Kamienica przy alei 3 Maja 2 w Warszawie

Kamienica przy alei 3 Maja 2
w Warszawie

Widok od strony południowo-zachodniej, od strony ul. Solec
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Adres	aleja 3 Maja 2
Typ budynku	kamienica
Architekt	Wincenty Oczykowski
Inwestor	Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa „Domy Spółdzielcze”
Kondygnacje	6–8
Rozpoczęcie budowy	1923
Ukończenie budowy	1931
Położenie na mapie Warszawy (c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5 Kamienica przy alei 3 Maja 2 w Warszawie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kamienica przy alei 3 Maja 2 w Warszawie
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Kamienica przy alei 3 Maja 2 w Warszawie
52°14′07,33″N 21°02′06,29″E/52,235369 21,035081

Tablica pod mostem Poniatowskiego poświęcona rozstrzelanym powstańcom wyciągniętym z kamienicy przy alei 3 Maja (przed marcem 2012 roku)

Kamienica przy alei 3 Maja 2 w Warszawie – kamienica położona na warszawskim Powiślu przy alei 3 Maja, wzniesiona w latach 1923–1931 po północnej stronie wiaduktu mostu Poniatowskiego między ulicami Wybrzeże Kościuszkowskie i Ignacego Potockiego.

Historia i mieszkańcy

Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa „Domy Spółdzielcze” powstała 4 maja 1923 roku. Spółdzielnia w 1929 rozpoczęła budowę domu przy al. 3 Maja 2 w Warszawie pod nazwą „Powiśle”, która zakończona została w 1931 roku. Projektantem domu był inż. arch. Wincenty Oczykowski, a kierownikiem budowy Jan Zacharzewski. Przedwojenny adres budynku to aleja 3 Maja 2/4/6.

Jest to wielka, 6–8-kondygnacyjna kamienica ze 196 mieszkaniami w 11 klatkach. Ze względu na ogromną kubaturę, jak na przedwojenne warunki, była wtedy nazywana „Pekinem”.

Do spółdzielni tej należeli od jej powstania m.in.:

• Tomasz Arciszewski, lider PPS–WRN, premier rządu RP na uchodźstwie
• Jan Maurycy Borski, znany przedwojenny publicysta
• Stanisław Dubois, działacz PPS, poseł na Sejm w II RP, publicysta (mieszkał tu w latach 1931–1940)
• Eleonora Gałecka-Strug
• Helena Hołówko
• Aleksandra z Giedroyciów Korczewska
• Jan Kwapiński, działacz PPS, poseł na Sejm w II RP, prezydent Łodzi, wicepremier rządu RP na uchodźstwie
• Piotr Matejko i później jego syn Aleksander Matejko, profesor socjologii
• Maciej Nowicki, architekt
• Irena Pauszer, działaczka społeczna, długoletnia prezes SBM „Domy Spółdzielcze”
• Kazimierz Pużak, działacz PPS, poseł na Sejm w II RP, sądzony w procesie szesnastu
• Hanna Szapiro-Sawicka, działaczka komunistyczna, pierwsza przewodnicząca Związku Walki Młodych
• Sylweriusz Treugutt
• Michał Sapieha
• Maria Wittek, pierwsza Polka mianowana generałem Wojska Polskiego, która mieszkała w tym domu w latach 1929–1975
• Jadwiga Zan.

W domu Spółdzielni mieściło się archiwum PPS prowadzone przez Teresę Perlową oraz Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci^[1].

W okresie do października 1943 w kamienicy tej mieszkał 10-letni Marek Hłasko ze swoją matką Marią^[2].

W pierwszym dniu powstania warszawskiego – po załamaniu się ataku na przyczółek mostu Poniatowskiego – w budynku Spółdzielni zostali odcięci żołnierze AK 1138 i 1139 plutonu 3 kompanii zgrupowania „Konrad”. Zostali oni rozstrzelani przez Niemców pod arkadami wiaduktu 2 sierpnia 1944 roku. Zginęli wtedy m.in.: ppor. Stanisław Aksentowicz ps.Sawa, plutonowy pchor. Zdzisław Gadkowski „Prus I”, kpr. pchor. Eugeniusz Dąbrowski „Korda”, szef kompanii st. sierżant Stanisław Mrozowski „Dąb”, strz. Edward Krowicz „Długi”, strz. Jan Terlecki „Matros”, strz. Tadeusz Zawadzki „Szpindel”, strz. „Antoś”, strz. „Mirek”, strz. „Wukner”, strz. „Skalny”, strz. „Czarny”, bracia „Żbik I” i „Żbik II” oraz dwaj powstańcy o nieznanych nazwiskach ani pseudonimach^[3][a].

Kamienica przetrwała II wojnę światową (mimo wysadzenia wiaduktu mostu Poniatowskiego), choć była częściowo wypalona.

Pod koniec lat 70. w mieszkaniu Elżbiety Regulskiej drukowano i składano niezależne wydawnictwa, m.in.: Robotnika, Głos i inne. W nocy 13 grudnia 1981 roku drzwi do tego mieszkania zostały wyłamane przez Milicję Obywatelską, która internowała właścicielkę wraz ze Stanisławem Kusińskim. W latach 1978–1981 u Elżbiety Regulskiej mieszkały m.in. Alina Cała, Barbara Felicka i Magdalena Zowczak.

W dniu 11 listopada 2020 roku uczestnicy tzw. Marszu Niepodległości obrzucili dom płonącymi racami, w celu podpalenia lokalu, w którym znajduje się siedziba Wydawnictwa „Dwie Siostry”, na którego balkonie zawieszono tęczową flagę i banner Strajku Kobiet. Nie dorzucili, ale podpalili racami drzwi balkonowe lokalu dwa piętra niżej, zajmowanego przez witkacologa i fotografa Stefana Okołowicza^[4].

W domu tym mieszkali również m.in.:

• Tomasz Chlebowski z Elżbietą Regulską-Chlebowską
• Anna Czartoryska
• Jan Bohdan Gliński – lekarz, powstaniec warszawski
• Wanda Kamińska – nestorka polskiego taternictwa
• ppor. Franciszek Klas ps. Kłos^[b], ojciec Tomasza Gobana-Klasa (w latach 1942–1944)
• Julian Kulski – wiceprezydent Warszawy w latach 1935–1939, komisaryczny burmistrz Warszawy w latach 1939–1944 (w roku 1938^[5])
• Tomasz Lis z Hanną Smoktunowicz
• Zbigniew Namysłowski^[4]
• Wincenty Oczykowski – architekt, projektant tej kamienicy
• Janina Pudełek – profesor historii i teoretyk baletu
• Zbigniew Religa (w latach 1962–2009)
• Wacław Szurig (w pierwszej połowie lat 30. XX wieku)
• Andrzej Woyciechowski^[4].

Stan obecny

Spółdzielnia – za dbałość o dom – uzyskała dyplom uznania Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaciół Warszawy. Budynek jest znany z odtworzonych, zabytkowych wind (podobnie jak kamienica przy alei 3 Maja 5).

W 2009 roku dom uzyskał tytuł „Mister kwiatów 2009” w XXVI edycji konkursu „Warszawa w kwiatach” organizowanego przez Prezydent Warszawy Hannę Gronkiewicz-Waltz^[6].

Obecnie (w 2020 roku) w domu tym mieści się również kilkanaście zakładów usługowych.

Dom został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 10990, jednak w późniejszym okresie został z niego usunięty. W każdej z 11 klatek działa stylowa winda szwajcarskiej firmy Stigler^[4].

Prezesem Zarządu Spółdzielni (KRS 0000056285) jest Andrzej Olbryś^[7][4].

Tablice pamiątkowe

Na południowo-zachodnim narożniku budynku znajdują się 4 tablice pamiątkowe, poświęcone mieszkańcom kamienicy.

1. W 1957 roku odsłonięto tablicę poświęconą Stanisławowi Dubois.
2. W 1999 roku została odsłonięta tablica poświęcona Marii Wittek.
3. Tablica poświęcona prof. Relidze została odsłonięta 7 marca 2013 roku, w przeddzień 4. rocznicy jego śmierci.
4. W listopadzie 2013 roku na ścianie domu odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Kazimierzowi Pużakowi, Tomaszowi Arciszewskiemu i Janowi Kwapińskiemu, zasłużonym dla Polskiego Państwa Podziemnego i Rządu Polskiego na uchodźstwie, współzałożycielom SBM „Domy Spółdzielcze” w Warszawie. Tablice, w kolejności od lewej do prawej:

• 

  Tablica poświęcona współzałożycielom Spółdzielni: Kazimierzowi Pużakowi, Tomaszowi Arciszewskiemu i Janowi Kwapińskiemu

• 

  Tablica upamiętniająca Stanisława Dubois, na ścianie domu, gdzie mieszkał w latach 1931–1940

• 

  Tablica upamiętniająca Marię Wittek, na domu, gdzie mieszkała w latach 1929–1975

• 

  Tablica poświęcona prof. Zbigniewowi Relidze, odsłonięta 7 marca 2013 roku na ścianie domu

Uwagi

Przypisy

Zobacz też

• Zdjęcia kamienicy przed wojną na stronie warszawa1939.pl