Kamienica przy Rynku 15 w Tarnowskich Górach

Kamienica przy Rynku 15

nr rej. A/627/66 z 27 kwietnia 1966[1][2]
Kamienica w 2014 roku
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Tarnowskie Góry (Śródmieście-Centrum)
Adres	Rynek 15
Ukończenie budowy	XVI wiek
Ważniejsze przebudowy	XVIII wiek[3], 1887[4][5][3][6]
Pierwszy właściciel	nieznany[6]
Kolejni właściciele	Spis kolejnych właścicieli 1608: Georg Schuman 1670–1675: Anna Szumanowa 1746: Johann Schuman 1800: Gottlieb Böhm 1811: Taistrzik 1817–1832: Hans Geissler 1832: pani Geissler 1840: Isaac Bloch 1864: Mendel Poppelauer 1874–1880: Karl Meisser 1908–1913: Fedor Schweiger 1922–?: Franciszek Pietrucha[6]
Obecny właściciel	spadkobiercy Pietruchy[3]
Położenie na mapie Tarnowskich Gór Kamienica przy Rynku 15
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kamienica przy Rynku 15
Położenie na mapie województwa śląskiego Kamienica przy Rynku 15
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Kamienica przy Rynku 15
50°26′40,92″N 18°51′17,32″E/50,444700 18,854811

Kamienica przy Rynku 15 w Tarnowskich Górach – wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego^[1][2] kamienica wybudowana w XVI wieku, kilkukrotnie przebudowywana, znajdująca się pod numerem 15 przy Rynku w Tarnowskich Górach.

Historia

Południowa i zachodnia pierzeja tarnogórskiego rynku ok. 1860–1870. Dom pod numerem 15 oznaczony czerwoną strzałką

Dom wybudowany został w II połowie XVI wieku (wymieniane są daty 1550–1582^[4] oraz 1550–1562^[5]) i pierwotnie był jednopiętrowy, pięcioosiowy z niewielkim szczytem nad trzema środkowymi osiami, pokryty wielospadowym dachem^[6], podobny do kamienic, które powstawały w tym okresie przy zachodniej pierzei rynku nowo założonego miasta^[3]. Budynek miał również arkady, spod których możliwe było wyjście przed tzw. Dom Szymkowica (w którym w latach 1608–1908 mieścił się ratusz^[7])^[5]. Podcienia zamurowane zostały w XVIII wieku (prawdopodobnie po wielkim pożarze miasta, który miał miejsce w 1701 roku^[6]), a w ich miejscu założono sklepy^[3].

Wartość katastralna budynku w okresie 1746–1840 wynosiła 560–570 talarów, co wskazuje, że nie ulegał on wówczas istotnym przekształceniom^[6].

W 1874 roku do budynku od strony podwórza dobudowana została niewielka parterowa pralnia z drzwiami i dwoma okienkami, kryta dwuspadowym dachem^[3]. W 1887 roku kamienica została przebudowana według projektu Karla Stefke. Nadbudowane zostało wówczas drugie piętro oraz mansardowe poddasze ze stromym dachem, w którego obu bokach ulokowano po jednym oknie z tympanonami^[3][6], fasada ozdobiona zaś została historyzującymi detalami^[5]. W 1908 roku na zlecenie nowego właściciela budynku, kupca Fedora Schweigera, poddasze przebudowano na mieszkania, a do mansardowego dachu dodano jeszcze dwa okna z trójkątnymi frontonami^[3][6].

Zachodnia pierzeja tarnogórskiego rynku w 1902 roku. Budynek pod numerem 15 drugi z prawej

W 1912 roku na parterze kamienicy funkcjonował bar piwny Brunona Tomalli oraz sklep z wyrobami szewskimi prowadzony przez Schweigera^[3]. W 1913 roku przekształcono sień, a prawdopodobnie w 1914 roku okna na pierwszym piętrze uległy poszerzeniu^[6].

Od 1922 roku kamienica była własnością Franciszka Pietruchy z Kluczborka. Na jego zlecenie w 1925 roku Aleksander Kroll wykonał powiększenie okien wystawowych na parterze^[6], w lokalu po piwiarni, gdzie urządzono sklep monopolowy, sam właściciel budynku prowadził natomiast skład skór i obuwia^[3]. W 1927 roku budynek stał się siedzibą założonego z inicjatywy Pawła Kempki polskiego banku ludowego. W 1937 roku w wyniku wymiany pojedynczych okien na podwójne ponownej modyfikacji uległ wygląd elewacji kamienicy^[3].

W czasach Polski Ludowej kamienica nadal była własnością Pietruchy, ale lokale handlowe zostały wynajęte przez spółdzielnię spożywców. W 1953 roku Narodowy Bank Polski mieszczący się w sąsiedniej kamienicy pod numerem 14 podjął próbę poszerzenia banku kosztem znajdującego się na parterze kamienicy pod numerem 15 sklepu; chciano wybić drzwi i okna łączące obie kamienice w celu przekształcenia pomieszczeń sklepu na mieszkanie dla bankowego portiera. Plany te nie zostały jednak zrealizowane^[3].

Współcześnie tylko jedno ze znajdujących się w kamienicy mieszkań jest zamieszkałe przez jednego ze spadkobierców Pietruchy. Na parterze nadal funkcjonują sklepy (biuro podróży^[8] i sklep z klockami^[9]), ale zaniedbywany budynek powoli popada w ruinę^[3].

Architektura

Kamienica jest dwupiętrowa, z wysokim mansardowym dachem, wybudowana na planie prostokąta, z przelotową sienią pośrodku. Na lewo od niej na parterze w trakcie środkowym zachowało się sklepienie krzyżowo-kolebkowe, a w pomieszczeniach po jej bokach – arkady dawnego podcienia. W elewacji zachowane maszkarony w zwornikach okien zewnętrznych oraz XIX-wieczna stolarka okienna^[4][5][6].

Przypisy

Bibliografia

• Paweł Bednarek. Kamienica Pietruchy. „Montes Tarnovicensis”. nr 66, 2014-02. Oficyna Monos. ISSN 1640-0216. [dostęp 2021-08-08]. [zarchiwizowane z adresu]. (pol.). 
• Marian Broniec, Ryszard Bednarczyk, Arkadiusz Czech, Mieczysław Filak, Krzysztof Gwóźdż, Jan Hahn, Marek Kandzia, Alicja Kosiba-Lesiak, Zofia Krzykowska, Dominik Ochman, Marek Panuś, Przemysław Rubacha, Anna Sopuch, Gabriela Szubińska, Marek Wojcik, Roman Wolniszewski: Przewodnik Tarnowskie Góry. Tarnowskie Góry: Drukpol sp.j., 2009. ISBN 978-83-61458-36-4.Sprawdź autora:15.
• Gminna Ewidencja Zabytków. BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2019-10-04. [dostęp 2021-07-22]. (pol.).
• Ignacy Płazak, Jan Przała: Katalog zabytków sztuki w Polsce. red. Izabela Rejduch-Samkowa, Jan Samek. T. VI: (województwo katowickie). Cz. zeszyt 12: (powiat tarnogórski). Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk i Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 1968. ISBN 83-86293-37-3.
• Rejestr zabytków nieruchomych w województwie śląskim (stan na 31 grudnia 2020 r.). Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2021-07-22]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).