Kamienica Sachsów we Wrocławiu

Kamienica Sachsów

nr rej. A/5145/442/Wm z 6.10.1988[1]
Kamienica Sachsów, stan w 2012 przed remontem
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Adres	Plac Teatralny 1-2 / ul. Świdnicka 36
Typ budynku	kamienica/dom towarowy
Styl architektoniczny	neorenesans
Architekt	Karl Schmidt
Kondygnacje	4
Rozpoczęcie budowy	1870
Ukończenie budowy	1873
Ważniejsze przebudowy	1982, 2014-2015
Pierwszy właściciel	Moritz Sachs
Położenie na mapie Wrocławia Kamienica Sachsów
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kamienica Sachsów
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Kamienica Sachsów
51°06′21,1″N 17°01′54,7″E/51,105861 17,031861

Kamienica Sachsów – dawniej neorenesansowa luksusowa kamienica czynszowa (miejski pałac czynszowy) we Wrocławiu przy ulicy Świdnickiej, siedziba rodowa kupca Moritza Sachsa i kilku firm; obecnie zabytkowa kamienica z apartamentami i sklepami na parterze.

Historia posesji

Obraz Heinricha Bosharda z ok. 1840 roku pt. "Widok na kaplicę św. Trójcy we Wrocławiu" (MNWr VIII-1122). Kaplica została wyburzona w 1869. Za nią widoczny jest szpital. W miejsce tych budynków w 1870 roku wzniesiono kamienicę Sachsów

W XVI wieku tereny na której znajduje się obecna kamienica Sachsów należały do zakonu joannitów, którzy w XIV wieku wznieśli na terenie komandorii kaplicę, wzmiankowaną po raz pierwszy w 1320 roku, a następnie w 1351 kościół szpitalny oraz klasztor. W 1319^[2], obok kaplicy ufundowano szpital dla ubogich. W 1494 roku szpital został poddany gruntownej przebudowie, w wyniku której wraz z kaplicą Świętej Trójcy utworzono zespół dwukondygnacyjnych budynków usytuowanych wokół prostokątnego dziedzińca. W latach 1775-1777 część szpitala została przejęta przez fundację Johanna Gottfrieda Salenkego, która opiekowała się zubożałymi kupcami. W latach 1824-1826 fundacja sfinansowała nowy gmach lecznicy w miejsce wyburzonych częściowo budynków. W 1869 lecznica została przeniesiona do nowego budynku wzniesionego u zbiegu ulicy Szpitalnej i Tęczowej. W 1869 roku wyburzono kaplicę Świętej Trójcy a cały teren opuszczone szpitala oraz kaplicy zakupił żydowski przedsiębiorca i bankowiec Moritz Sachs^[3]. Był on właścicielem m.in. domu handlowego Sach'sche Haus na wrocławskim Rynku, kamienicy narożnej Zbożowy Narożnik (Kornecke) znajdującej się na rogu ulicy Oławskiej i Świdnickiej^[4] oraz banku Moritz Sachs Bank Geschäft. W 1933 NSDAP, na mocy ustaw antyżydowskich, odebrało kamienicę rodzinie Sachsów.

Kamienica rodowa Moritzów

Po wykupieniu terenów szpitalnych Moritz wraz ze swoimi synami Leopoldem i Siegmundem, będącymi wspólnikami ojca, zlecili wzniesienie nowej neorenesansowej rezydencji dla siebie i rodziny. Projektantem został Karl Schmidt a budowa trwała trzy lata. W 1873 zakończono prace; powstały dwie zestawione monumentalne kamienice o wspólnej elewacji. Budynek prócz ekskluzywnych apartamentów mieścił wytworne sklepy m.in. Stern-Cognac-Campagnie, dom aukcyjny Lichtenbergów, sklep jubilerski Raimonda Lorenziego^[5] oraz do 1920 roku siedziba finansowej firmy E. Perls & Co Bankgeschäft, właściciela kamienicy przy Rynku 13 ^[6].

Na parterze znajdowała się popularna kawiarnia "Café Fahrig" otwarta przez wiedeńskiego cukiernika Oskara Fahriga, który sam wypiekał ciasta i świadczył usługi cateringowe. Kawiarnia bardzo szybko stała się popularnym miejscem dla wrocławskich intelektualistów; spotykali się tu znani pisarze (Will Erich Peuckert, Horst Lange, Ilse Molzahn), dziennikarze (Paul Rilla), felietoniści oraz lekarze, radni i inni zamożni wrocławiacy. Klienci mieli do dyspozycji ponad sto tytułów prasy codziennej i czasopism, zarówno krajowych, jak i zagranicznych, mogli również zagrać na dwóch stołach bilardowych. Na początku XX wieku, nowy właściciel Gustav Spitzer zmienił charakter kawiarni dodając jej menu gorące posiłki. Klientela kawiarni zmieniła się; zaczęli pojawiać się tu członkowie różnych związków i towarzystw a następnie bogaci biznesmeni i bankowcy. W 1935 roku w ramach aryzacji, kawiarnia została zamknięta^[5].

Opis architektoniczny kamienicy

Główna klatka schodowa w kamienicy

Czterokondygnacyjny, dwutraktowy budynek został wzniesiony na planie prostokąta z wyciętym narożnikiem^[3] (wydłużonym wielobocznym planie), rozmieszczony wokół dwóch dziedzińców, przy czym w traktach frontowych znajdowały się pomieszczenia reprezentacyjne, natomiast trakty zaplanowane od strony dziedzińców służyły komunikacji i pomieszczeniom o funkcji podrzędnej. Od strony ul. Świdnickiej elewacja liczyła dziesięć osi a od ulicy Teatralnej dwadzieścia. Krótsza elewacja jest zakończona dwukondygnacyjnymi wykuszami. Podobne pseudoryzality znajdują się w środkowej części obu elewacji^[3] przy czym balkon od strony pl. Teatralnego został wsparty na konsolach, obejmował trzy osie, powiązany systemem kolumn sięgający trzeciego pietra, następnie attykę balustradową wraz z charakterystyczną kompozycją pietra wieńczącego z pilastrami małego porządku, arkadowymi drzwiami i umieszczonymi w przyczółkach stiukowymi puttami. W narożniku kamienicy umieszczono półkolisty alkierz^[7][8].

Okna na pierwszej i drugiej kondygnacji posiadają tej samej wielkości obramienia w formie pilastrów, przy czym na pierwszej kondygnacji wykończone są naczółkami odcinkowymi a na drugiej trójkątnymi. Trzecia kondygnacja posiada okna arkadowe a pilastry podtrzymują belkowanie oddzielające kondygnację od mezzaniny (wąskiego poddasza). Budynek zakończony jest wydatnym gzymsem i balustradową attyką oraz pokryty płaskim dachem^[3][8]. Boniowany parter wydzielony był gzymsem i podzielony wielkimi witrynami w rytmie osi okiennych^[9].

Pierwotnie budynek posiadał siedem klatek schodowych, z których trzy pełniły rolę klatek głównych. Jedna z nich reprezentacyjna, z pałacowymi schodami, wykonana była z dębu, z ażurowymi podstopnicami i efektowną balustradą. Jej wykonawcą była firma Gustava Trelenberga^[5]. Pomieszczenia wyróżniały się bogatym wystrojem i sztukaterią a stiukowe dekoracje wnętrz i elewacji powstały w atelier architekta Theodora Milczewskiego. Do budynku prowadziły dwa wejścia. Pierwsze, od strony ulicy Świdnickiej, przechodziło przez dużą sień w kierunku dużych schodów zabiegowych prowadzących do poszczególnych kondygnacji, na których w ozdobnej, sztukatorskiej oprawie znajdowały się drzwi do westybuli. Schody i tralkowe balustrady udekorowane były ornamentami roślinnymi z motywami liści akantu oraz girlandami z liści laurowych. Drugie wejście znajdowało się od strony ul. Teatralnej. Przez masywne drzwi ozdobione inicjałem "S" wchodziło się do bogato zdobionej sztukaterią sieni a następnie do kolistej klatki schodowej. Również i ona była bogato zdobiona: metalowe podstopnie miały ażurowe ornamenty, na tralkach znajdowały się motywy esownic ułożonych w skrzydła motyla a przy spocznikach ustawione były kandelabrowe kolumny. Obok klatki w tej części budynku znajdowała się druga podobna, również okrągła ale mniejsza, przeznaczona dla służby i prowadziła do najwyższej kondygnacji; klatka główna sięgała trzeciego piętra^[7].

Po 1945 roku

Po działaniach wojennych w 1945 roku, budynek szybko został odnowiony. W 1946 roku został przekazany na własność Stronnictwu Demokratycznemu, niewielkiej satelickiej partii wobec PZPR a w późniejszym okresie połowę budynku przekazano Politechnice Wrocławskiej. Budynek pełnił rolę kamienicy czynszowej z małymi sklepami na parterze^[5]. Od 1977 roku znajdowała się tu cukiernia "Babeczka" z wypiekami cukierników z hotelu Orbis. Od 1998 do 2017 jej właścicielem był cukiernik Mirosław Dawidowicz. W 2010 roku kamienica została sprzedana i przeprowadzono jej generalny remont. Obecnie na jej parterze znajduje się kawiarnia "Gniazdo", a wyższe kondygnacje zajmują kancelarie adwokackie i komornicze, gabinety prawnicze, lekarskie oraz Honorowy konsulat Danii. Na ostatnim piętrze znajdują się apartamenty z antresolami^[5].

Odniesienia w kulturze

W książkach Marka Krajewskiego, w kamienicy Sachsów, mieszka bohater powieści detektyw Eberhard Mock wraz ze swoją drugą żoną Caren.

Galeria

Elewacja

• 

  Fasada kamienicy od strony ul. Świdnickiej przed remontem

• 

  Kamienica po remoncie i zmianie koloru elewacji, 2017

• 

  Detale elewacji po remoncie

Klatka schodowa

• 

  Główna klatka schodowa

• 

  Główna klatka schodowa

• 

  Klatka schodowa widziana z góry

• 

  Detale schodów

Przypisy

Bibliografia

• Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
• Jan Harasimowicz (red.): Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.
• Jan Harasimowicza (red.): Atlas architektury Wrocławia t.II. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1997.
• Małgorzata Urlich-Kornacka: Dom towarowy "Feniks", dawny dom towarowy braci Barachów. Wrocław: Feniks, 2018.
• Krystyna Kirschke: Fasady wrocławskich obiektów komercyjnych z lat 1890-1930: struktura, kolorystyka, dekoracja. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005. ISBN 83-7085-918-6.
• Marek Słoń: Szpitale średniowiecznego Wrocławia. Wydawnictwo Neriton, 2000.