Owczyńskim^[3].

Przed I wojną światową lub w okresie międzywojennym budynek nadbudowano o jedno piętro^[1].

W latach 1931–1932 górne piętro kamienicy było wynajmowane przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego^[3][2].

Salon Nałkowskiej

Jednym z mieszkańców budynku była pisarka Zofia Nałkowska, która w swoim mieszkaniu przyjmowała licznych znajomych i przyjaciół. Intensywność tego życia towarzyskiego sprawiła, że w końcu musiała uregulować „godziny przyjęć”. W tych okolicznościach powstał nieformalny „salon Nałkowskiej”, w którym gromadzili się: pisarze, artyści, intelektualiści, politycy i inne osoby publiczne^[a][4]. Na początku października 1936 artystka przeniosła się pod adres: Podchorążych 101, spodziewając się tam większego spokoju do pracy twórczej^[5]. Wyliczenie w dzienniku gości o znanych nazwiskach, którzy przewinęli się przez jej salon przy Marszałkowskiej, zajęło pisarce prawie dwie strony^[4].

W lokalu tym pomieszkiwał również Bruno Schulz (1934)^[2][6], choć w liście do Zenona Waśniewskiego z 24 marca 1934 artysta poinformował, że planuje zatrzymać się w Warszawie w internacie dla nauczycieli państwowych przy ul. Marszałkowskiej 4, jednakże pod wskazanym przez niego adresem tak naprawdę mieszkała Zofia Nałkowska^[6].

Lokal nr 2 w czasie okupacji

Zachowane detale w drzwiach do lokalu nr 2. Zdjęcie z 2018

Przed II wojną światową na pierwszym piętrze w lokalu nr 2 funkcjonował gabinet lekarski Jana Aleksandra Bauera^[2][7], gdzie lekarz mieszkał z rodziną^[8]. W czasie okupacji niemieckiej ich mieszkanie stało się lokalem konspiracyjnym znanym jako „Kawiarenka” lub „Jak u mamy”, w którym w ciągu dnia pracowali generałowie Michał Karaszewicz-Tokarzewski i Stefan „Grot” Rowecki^[2][9][8]. W czasie powstania warszawskiego „Kawiarenka” straciła przydatność, gdyż na tym odcinku ulicy Niemcy utrzymali się do końca insurekcji^[8].

Po 1945

Po wojnie w lokalu nr 8 zamieszkał wraz z matką fotograf Tadeusz Rolke^[10][11].

1 lipca 1965 założenie urbanistyczne Oś Stanisławowska, do którego przynależy kamienica Juliusza Ostrowskiego, zostało wpisane do rejestru zabytków^[12].

Od stycznia 2007 do września 2012 w lokalu nr 3, na drugim piętrze, mieściła się Czarna Galeria^[13]. Właścicielka galerii, Agnieszka Czarnecka, przeprowadziła generalny remont lokalu, odsłaniając w nim sztukaterie pod okiem konserwatora zabytków^[14].

Z czasem kamienica pozbawiona została większości detalu^[2], jednakże 24 lipca 2012 wpisano ją do gminnej ewidencji zabytków m.st. Warszawy^[15].

Architektura

Budynek jest dwutraktowy, wraz z niemal identycznym domem przy ul. Szucha 3 (oraz jednotraktowymi oficynami bocznymi) stanowi układ jednopodwórzowy zamknięty. Po podziale na dwie części do kamienicy Ostrowskiego należy połowa oficyny północnej^[3].

Fasada

Fasada kamienicy (2018)

Środkowe przęsła 7-przęsłowej^[3] i 8-osiowej^[16] fasady pomiędzy pierwszym a trzecim piętrem podkreśla prostokątny wykusz, który tworzą pary wąskich okien jednoskrzydłowych w ścianie czołowej oraz po jednym takim oknie w ścianach bocznych na każdej kondygnacji. Wystający przed lico elewacji fragment budynku kończy murowana balustrada tarasu czwartego piętra z parą okien dwuskrzydłowych, powielonych również na wyższej kondygnacji. Oba piętra na tej osi akcentuje delikatny ryzalit^[3].

Pozostałe osie powyżej parteru tworzą tego samego typu pojedyncze okna dwuskrzydłowe i są rozczłonkowane lizenami (oddzielnymi dla ostatniego piętra). Zarówno parter jak i kondygnację górną oddzielają od pozostałej części elewacji wąskie gzymsy kordonowe. Skrajne lizeny fasady są szersze i „lekko gierują słabo profilowany gzyms główny”. Balkony znajdują się na drugiej i szóstej osi pięter z wyjątkiem ostatniego^[3]. Ich metalowe balustrady z motywem uproszczonych giętych pędów roślin są jedynymi secesyjnymi elementami elewacji^[16]. Część parterową tworzą 4 prostokątne witryny oraz w tym samym kształcie otwór przejazdu bramnego, usytuowany pośrodku bezpośrednio pod wykuszem^[3].

W południowej ścianie szczytowej przy fasadzie widnieją inicjały: „J.O.”^[3]

Detale fasady

• 

  Detal na ścianie czołowej wykuszu na pierwszym piętrze

• 
• 

Dawne elementy fasady

Na przestrzeni lat kamienica straciła znaczną część detalu^[2]. Do brakujących elementów fasady należą m.in. balkony o cementowych ażurowych balustradach na drugiej i szóstej osi pierwszego i drugiego piętra oraz w zwieńczeniu wykusza. Krawędzie ryzalitu były dawniej boniowane^[3], a nad oknami pierwszego i drugiego piętra poprowadzono pięcioliniowe opaski^[17].

Przejazd bramny

Wlot przejazdu flankują przyścienne szerokie filary, podtrzymujące belkę stropową. Przedsionek urozmaicony jest płycinowymi uskokami ścian bocznych na całej ich wysokości. Wraz z dwoma następnymi przęsłami tworzy przedni trakt przejazdu rozdzielonego belką stropową opartą na dwóch wąskich pilastrach^[17]. Przejazd ozdabiają sztukaterie roślinno-geometryczne (na ścianach) oraz żłobienia (na pilastrach). Nad drzwiami dawnej stróżówki znajduje się supraporta^[16].

Klatka schodowa

Balustrada w klatce schodowej (2018)

Drzwi do klatki schodowej są dwuskrzydłowe i w górnej partii przeszklone. Po prawej stronie od wejścia do klatki znajduje się powstały w późniejszym okresie szyb windy, a po lewej swój początek mają dwubiegowe schody wykończone beżowym prążkowanym marmurem^[18].

Ceramiczne płytki na posadzce pięter i półpięter (wtórna), ale jedyna zachowana oryginalna znajduje się tylko na parterze^[2].

Zobacz też

Sąsiednie budynki

• Kamienica Judy Wielburskiego (ul. Marszałkowska 2)
• Kamienica Ludwika Panczakiewicza (ul. Marszałkowska 6)
• Kamienica przy al. Jana Chrystiana Szucha 3

Inne

• Kamienica Gustawa hr. Rawity Ostrowskiego

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Mackiewicza-Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004. ISBN 83-88372-28-9.
• Anna Szkurłat: Secesja w architekturze Warszawy. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1999. ISBN 83-909794-9-7.