Kamienica przy ul. Waliców 14 w Warszawie

Kamienica przy ul. Waliców 14

Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Położenie na mapie Warszawy (c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5 Kamienica przy ul. Waliców 14
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kamienica przy ul. Waliców 14
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Kamienica przy ul. Waliców 14
52°14′04,10″N 20°59′35,98″E/52,234472 20,993328

Fragment wystawy Okno na Waliców przed kamienicą (2019)

Kamienica przy ul. Waliców 14 – zabytkowa kamienica znajdująca się na warszawskiej Woli, na terenie osiedla Mirów, przy ul. Waliców 14. W tej kamienicy mieszkał m.in. Władysław Szlengel – poeta warszawskiego getta.

Początki

Kamienica została zaprojektowana przez Wacława Heppena i Józefa Napoleona Czerwińskiego^[1]. Należała początkowo do Ernestyny Golde^[2]. W lipcu i sierpniu 1913 roku pojawiły się pierwsze ogłoszenia, że dwu-, trzy- i czteropokojowe mieszkania w nowym chrześcijańskim domu, w nowej dzielnicy, z elektrycznością, wannami i kuchniami gazowymi są do wynajęcia^[3]. Sugerowano dojazd tramwajem Żelazna-Chłodna. Proponowano też do wynajęcia sklepy suterenowe z mieszkaniem lub bez. Mieścił się tam wtedy m.in. kantor przewozowy Karpińskiego^[4]. Dom miał hipotekę numer 6788 i w 1930 roku należał do Zygmunta Mintza^[5]. Od początku budynek miał szeroką grupę podnajemców. W 1928 roku Kurjer Warszawski donosił, że policja aresztowała komunistkę Manię Szulman zamieszkałą przy Waliców 14, gdy malowała antypaństwowe hasła na murze^[6]. W 1932 roku nastąpił pożar w budynku wywołany zanieczyszczeniem komina, który szybko został ugaszony^[7]. Zapaliła się sadza w prawej oficynie i ogień przedostał się na klatkę pierwszego piętra. Budynek należał wtedy do małżeństwa Golec. W 1937 roku prasa odnotowała^[8], że właściciel domu zwrócił się do zarządu Pasty o usunięcie słupa telefonicznego „umieszczonego jakoby” bezprawnie na dachu domu. W związku z tym zarząd Pasty wysłał listy do abonentów telefonicznych, żeby właściciel domu zaniechał dochodzenia pretensji, gdyż w przeciwnym razie Pasta usunie aparaty telefoniczne z tego budynku. W tym roku prasa donosiła też o próbie samobójczej^[9] w jednym z mieszkań w budynku.

Książka telefoniczna z 1938/1939 roku^[10] listowała kilka firm: „Fabrykę Fornierów” dyrektora M. Breindlera, „Chromax” inżyniera Mieczysława Lipszyca, „Floridor” (kleje roślinne i chemiczne), której właścicielem był Izr. Goldblum. Numery telefonów posiadali^[10] m.in.: Róża Zajdel, chemik bakteriolog, asystent w Państwowych Zakładach Higieny, Hilel Lurie, Henryk Warszawski, Jerzy Machlejd, dyrektor zakładów ogrodniczych C. Ulrich założonych w 1805 roku, inżynier budowlany Adam Krajterkraft, dziennikarz Menachem Kipnis, inżynier Zdzisław Kronenberg, Jakub Szlam, artysta malarz Maurycy Szlengel. W kamienicy przy ul. Waliców 14 przed wojną mieszkał Władysław Szlengel^[11] i jego rodzina (przynajmniej od 1920 roku ^[12]). Pod tym adresem w warszawskiej książce telefonicznej na rok 1930 widnieje Maurycy Szlengel (artysta)^[5]. Ojciec Władysława Szlengla wymieniony jest także w książce telefonicznej na lata 1938/1939^[10], mimo że już wtedy nie żył. Znaną osobą był też Menachem Kipnis, śpiewak operowy, fotograf, dziennikarz i etnograf żydowski. Już przed wojną mieszkała przy Waliców 14 Irena Śmigielska wraz z rodziną^[13].

Okupacja niemiecka

Oblężenie Warszawy

Janusz Korczak w pamiętnikach wspomina^[14], że miał dwa zatargi „z meliną wytwornego domu Waliców 14”, bo w czasie oblężenia Warszawy „w łajdacki sposób” odmówiono mu pomocy, by konającego żołnierza przenieść do bramy.

Okres getta warszawskiego

W czasie okupacji niemieckiej, po powstaniu getta, parzyste numery ulicy Waliców leżały po stronie getta warszawskiego^[15], a nieparzyste po stronie aryjskiej.

Po powrocie z Rosji, ponownie wprowadził się do kamienicy Władysław Szlengel. W Archiwum Ringelbluma zachowała się kartka ze spisem domowników^[16]. Kartka wisiała przy dzwonku do drzwi w kamienicy (przypuszczalnie znalazła się tam po lipcu 1942 roku). Sądząc po liczbie domowników, mieszkanie Szlengla w getcie było zatłoczone. Liczba naciśnięć dzwonka informowała, do kogo przyszedł gość: Dzwonić/Lurie 1 raz/Rotsztajn 2 r/Rogozińscy 4/Koplewicz 5/[Władysław] Szlengel 3/[Michał]Brandsteter 3/ Lunia 2 krótkie/ Wanda 2 długie/Służba porządkowa i Werkszuc 6 razy głową. Ocaloną w Archiwum Ringelbluma kartkę należy czytać razem z wierszem Szlengla Dzwonki: Na drzwiach wisiała kartka/czytelna tylko z bliska –/Dzwonek czynny – proszę dzwonić/i trzy nazwiska:/Do pani L. jeden raz,/do pana K. razy dwa,/a do doktora trzy razy[..]^[17].

W okresie tworzenia getta do kamienicy wprowadziła się rodzina Dawida Zylberta^[18]. On sam w 1940 roku, w wieku 12 lat, uciekł na aryjską stronę, sprzedawał gazety i papierosy na Placu Trzech Krzyży, był jedyny z rodziny, który przeżył wojnę^[18]. Edward Reicher wspomina o tym okresie, że w jednym mieszkaniu przy Waliców 14 mieszkało kilka rodzin, w sumie 14 osób^[19].

Kamienica została wyłączona z getta i włączona „aryjskiej” części miasta wraz z całym małym gettem w sierpniu 1942, w trakcie wielkiej akcji deportacyjnej^[20].

Okres powstania warszawskiego

Kamienica była jednym z głównych punktów polskiej obrony w czasie powstania warszawskiego. Ślepa ściany kamienicy stanowiła barykadę. W czasie walk hitlerowcom udało się podpalić budynek^[21].

Inne wspomnienie opisuje, że w czasie powstania warszawskiego, 24 września, niemiecka piechota wsparta dwoma czołgami atakowała stanowiska na ul. Waliców. Atak poprzedzany był „goliatem”, którego wybuch zburzył front kamienicy pod numerem 14^[22].

Mural „kamień i co” na bocznej ścianie kamienicy

Okres współczesny

Budynek pełnił funkcje mieszkalne do roku 2004^[23].

W maju 2009 roku na ścianie kamienicy od strony ul. Grzybowskiej powstał mural przedstawiający czarny napis „kamień i co” oraz błyszczący, czerwony balonik^[15]. Na ścianie budynku umieszczono tablicę informującą o jego historii i powstaniu muralu, która w późniejszym okresie została zniszczona przez wandali^[24][25].

W 2012 roku kamienice przy ul. Waliców 10, 12, 14 i 17 zostały wpisane do gminnej ewidencji zabytków^[26]. Od 2018 roku budynek jest wpisany do rejestru zabytków^[27], o co zabiegały ruchy miejskie^[28].

Galeria

• 

  Tablica umieszczona na kamienicy przy ul. Waliców 14 w Warszawie przy okazji akcji „Kamień i co” (marzec 2010)

• 

  Tablica umieszczona na kamienicy przy ul. Waliców 14 w Warszawie przy okazji akcji „Kamień i co” (marzec 2010)

• 

  Kamienica przy ul. Waliców 14 w Warszawie (lipiec 2012)

• 

  Kamienica przy ul. Waliców 14 w Warszawie (lipiec 2012)

Przypisy