Kamienica przy Rynku 18 w Tarnowskich Górach

Kamienica przy Rynku 18

nr rej. A/615/66 z 15 kwietnia 1966[1][2]
Kamienica w 2019 roku
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Tarnowskie Góry (Śródmieście-Centrum)
Adres	Rynek 18
Typ budynku	kamienica
Architekt	nieznany[3]
Inwestor	nieznany[3]
Ukończenie budowy	XVI[4][5][6] lub XVII[3] wiek
Ważniejsze przebudowy	XVIII wiek[4][6][3], prawdopodobnie ok. 1703 r.[7]
Pierwszy właściciel	nieznany[3]
Kolejni właściciele	Spis kolejnych właścicieli 1674–1735: Bernard Bordolo 1746–1754: Johann Galli 1765: Johann Corthan 1800–1811: Joseph Sobczik 1853: Ignatz Sobtzik 1872: Joseph Johann Sobtzik 1904: Julius Nowak 1909–1925: Felix Rutkowski 1941: Agnes Rutkowski[8][3]
Położenie na mapie Tarnowskich Gór Kamienica przy Rynku 18
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kamienica przy Rynku 18
Położenie na mapie województwa śląskiego Kamienica przy Rynku 18
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Kamienica przy Rynku 18
50°26′39,48″N 18°51′16,56″E/50,444300 18,854600

Kamienica przy Rynku 18 w Tarnowskich Górach – kamienica wybudowana najprawdopodobniej w XVI wieku (lub w XVII wieku), znajdująca się pod numerem 18 przy Rynku w Tarnowskich Górach, wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego^[1][2].

Budynek należy do zespołu kamienic podcieniowych, które znajdują się w południowej części zachodniej pierzei tarnogórskiego Rynku oraz przy początkowym odcinku ulicy Gliwickiej. Pierwszym znanym z nazwiska właścicielem kamienicy był Bernard Bordolo, budowniczy miejski, który prawdopodobnie zaprojektował nadbudowę obiektu o drugie piętro na początku XVIII wieku, co spowodowało spór z właścicielką sąsiedniej kamienicy. Na początku XX wieku w budynku mieściła się gorzelnia, karczma i skład papierosów Ruttkowskiego.

Budynek mimo XVIII-wiecznej przebudowy zachował oryginalne sklepienia – krzyżowo-kolebkowe, kolebkowe, krzyżowe i żaglaste – zachowały się także drzwi klepkowe z XVIII–XIX wieku.

Historia

Południowa i zachodnia pierzeja tarnogórskiego rynku ok. 1860–1870. Dom pod numerem 18 oznaczony czerwoną strzałką

Budynek znajduje się w południowej części zachodniej pierzei tarnogórskiego Rynku. Podobnie jak sąsiednie budynki, wybudowany został w II połowie XVI wieku^[4][6] (choć jedno źródło podaje wiek XVII^[3]) i należy do zespołu kamienic podcieniowych, który obejmuje budynki przy ul. Gliwickiej 1, 3 i 5 oraz przy Rynku 18 i 17 (budynek północny i południowy), a kiedyś także 16 i 15^[5].

Nie jest znany inwestor, architekt, budowniczy, ani nawet dokładna data wzniesienia kamienicy. Poczet jej właścicieli zaczyna się w 1674 roku, kiedy Bernard Bordolo opłacił w miejsce Susanny Krolowej Quartalny a Straßny pieniedz (podatek od kwartałów i ulic)^[9]. Zdaniem Marka Wojcika, można domniemywać, iż Bordolo nabył od wdowy Krolowej ów dom, zapewniając jej jednocześnie dożywotnie w nim zamieszkiwanie^[9]. Bordolo na przestrzeni lat pełnił w mieście liczne funkcje, był m.in. miejskim leśniczym, radnym (w latach 1692–1735, z przerwami), kasjerem miejskim, burmistrzem (w latach 1707–1714), a także pierwszym znanym z nazwiska budowniczym miejskim (w latach 1705–1734, z krótkimi przerwami)^[9].

Kamienica na starej pocztówce z lat 1909–1914

Budynek pierwotnie był jednopiętrowy, zaś prawdopodobnie w 1703 roku został podwyższony o drugie piętro, co wywołało protest właścicielki sąsiedniej kamienicy, Magdaleny Miedonowej, rozstrzygnięty na drodze sądowej (sąd postanowieniem z 21 października 1704 roku nie przyznał skarżącej racji^[10])^[11][3]. Autorem projektu nadbudowy kamienicy najpewniej był sam Bordolo^[7]. Od tego czasu ogólna bryła budynku nie zmieniła się aż do dziś^[7].

Dom był jednym z budynków, które spłonęły w pożarze miasta w 1746 roku i pojawia się w spisie spalonych budynków z tego roku^[12]. Wówczas jego właścicielem był Johann Galli, kupiec z Gliwic^[9].

Pierwszy kataster, w którym pojawia się budynek, którego obecny adres to Rynek 18, pochodzi z 1765 roku. Wówczas kamienica była własnością kupca Johanna Corthona i miała numer 23^[12]. W latach 1800–1811 jej właścicielem był Joseph Sobczik, członek bractwa strzeleckiego^[9]. W katastrze oraz na planach miasta z tego okresu budynek ma numer 21^[13]. Po śmierci Sobczika dom należał do jego spadkobierców, spośród których w 1853 roku z imienia i nazwiska wymieniono Ignatza Sobtzika. Kolejne pewne informacje o właścicielach budynku pochodzą z 1872 roku. Kamienica należała wówczas do restauratora Josepha Johanna Sobtzika, który zamieszkiwał w niej wraz ze swoją żoną i czterema córkami oraz służącą, a oprócz nich mieszkało tu jeszcze pięć innych rodzin – łącznie 20 osób^[9].

Wartość budynku w latach 1746–1800 nie ulegała znaczącym zmianom. W 1746 roku wyniosła 560 talarów, w 1765 – 592 talary, a w 1800 roku – 590 talarów^[14].

W 1904 roku dom należał do kupca Juliusa Nowaka z Bytomia, a od co najmniej 1909 roku właścicielem był Felix Ruttkowski, który prowadził w nim gorzelnię, karczmę i skład papierosów^[7]. W 1941 roku interes prowadziła już Agnes Ruttkowski^[7].

15 kwietnia 1966 roku budynek wpisano do rejestru zabytków^[1].

Współcześnie w kamienicy mieści się m.in. restauracja Akira Sushi^[15] oraz salonik Ruchu^[16].

Architektura

Sklepienie w sieni kamienicy

Kamienica pod numerem 18 przy tarnogórskim Rynku jest wzniesiona na rzucie prostokąta, trójkondygnacyjna, kryta dwuspadowym dachem z kalenicą równoległą do pierzei rynku. Elewacja obiektu jest pięcioosiowa, z podcieniem otwartym trzema arkadami na parterze^[7].

Budynek pomimo XVIII-wiecznej przebudowy ma – obok Domu Sedlaczka – jedne z najlepiej zachowanych wnętrz^[6]. Na parterze zachowały się oryginalne sklepienia: krzyżowo-kolebkowe w sieni i pomieszczeniu na lewo od niej oraz kolebkowe z lunetą na prawo od sieni. Klatka schodowa jest sklepiona kolebką o łuku segmentowym, nad spocznikami – sklepiona krzyżowo, natomiast schody na II piętrze są częściowo sklepione kolebkowo. Na pierwszym piętrze znajduje się szeroka sień nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami, zaś w dwóch pomieszczeniach znajduje się sklepienie żaglaste na gurtach, cztero- i dwuprzęsłowe^[4][6].

W wejściu do sieni zachowały się drzwi klepkowe z XVIII–XIX wieku^[4][17][6].

Przypisy

Bibliografia

• Marian Broniec, Ryszard Bednarczyk, Arkadiusz Czech, Mieczysław Filak, Krzysztof Gwóźdż, Jan Hahn, Marek Kandzia, Alicja Kosiba-Lesiak, Zofia Krzykowska, Dominik Ochman, Marek Panuś, Przemysław Rubacha, Anna Sopuch, Gabriela Szubińska, Marek Wojcik, Roman Wolniszewski: Przewodnik Tarnowskie Góry. Tarnowskie Góry: Drukpol sp.j., 2009. ISBN 978-83-61458-36-4.Sprawdź autora:15.
• Gminna Ewidencja Zabytków. BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2019-10-04. [dostęp 2021-07-22]. (pol.).
• Zofia Krzykowska: Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526-1763). Najstarsze zabytki sztuki i architektury. W: Historia Tarnowskich Gór. Jan Drabina (red.). Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
• Zofia Krzykowska: Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Zabytki sztuki i architektury. W: Historia Tarnowskich Gór. Jan Drabina (red.). Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
• Ignacy Płazak, Jan Przała: Katalog zabytków sztuki w Polsce. red. Izabela Rejduch-Samkowa, Jan Samek. T. VI: (województwo katowickie). Cz. zeszyt 12: (powiat tarnogórski). Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk i Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 1968. ISBN 83-86293-37-3.
• Rejestr zabytków nieruchomych w województwie śląskim (stan na 31 grudnia 2020 r.). Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2021-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
• Marek Wojcik: Tarnogórski rynek. Dzieje domów i mieszkańców od XVII wieku do początków XX wieku. Tarnowskie Góry: Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2017. ISBN 978-83-939816-1-8.