Kamienica Pod Złotym Pucharem we Wrocławiu

Kamienica Pod Złotym Pucharem
Symbol zabytku nr rej. A/5248/279 z 30.12.1970[1]

Kamienica Pod Złotym Pucharem
Państwo

 Polska

Miejscowość

Wrocław

Adres

Rynek 26

Styl architektoniczny

barok

Rozpoczęcie budowy

XIV wiek

Zniszczono

1945

Kolejni właściciele

Niclos von Sittin (1347-1351), Arnold Fusel (1359-1364), Petze von Schebicz Margareth i Willusch de Wras (1364-1376), Hans Schewicz (1377-1378), Piotrem Beyer młodszy Peter Beyer (1387-1402), Marek Beyer (1402-1407), Niklas i Margareth Hering (1418-1466), Kaspar Junghermann i spadkowicze (1466-1495), Elżbieta i Hans Becherer (od 1495), H. Hänisch (2 poł. XVII), Johann Anton Schode (1690), Bernhard Joseph Grund i spadkopbiercy (1758-1945)

Położenie na mapie Wrocławia
Mapa konturowa Wrocławia, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Kamienica Pod Złotym Pucharem”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Kamienica Pod Złotym Pucharem”
Ziemia51°06′36,75″N 17°01′49,41″E/51,110208 17,030392

Kamienica Pod Złotym Pucharem (j. niem. Zum Goldenen Becher) – kamienica na wrocławskim Rynku, na południowej pierzei Rynku, tzw. stronie Złotego Pucharu.

Historia kamienicy i jej architektura

Średniowieczny relief na elewacji tylnej kamienicy
Kamienica Pod Złotym Pucharem przed 1870 rokiem (druga z lewej) z widocznym tympanonem
Kamienica Pod Złotym Pucharem przed 1909 rokiem (pierwsza z prawej)
Kamienica Pod Złotym Pucharem po przebudowie w 1909 (z prawej)
Płaskorzeźba z wizerunkiem Bernharda Josepha Grunda

Pierwszy zabudowania na parceli numer 26 powstała w średniowieczu, w XIII wieku i były to prawdopodobnie dwie mniejsze kamienice: starsza zachodnia i młodsza wschodnia[2]. Ich szerokość wynosiła 17,3 metrów. W nieznanym okresie została połączona z parcelą znajdującą się przy ulicy Świdnickiej, tworząc literę „L”. Przyłączona parcela miała szerokość 3,5 m i mogła służyć jako przejazd na zaplecze domu przyrynkowego[2]. W 1528 roku prawdopodobnie budynki zostały przebudowane[3]. Z tego okresu pochodzi zachowana nad tylnym wejściem do budynku, kamienna tablica wotywna z reliefem przedstawiającym postać Chrystusa z atrybutami męki, z łacińską inskrypcją: „Ufaj Bogu i patrz na pięć ran Chrystusa”, z datą przebudowy i z wizerunkami dwóch fundatorów[4];. Według niektórych źródeł, na przełomie lat 1438–1439 w kamienicy miał gościć król Albrecht II Habsburg. Informacja ta wprowadzona przez Nicolausa Pola w XVII wieku jest kwestionowana przez historyków i być może miało dotyczyć kamienicy Pod Siedmioma Elektorami[5]. Od drugiej połowy XVI wieku kamienica znajdowała się w posiadaniu rodziny Becherer[6], która to dokonała kolejne prace modernizacyjne; z tego okresu zachował się późnorenesansowy portal w sieni oraz kostkowe obramowanie skrajnego okna parteru w fasadzie[3]. Od nazwiska piętnastowiecznej rodziny Bechererów pochodzi późniejsza nazwa kamienicy.

Jeden z właścicieli kamienicy z ostatnich dwóch dekad XVII wieku, H. Hänisch (wzmiankowany w latach 1658 i 1671) lub Anton Schode (właściciel kamienicy od 1690) był zleceniodawcą kolejnej poważnej przebudowy kamienicy w stylu barokowym. Powstała wówczas siedmioosiowa fasada, na której zakończeniu umieszczono tralkową balustradę i trójkątny tympanon związany z trzema środkowymi osiami (zob fot.2)[7]. Prawdopodobnie dach był płaski lub miał niewielkie nachylenie[8]. Nad oknami wykonano charakterystyczne dla tego okresu trójkątne naczółki okienne na trzeciej kondygnacji[7].

Od 1758 roku nowym właścicielem budynku został Bernhard Joseph Grund; jego wizerunek do dnia obecnego widoczny jest na płaskorzeźbie znajdującej się na fasadzie budynku, a jego inicjały znajdują się w sieni budynku. Dwie pozostałe zachowane płaskorzeźby widoczne na elewacji budynku przedstawiają wóz i okręt żaglowy – symbole kupieckie[9].

W 1870 roku kamienica, będąca własnością kolejnego przedstawiciela rodu Grund, Friedricha Wilhelma[3] przeszła gruntowną przebudowę. Jej autorem był mistrz murarski J. Neugebauer[3] a głównym architektem był Osterlink[10]. Do kamienicy dodano wówczas trzy skrzydła oficyn, wymieniono stropy, podwyższono czwartą kondygnację likwidując przy tym tympanon. Fasada zyskała neorenesansowy charakter[3]. Na parterze zachowano portal i obramienia okien sklepu, ale od strony wschodniej, na potrzeby banku Bankhaus Oppenheim & Schweitzer, wykonano nowa witrynę szafkową[11].

Według Wojciecha Brzezowskiego, przed 1909 roku kamienica została gruntownie przebudowana[3][a]. Nadano jej wówczas formę neomanierystyczną[6]. Nad pracami miała czuwać pracownia projektowa Gaze & Böttcher[9].

Około 1909 roku firma Bernhard Joseph Grund, będąc właścicielem również kamienicy nr 27, ogłosiła konkurs na wykonanie projektu zgodnie z zaleceniami opiniotwórczej komisji „Stary i Nowy Wrocław”, która powstała ok. 1904 roku i miała za zadanie zapobiegać mocnych ingerencji budowlanych w zabytkowy krajobraz miasta[b]. Projektanci musieli uwzględnić dobudowanie jednej kondygnacji z zachowaniem jej formy szczytowej oraz wyburzenie sąsiedniej kamienicy i wybudowania nowej harmonizującej architektonicznie z budynkiem nr 26. Okna w obu kamienicach miały mieć wielkość i kształt okien mieszkalnych. Całość miała przybrać formę wytwornego domu handlowego. Konkurs wyłowił zwycięzcę firmę Gaze & Böttcherale, ale projekt nie został zrealizowany[10]. Przyczyną tego mogła być zmiana planów właścicieli. W 1910 roku firma Bernhard Joseph Grund wykupiła narożną kamienicę nr 28. Narodził się wówczas plan połączenia wszystkich trzech kamienic. Niezrealizowane projekty Gaze & Böttcher dotyczące szczytowych partii fasady zostały powierzone i zmodyfikowane w 1913 przez pracownię Karla Grossera[c]. Prace budowlane rozpoczęto w 1913 roku[12].

Kamienica nr 26 została podniesiona o jedną kondygnację, zlikwidowano alternacje naczółków, a w ich miejsce umieszczono proste, prostokątne okna. Wykonano wówczas nową fasadę z kamiennymi neorenesansowymi rzeźbami[3], zmieniono również układ okienny na parterze i drzwi, nadając im formy zbliżone do pierwotnych średniowiecznych[10]. We wnętrzu budynku zmieniono układ pomieszczeń na piętrach a kamienice połączono z kamienicą nr 27[3].

Funkcje handlowe kamienicy

Do XVII wieku w kamienicy znajdował się zajazd[6]. W drugiej połowie XIX wieku w kamienicy Pod Złotym Pucharem działała firma bieliźniarska Juliusza Henela. W pierwszych dekadach XX wieku na parterze działał sklep kolonialny[13]. Po 1945, aż do lat pierwszej dekady XXI wieku w kamienicy znajdowała się Drogeria Pod Złotym Pucharem. Jej wnętrze ozdabiała stolarka wykonana w starym stylu, a w oknach znajdowały się trzy witraże, stylizowane na neogotyckie, nawiązujące tematyką do miejsca: pierwszy przedstawiał moździerz z tłuczkiem oraz szklaną buteleczkę na perfumy, a pośrodku na żółtym pasie przecinającym na pół tarczę znajdował się kwiat róży. Drugi witraż przedstawiał plan Wrocławia oparty na mapie miasta autorstwa Barthela Weihnera z 1562 roku. Trzeci miał formę prostokąta zamkniętego łukiem, a w jego centralnej części znajdował się złoty puchar, symbol kamienicy. Po zamknięciu drogerii wszystkie elementy ozdobne i witraże zostały usunięte[13].

Właściciele i postacie związane z kamienicą

Pierwszym udokumentowanym właścicielem kamienicy (od 1347) był protoplasta rodziny z Zittau (z Żytawy), Niclos von Sittin (Sitten). Mikołaj był kupcem i inwestorem. Swoje interesy prowadził już na początku lat 20 XIV wieku[d]. Kupował działki przy ulicy św. Wojciecha (obecnie ulica Wita Stwosza) oraz w jej pobliżu. Wraz z bratem Jacobem, przed 1336 właściciela kamienicy Rynek 4, powiększał swój majątek, skupując i sprzedając majątki ziemskie, posiadłości wiejskie, młyny, dochody, renty. W 1341 roku udzielił pożyczki królowi 800 grzywien pod zastaw 100 grzywien czynszu na dochodach z księstwa wrocławskiego. W latach 1322–1351 zasiadał w ławach i w radzie, gdzie w 1346 uzyskał godność seniora rady, a w 1349–1351 był pierwszym ławnikiem. Wespół z Piotrem Schwarz i Mikołajem z Krakowa ufundował kaplicę w kościele Św. Elżbiety. W późniejszych transakcjach towarzyszył mu jego syn Franzke, który również robił karierę polityczną: do składu rady był wybierany dwukrotnie w 1349 i 1351[14]. W 1359 posesja została odsprzedana Arnoldowi Fusel, mężowi córki Mikołaja, Anny. Fusel, jeszcze do 1351 był współwłaścicielem kamienicy Rynek 19.

Po pięciu latach kamienica ponownie zmieniła właściciela i trafiła w ręce rodziny Schebitz: Petze (Pecze) von Schebicz, a następnie jego córki Margareth i jej męża Willuscha de Wras (1364-1376) oraz Hans Schewicz (1377-1378)[15]. Pomiędzy rokiem 1377 a 1387 Hans Schewicz zamienił się posesją z sąsiadem, właścicielem posesji 27, Piotrem Beyer młodszym. Prawdopodobnie przyczyną zamiany był brak zabudowy zatylnej i tylnego czy bocznego przejazdu na zaplecze co miało utrudniać Beyerowi w rozwinięciu jego działalności handlowej[16]. Piotr Beyer młodszy od 1372 do 1397 był dwudziestokrotnie wybierany do ławy i rady miasta. W latach 1389, 1393–1394, 1396 piastował godność seniora rady, a w 1395 pierwszego ławnika. Jego ojciec, również radca, był właścicielem posesji nr 19. W 1402 roku posesje odziedziczył jego syn Marek a swoje udziały posiadali pozostali bracia Hans i Piotr[17].

Od 1418 roku właścicielem kamienicy zostali Niklas i Margareth Hering. Rajca miejski od 1439 był również właścicielem innej posesji przy Rynku 33 na wschodniej posesji[e]. Po śmierci Niklasa i po zrzeczeniu się praw majątkowych jego dzieci Wenzela i Erasmusa na rzecz ich matki, jedyną właścicielką kamienicy do 1466 roku była Margareth Hering[19].

W 1466 roku kamienice, wraz z całym jej zadłużeniem czynszowym (ponad 23,5 grzywny czynszu, wykupne za ok. 230 grzywny) zakupił Kaspar Junghermann[f]. Kaspar był z zawodu kramarzem, i jako przedstawiciel innych kramarzy, w latach 1478–1483 zasiadał w ławie. Do jego majątku należała działka przy ulicy Groszowej oraz dwa domy czynszowe przy Kurzym Targu (w latach 1467–1474). Po jego śmierci w 1483 kamienica była własnością jego nieletnich dzieci. W 1494 jego imiennik, Kaspar zrzekł się swoich udziałów na rzecz siostry Elżbiety i jej męża Hansa Becherera. Elżbieta zmarła w 1497 i została pochowana wraz z dziećmi w kościele św. Elżbiety, gdzie znajduje się jej nagrobek. W 1499 roku kamienica została poważnie zadłużona u bogacza Sebalda Sauermana (na 24 grzywny[5]), ale pozostała w posiadaniu rodu do drugiej połowy XVI wieku[6].

Od drugiej połowy XVII wieku właścicielem kamienicy był H. Hänisch; wzmiankowany w dokumentach z 1658 i 1671 roku. Od 1690 roku kamienica była własnością kupca Johanna Antona Schodego[g]. W 1758 roku kamienica została nabyta przez bogatego kramarza Bernharda Josepha Grunda i pozostała własnością rodu aż do 1945 roku[3]. W budynku na parterze, na początku XX wieku znajdował się „Bank Wechselgeschäft Jaffe & Co.”[20] oraz sklepy C. Menzel & Sohn, Pelzwaren, M. I. Hirschstein, Herrenkleider.

Po 1945

Podczas działań wojennych w 1945 roku kamienica uległa wypaleniu. Została odbudowana według projektu Jana Burka, dwupoziomowy strych został zastąpiony jednopoziomowym a dach kalenicowy dachem namiotowym. Fasada została ponownie zwieńczona tympanonem[3].

Uwagi

  1. ↑ Według Harasimowicza kamienica została całkowicie wyburzona co nie ma potwierdzenia w dostępnych materiałach źródłowych. Autor hasła Aleksandra Bek, być może pomyliła kamienice z kamienica nr 27[6]
  2. ↑ Jej powstanie wiązało się z kontrowersjami związanymi z wyburzeniem starych kamienic pod budowę Domu handlowego braci Barasch oraz po wyburzeniu renesansowej kamienicy Pod Złota Koroną[10]
  3. ↑ Spółka architektoniczno-budowlana Brost&Grosser powstała w 1877 roku i była autorem realizacji m.in. obiektów publicznych: Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych czy Hotelu „Monopol” we Wrocławiu.
  4. ↑ Jest prawdopodobne, że to właśnie w tych latach stał się właścicielem posesji nr 26[14]
  5. ↑ Kamienica trafiła w posiadanie rodziny Hering prawdopodobnie za sprawą spadku po ojcu Margareth; została sprzedana w 1442 roku[18]
  6. ↑ Całkowite zadłużenie kamienicy zostało spłacone dopiero w 1476 roku[18]
  7. ↑ W okresie kolejnych stu lat po 1648 kamienica miała ośmiu kolejnych właścicieli Witraż Wrocławski, cz. III - Kamienica Pod Złotym Pucharem.

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021.
  2. ↑ a b Goliński 2011 ↓, s. 129.
  3. ↑ a b c d e f g h i j Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 304.
  4. ↑ Tablica wotywna na fotopolska.eu.
  5. ↑ a b Goliński 2015 ↓, s. 174.
  6. ↑ a b c d e Harasimowicz 2006 ↓, s. 337.
  7. ↑ a b Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 304–305.
  8. ↑ Brzezowski 2005 ↓, s. 60.
  9. ↑ a b Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 305.
  10. ↑ a b c d Ostrowska 2016 ↓, s. 136.
  11. ↑ Kirschke 2005 ↓, s. 260.
  12. ↑ Ostrowska 2016 ↓, s. 137.
  13. ↑ a b Witraż Wrocławski, cz. III – Kamienica Pod Złotym Pucharem. [dostęp 2018-03-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-10)].
  14. ↑ a b Goliński 2011 ↓, s. 131.
  15. ↑ Goliński 2011 ↓, s. 132.
  16. ↑ Goliński 2011 ↓, s. 138.
  17. ↑ Goliński 2011 ↓, s. 133.
  18. ↑ a b Goliński 2015 ↓, s. 173.
  19. ↑ Goliński 2015 ↓, s. 172.
  20. ↑ Łagiewski 2010 ↓, s. 211.

Bibliografia

  • Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.
  • Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
  • Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz2: 1421-1500). Wrocław: Chronicon, 2015.
  • Marta Ostrowska-Bies: Połączyć nowe ze starym. Twórczość Karla Grossera na wrocławskim Starym Mieście w świetle ówczesnej doktryny konserwatorskiej, w:Centrum Staromiejskie we Wrocławiu. Muzeum Miejskie Wrocławia, Wydawnictwo GAJT, 2016. ISBN 978-83-62584-81-9.
  • Maciej Łagiewski: Wrocławscy Żydzi 1850-1944. Wrocław: Muzeum Miejskie Wrocławia, 2010.
  • Wojciech Brzezowski: Dom mieszkalny we Wrocławiu w okresie baroku. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005.
  • Krystyna Kirschke: Fasady wrocławskich obiektów komercyjnych z lat 1890–1930: struktura, kolorystyka, dekoracja. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005. ISBN 83-7085-918-6.
Rynek we Wrocławiu
Strona Siedmiu Elektorów
Strona Złotego Pucharu
Strona Zielonej Trzciny
Strona Targu Łakoci
Tret
Sukiennice
Przejście Garncarskie

Media użyte na tej stronie

Wrocław location map2.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa Wrocławia, Polska
Lower Silesian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of [[:en:Lower Silesian Voivodeship]Lower Silesian Voivodeship]], Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 51.9134 N
  • S: 49.9809 N
  • W: 14.7603 E
  • E: 17.9091 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Relief nr 26.jpg
Autor: Adamt, Licencja: CC BY-SA 4.0
Średniowieczny relief na elewacji tylnej kamiency Rynek 26 przedstawiającym postać Chrystusa z atrybutami męki, z łacińską inskrypcją: "Ufaj Bogu i patrz na pięć ran Chrystusa", z datą przebudowy(1528) i z wizerunkami dwóch fundatorów
Kamienica nr 26 po 1906.jpg
Kamienica Pod Złotym Pucharem po 1909 roku
Wrocław 2013 bk15.jpg
Autor: bartek444, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Wrocław w grudniu 2013.
Wrocław, Kamienica Pod Złotym Pucharem - fotopolska.eu (293792).jpg
(c) mamik / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Kamienica ma pięknie odnowioną elewację i nowy lokal z pierogami na parterze
Rynek 26 1870.jpg
Południowa strona wrocławskiego Rynku Kamienica Złotego Pucharu 26, kamienica 27 Widok z 1867 roku
Kamienica 26.jpg
Kamienica Pod Złotym Pucharem przed 1909 rokiem