Kamienica Pod Złotą Koroną we Wrocławiu

Kamienica Pod Złotą Koroną
Dom handlowy „Goldene Krone”

Haus zur Goldenen Krone
„Goldene Krone”

nr rej. A/2697/274 z 30 grudnia 1970[1]
Kamienica Pod Złotą Koroną (2016)
Państwo	Polska
Miejscowość	Wrocław
Adres	Rynek 29
Styl architektoniczny	noerenesans
Architekt	przebudowa 1528 – Vincenzio da Parmataro, budowa 1906 – Heinrich Joseph Kayser i Karl von Großheim, odbudowa 1960 – Zbigniew Politowski
Rozpoczęcie budowy	XIV wiek, 1904 – Dom handlowy „Goldene Krone”
Ukończenie budowy	XIV wiek, 1906 – Dom handlowy „Goldene Krone”
Ważniejsze przebudowy	1521–1528, po 1557, ok. 1600
Zniszczono	1945
Odbudowano	1957–1960
Kolejni właściciele	Jan Thurzo, 1521 Johan von Holtz
Położenie na mapie Wrocławia Kamienica Pod Złotą Koroną Dom handlowy „Goldene Krone”
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kamienica Pod Złotą Koroną Dom handlowy „Goldene Krone”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Kamienica Pod Złotą Koroną Dom handlowy „Goldene Krone”
51°06′33,28″N 17°01′59,43″E/51,109244 17,033175

Kamienica Pod Złotą Koroną (niem. Haus zur Goldenen Krone) – kamienica na wrocławskim rynku, na jego wschodniej pierzei, na tzw. stronie Zielonej Trzciny lub Zielonej Rury (niem. Grüne-Rohr-Seite); była jedną z najwcześniejszych dzieł śląskiego renesansu.

Historia i architektura kamienicy

Kamienny portal z 1528

Kamienica Pod Złotą Koroną w latach 1900–1902

Dom handlowy „Goldene Krone” wybudowany w 1906 (z prawej strony) i widoczny dom towarowy braci Barasch po lewej

Istnienie kamienicy udokumentowane jest od XV wieku; z 1471 zachowała się informacja o znajdującej się wówczas w kamienicy winiarni walońskiej^[2] lub włoskiej^[3], przy czym Mateusz Goliński identyfikuje winiarnię w przeciwległym narożniku Rynku, w kamienicy 27–28. Według historyka Normana Daviesa kamienica należała wówczas do biskupa wrocławskiego Jana Thurzo^[4].
W 1521 kamienica została zakupiona przez kupca Johana von Holtza z Kolonii, który dwa lata później rozpoczął jej modernizację^[5] trwającą do 1528^[6]. Zmiany architektoniczne nosiły cechy architektury lombardzkiego quattrocenta, a jego autorem był prawdopodobnie włoski budowniczy Vincenzio da Parmataro, pierwszy budowniczy działający we Wrocławiu znany z nazwiska od 1518^[7]. Nad jednym z okien południowej elewacji znajdowała się data „1521”^[8]. W wyniku tych zmian powstał budynek dwuczłonowy na planie wydłużonego prostokąta z dziedzińcem wewnętrznym. Rynkowe skrzydło narożne miało cztery kondygnacje o dwóch traktach z sienią przelotową pośrodku oraz sześcioosiową fasadę od strony Rynku i trzyosiową fasadę od strony południowej^[5], zakończoną śląsko-polskimi attykami o charakterystycznym dla nich wydłużeniu horyzontalnym^[9], które w kolejnych latach stanowiły wzór dla innych tego typu budowli na Śląsku, m.in. attyki w belwederach zamków w Ząbkowicach Śląskich i Brzegu, w Czechach czy na Spiszu. Kamienica została pokryta dwoma dachami dwuspadowymi zastąpionymi w XVIII wieku dachem mansardowym. Wejście główne na osi fasady rynkowej zdobił bogato rzeźbiony, edikulowy portal kamienny z wyryta datą „1528”, autorstwa kamieniarzy Hansa Lindnera i Hansa Richtera^[5][10] z warsztatu architekta Wendela Roskopfa^[7] oraz anonimowego mistrza znanego z prac przy domu kapituły przy pl. Katedralnym 16 i ratuszu w Lwówku^[11]. Portal zwieńczony był segmentowym naczółkiem i pilastrami dekorowanymi ornamentem kandelabrowym. Pod łukiem znajdowała się rzeźba korony, a na fryzie belkowania znajdował się napis „Das haus steht in Gottes Handt Tzur gulde Krone ist es gnat” (tł. wolne: Dom ten jest w rękach bożych i „pod złotą koroną” jest zwany)^[7][12].

Kolejne modernizacje przeprowadzano po 1557, kiedy to budynek został rozbudowany i ok. 1600^[7]. Na przełomie wieków XVI i XVII do kamienicy przyłączono trzy sąsiednie domy stojące przy ulicy Oławskiej^[11]. Dla uzyskania spójności połączono je attyką, murowanymi galeriami na dziedzińcu oraz figuralną dekoracją elewacji, w późniejszym okresie zastąpioną boniowaniem^[5]. Dołączone skrzydło miało trzytraktowy układ, z dziedzińcem znajdującym się w miejscu, gdzie pierwotnie znajdowały się środkowe trakty gotyckich budynków. Komunikację pomiędzy nowo dołączoną częścią a starą kamienicą zapewniały kamienne galerie znajdujące się na drugiej i trzeciej kondygnacji^[13]. We wnętrzu kamienicy znajdowały się piaskowe kolumny jońskie i korynckie podtrzymujące węgary okienne dwóch kondygnacji. Pod koniec XVII wieku fasada od Rynku została przyozdobiona polichromią ze scenami figuralnymi i z motywami roślinnymi^[a][7][14]. W 1801 w kamienicy znajdowała się resursa^[5]. Według Krystyny Kirchner: „budynek był wybitnym przykładem renesansowej architektury na wrocławskim Rynku”^[15]. Do 1904 w budynku swoją siedzibę miał, założony w 1826, Bankhaus Gebrüder Guttentag; wejście do banku znajdowało się od strony ul. Oławskiej 87. W 1904 bank przeniósł się do kamienicy przy ul. Świdnickiej 3/4^[b][16].

Nowy dom handlowy Goldene Krone

W 1904, na mocy decyzji nowych właścicieli, kupców, kamienica została rozebrana, a na jej miejscu wybudowano secesyjny dom handlowy „Goldene Krone”, wzorowany na domach towarowych Berlina^[5]. Jego projektantami byli Heinrich Joseph Kayser i Karl von Großheim. Kamienica posiadała narożną renesansową wieżyczkę z pozłacaną koroną, przez co dobrze komponowała się z sąsiadującym domem towarowym braci Barasch oraz gęsty rytm okien na górnych piętrach. Trzy dolne handlowe piętra wyposażone były w wielkie zwieńczone łukowo okna witrynowe. Parter zajmowało pięć sklepów, do których prowadziły osobne wejścia; na wyższe pietra prowadziły dwie klatki i windy^[17]. Elewacja pokryta była piaskowcem i posiadała duże przeszklone witryny na parterze. Renesansowy portal wejściowy został usunięty i przeniesiony do powstającego w tym samym czasie nieistniejącego już budynku Archiwum Państwowego znajdującego się przy dzisiejszej ul. Marii Curie-Skłodowskiej 13; został zniszczony podczas budowy lotniska w 1945 roku^[18][5][19]. W budynku znajdowały się siedziby różnych firm m.in. „Hecht & David”, „Rosenbach & Königsfeld”, „Krakauer”, „Freund & Kuttner”, „Guttentag & Co”^[20], kawiarnia „Goldene Krone” („Złota Korona”) istniejąca w tym miejscu już w okresie napoleońskim^[21][22], czy też restauracja „Ring-Automat” (druga restauracja o tej samej nazwie znajdowała się na pl. Solnym)^[23][24].

Powierzchnia handlowa wynosiła 2000 m². Budynek był nowoczesnym domem handlowym wyposażonym w najnowocześniejsze rozwiązania techniczne i wzniesiony był z zachowaniem wysokich norm przeciwpożarowych, zwłaszcza jego konstrukcja^[17].

Po II wojnie światowej

W wyniku działań wojennych w 1945 kamienica uległa całkowitemu zniszczeniu; zachował się niepalny stalowy szkielet, klatka schodowa, a w części parterowej dzięki masywnym stropom zachowały się witryny i wejście^[25]. Wszystkie wyższe piętra były wypalone, budynek był pozbawiony dachu. Bardzo szybko na parterze otwarte zostały różne sklepiki i lokale usługowe. W 1946 roku budynek został przekazany Centrali Gospodarczej Spółdzielni Wytwórczych i Konsumpcyjnych „Solidarność” Oddział na Dolny Śląsk we Wrocławiu, powołanej do koordynowania działalności spółdzielni żydowskich. Po niewielkim remoncie w części parterowej i na pierwszym piętrze, w 1947 roku został otwarty sklep, nazwany przez spółdzielnię domem towarowym^[26]. W spółdzielni początkowo pracowały trzy osoby, a w 1948 roku zrzeszała już 250 osób w stu dolnośląskich spółdzielniach^[26]. W 1948 roku na I piętrze działał fotoplastykon^[26].

W latach 1957–1960 budynek, według projektu Zbigniewa Politowskiego, został odbudowany na wzór kamienicy sprzed 1906, z attyką i z renesansowym portalem przeniesionym z kamienicy stojącej przy ul. Kazimierza Wielkiego 28. Jej forma miała nawiązywać do architektury weneckiej z kręgu Pietra Lombardo^[5]. W 1959^[15] lub 1963^[27] na elewacjach kamienicy umieszczono dekorację ceramiczną, m.in. złotą koronę na węgle budynku, zaprojektowaną przez Irenę Lipską-Zworską (wykonaną we współpracy z Krystyną Cybińską, Rufinem Kominkiem i Haliną Olech)^[27]. Pod adresem Rynek 29 swoją siedzibę miało biuro podróży „Orbis”, a na I piętrze biuro projektów „Pod Kroną”. Obecnie znajduje się tu bank Credit Agricole oraz biura poselskie^[15][28].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Jan Harasimowicz (red.), Włodzimierz Suleja (red.): Encyklopedia Wrocławia. Wyd. 3, poprawione i uzupełnione. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5. OCLC 76363702.
• Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Wydawnictwo Via Nova, 2011. ISBN 978-83-60544-89-1. OCLC 833856594.
• Edmund Małachowicz: Stare miasto we Wrocławiu. Wyd. 2, poprawione i uzupełnione. Wrocław: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985. ISBN 83-01-03996-5. OCLC 835893144.
• Olgierd Czerner: Rynek wrocławski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976. OCLC 69356327.
• Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji. Cz. 2: 1421–1500. Wrocław: Chronicon, 2015. ISBN 978-83-938172-8-3. OCLC 911255101.
• Maciej Łagiewski: Wrocławscy Żydzi 1850–1944. Wyd. 3, poszerzone. Wrocław: Muzeum Miejskie Wrocławia, 2010. ISBN 978-83-89551-52-8. OCLC 780108049.
• Andrzej Konarski: 604 zagadki o Wrocławiu. Wrocław: eMKa, 2014-08-08. ISBN 978-83-934749-5-0. OCLC 894990618.
• Wojciech Brzezowski: Dom mieszkalny we Wrocławiu w okresie baroku. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005. ISBN 83-7085-885-6. OCLC 75391965.
• Krystyna Kirschke: Fasady wrocławskich obiektów komercyjnych z lat 1890–1930: struktura, kolorystyka, dekoracja. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005. ISBN 83-7085-918-6. OCLC 69298255.
• Jan Harasimowicz (red.): Atlas architektury Wrocławia. T. II: Budowle mieszkalne • Budowle inżynieryjne i przemysłowe • Parki, cmentarze, pomniki. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1998. ISBN 83-7023-679-0.
• red. Piotr Łukaszewicz: Ikonografia Wrocławia. Wrocław: Muzeum Narodowe, 2008.
• Aleksandra Bek, Klara Kaczmarek-Patralska: Źródła i recepcje form wczesnorenesansowych portali wrocławskich s:47-57 w:Mieszczaństwo wrocławskie. Wrocław: Muzeum Miejskie Wrocławia, 2003.Sprawdź autora:1 oraz 2.

Linki zewnętrzne

• Sień w kamienicy Pod Złotą Koroną, 1900–1904
• Budowa domu handlowego „Goldene Krone”, 1905