Kamienne kręgi Senegambii

Kamienne kręgi Senegambii[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Kamienne kręgi w Wassu
Państwo	Gambia  Senegal
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	I, III
Numer ref.	1226
Region[b]	Afryka
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2006 na 30. sesji
Położenie na mapie Gambii (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kamienne kręgi Wassu
13°41′29,7″N 14°52′23,3″W/13,691583 -14,873139
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Kamienne kręgi Senegambii – wspólna nazwa czterech megalitycznych stanowisk archeologicznych w Senegalu i Gambii, spośród ponad tysiąca stanowisk tego typu położonych w pasie o długości ok. 250 kilometrów i szerokości ok. 120–150 kilometrów w dorzeczu rzeki Gambii. Cztery stanowiska obejmują łącznie 93 kamienne kręgi, a także kurhany. Archeologom nie udało się jak dotąd zidentyfikować kultury ich budowniczych ani określić funkcji budowli. Znaleziona podczas wykopalisk broń i miedziane ozdoby naramienne pozwalają jednak przypuszczać, że były to groby władców.

W 2006 roku cztery kamienne kręgi Senegambii wpisano na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.

Opis

Megalit o charakterystycznym kształcie liry („Y”)

Na terenie Senegalu i Gambii odkryto liczne obiekty megalityczne^[1]. Ich występowanie skoncentrowane jest na obszarze 33 tys. km², ograniczonym od południa i północy rzekami Gambia i Saloum i rozciągającym się pomiędzy miastami Kaolack i Tambacounda^[1]. Obszar ma ok. 120–150 km szerokości i ok. 250 km długości^[1]. Odnaleziono tu 1087 grup obiektów megalitycznych z ok. 30 tys. megalitów^[2][a].

Kamienne kręgi wznoszone były w grupach lub indywidualnie^[4]. Mają średnio od 4 do 6 m średnicy i składają się z 8–18 laterytowych bloków^[4]. Walcowate lub wielokątne kamienne bloki, wykonane przy pomocy narzędzi metalowych, mają średnio po 2 m wysokości i ważą 7 ton^[5]. Istnieje również 12 kręgów podwójnych^[4]. Każde stanowisko po stronie wschodniej ma jeden lub kilka wolno stojących megalitów^[4]. Niektóre kamienie zdobią na górze znaki, których znaczenie nie jest znane^[4]. Niektóre megality mają charakterystyczny kształt liry („Y”)^[4], niespotykany w innych megalitycznych stanowiskach Afryki^[3]. Wszystkie kompleksy wzniesiono w miejscach pochówku^[3].

Kamienne kręgi Senegambii obejmują cztery stanowiska archeologiczne z 93 kamiennymi kręgami, licznymi kurhanami i kopcami, których powstanie datuje się na okres od III w. p.n.e. do XVI w. n.e.^[5]:

• Kerr Batch (Gambia)
• Sine Ngayène (Senegal)
• Wanar (Senegal)
• Wassu (Gambia)

Kerr Batch (Gambia)

Kamienny krąg w Kerr Batch

Na ogrodzonym terenie w Kerr Batch znajduje się 9 kamiennych kręgów, w tym jeden podwójny, oraz monumentalny megalit o charakterystycznym kształcie liry („Y”)^[6]. Również w Kerr Batch otworzono z pomocą UNESCO niewielkie muzeum^[6].

Sine Ngayène (Senegal)

Kamienne kręgi w Sine Ngayène

Kompleks Sine Ngayène, odkryty ok. 1970 roku, jest największym tego typu stanowiskiem w regionie^[5]. Składa się z 52 kamiennych kręgów, do których budulec pozyskano z pobliskiego kamieniołomu^[5]. Odkryto tu również 100 kurhanów, w których znaleziono bogato wyposażone groby^[7]. Odnaleziono tu 1102 megality, w tym zdobione znakami, oraz jeden krąg podwójny^[7]. Kompleks używany był od II tysiąclecia p.n.e. do II tysiąclecia n.e.^[7]

Wanar (Senegal)

Kompleks Wanar leży ok. 50 km na północ od Sine Ngayène^[7] i obejmuje 21 kamiennych kręgów, w tym jeden podwójny^[5]. Znaleziono tu 9 obiektów kamiennych w kształcie liry („Y”)^[5], a także kamienie o kształcie odwróconej litery „A”^[7]. Badacze odkryli tu wiele grobów, które powstały najprawdopodobniej w XII–XIII w. n.e.^[8]

Wassu (Gambia)

Kamienne kręgi w Wassu

Kamienne kręgi Wassu położone są około piętnastu kilometrów na północny zachód od miasta Janjanbureh (dawnego Georgetown) i około trzech kilometrów na północny wschód od miasta Kuntaur w niewielkiej miejscowości Wassu w gambijskiej dywizji Central River. Znajduje się tu 11 kamiennych kręgów, które datowane są na okres między 927 a 1305 rokiem n.e.^[5] Znaleziono tu najwyższy blok kamienny o wysokości 2,59 m^[6]. Kręgi składają się z 10 do 25 laterytowych kamieni, z których każdy waży około 10 ton. Ich wysokość waha się od 1 do 2,5 metra. W Wassu działa małe muzeum poświęcone kamiennym kręgom^[6].

Historia prac archeologicznych i teorie powstania megalitów

Poszukiwania i pierwsze badania kompleksów megalitycznych na terenie Senegalu i Gambii zaczęto prowadzić pod koniec XIX w.^[1] Pionierami byli kapitan Duchemin i lekarz P. Jouenne, którzy pracując osobno, odkryli wiele stanowisk^[1]. Jouenne przedstawił teorię pochodzenia obiektów, wiążąc je z kultem słońca^[1].

Przez dekady uznawano, że budowle te były zbyt zaawansowane technicznie, by mogli wznieść je czarni Afrykanie i ich budowę przypisywano kolejno Rzymianom, Kartagińczykom i Żydom^[2]. Na podstawie przeprowadzonych badań antropometrycznych i bioantropologicznych szczątków ludzi pochowanych w kompleksach, stwierdzono, że budowniczymi byli rdzenni mieszkańcy Afryki subsaharyjskiej^[2]. Jednak wyniki badań nie pozwoliły na jednoznaczne ustalenie powiązań budowniczych ze współczesnymi ludami na tym terenie^[2]. Jak dotąd nie udało się zidentyfikować kultury budowniczych kamiennych kręgów^[2].

W 2006 roku kamienne kręgi Senegambii wpisano na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO^[5].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• UNESCO: Stone Circles of Senegambia (ang.). [dostęp 2020-01-29].
• L. Laporte, H. Bocoum, J-P. Cros, A. Delvoye, R. Bernard, M. Diallo, M. Diop, A. Kane, V. Dartois, M. Lejay, F. Bertin & L. Quesnel. Megalithic monumentality in Africa: from graves to stone circles at Wanar, Senegal. „Antiquity”, s. 409–427, 2012. 86. Antiquity Publication Ltd.. ISSN 0003-598X (ang.). 
• Augustin FC Holl. Senegambian megaliths as world cultural heritage. „Arts and Humanities Open Access Journal”. 2 (5), s. 179–185, 2018. DOI: 10.15406/ahoaj.2018.02.00055. ISSN 2577-8250 (ang.). 

Obiekty z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO w Senegalu Kulturowe Delta du Saloum Île de Gorée Kamienne kręgi Senegambii Kraj Bassari Saint-Louis Przyrodnicze Park Narodowy Niokolo-Koba Park Narodowy Oiseaux du Djoudj

Obiekty z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO w Gambii Kulturowe Kunta Kinteh Island i związane z nią zabytki: Albreda, Fort Bullen Kamienne kręgi Senegambii