Kanał Żerański

Kanał Żerański
Ilustracja
Kanał Żerański koło Kobiałki, widok w stronę Nieporętu
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Lata budowy

1935–1938, 1951–1953

Długość

17,3 km

Głębokość
• maksymalna
• średnia


3 m
2,5 m

Szerokość
• maksymalna
• średnia


41,4 m
25 m

Początek
Akwen

Wisła

Miejsce

Żerań, Warszawa

współrzędne

52°17′42,0″N 20°58′47,6″E/52,295000 20,979889

Koniec
Akwen

Jezioro Zegrzyńskie

Miejsce

Nieporęt

współrzędne

52°26′01,3″N 21°02′04,9″E/52,433694 21,034694

Typ kanału

żeglugowy

Śluzy

1 – Żerań (Śluza im. inż. Tadeusza Tillingera)

Jazy

1 – Nieporęt

Plan kanału
Kanał Żerański (czerwona linia) na tle konturu Warszawy
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „początek”, powyżej na prawo znajduje się również punkt z opisem „koniec”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „początek”, powyżej na prawo znajduje się również punkt z opisem „koniec”

Kanał Żerański (obowiązująca nazwa urzędowa)[1][2], kanał Żerań-Zegrze (nazwa używana w planie zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego)[3], dawn. Kanał Królewski[4]kanał wodny o długości 17,3 km[5] łączący Wisłę i Jezioro Zegrzyńskie[6] pomiędzy warszawskim Żeraniem a Nieporętem. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z 2002 r. ws. klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych[7], kanał ma klasę żeglowną II.

Historia

Pierwotnie w XVII wieku w miejscu północnego odcinka dzisiejszego Kanału Żerańskiego, powstał Kanał Królewski z polecenia króla Zygmunta III Wazy. Zadaniem tego kanału było „ściągnąć wody z puszczy” (Puszczy Słupeckiej), czyli uregulowanie rzeki Długiej na odcinku od Kobiałki do Narwi, która zagrażała wylewami dworowi myśliwskiemu Wazów w Nieporęcie. Kanał Królewski, na odcinku od Aleksandrowa do Nieporętu, został wykorzystany przy budowie Kanału Żerańskiego[4]. Na południe od rzeki Czarnej, Kanał Królewski przebiega po zachodniej stronie ul. Granicznej w Stanisławowie Pierwszym, a na terenie Warszawy pomiędzy ulicami Ruskowy Bród a Olesin[8].

Kanał Żerański koło Kobiałki, widok w stronę Nieporętu
Kanał Żerański, widok od strony ulicy Krzyżówki

Kanał Żerański jest kontynuacją robót prowadzonych już w I poł. XIX w. Wobec odcięcia od Bałtyku przez Prusy powstał plan, aby otworzyć drogę na Bałtyk przez Narew i Niemen, które należało połączyć spławnymi kanałami. Między Narwią a Niemnem przeprowadzono Kanał Augustowski, a między Bugiem a Dnieprem kanał znany jako Kanał Królewski.

Pierwszym projektem połączenia kanałem żeglownym Wisły i Narwi, był projekt kanału z Pragi do Zegrza, z lat dwudziestych XIX wieku, o którym wspomina artykuł z 1841 roku opublikowany w Bibliotece Warszawskiej[9].

W 1832 roku z inicjatywy Banku Polskiego opracowany został kolejny projekt[10].

Gazeta Świąteczna z 1891 roku, donosiła o planowanej przez Stanisława Skarżyńskiego, właściciela Popowa budowie kanału żeglownego łączącego Wisłę z Narwią. Stanisław Skarżyński miał już mieć gotowe wszystkie plany i kosztorysy, a gazeta z nadzieją pisała „w niedalekiej przyszłości otworzy się nowa a ważna droga wodna, która niemało stosunki z gubernią Łomżyńską ułatwi i bardziej te strony ożywi”[11] .

Kolejna koncepcja budowy kanału pomiędzy Bugiem a Wisłą powstała już w 1910 r. – Carskie Ministerstwo Komunikacji opracowało projekt drogi wodnej Wisła-Dniepr. Skanalizowany miał być Bug od Brześcia do Małkini i dalej od Małkini do Warszawy miał biec kanał długości 90 km. Projekt po przeróbkach zaakceptowano w formie kanału Żerań-Zegrze, który miał skrócić drogę wodną Bug-Wisła z 61 do 20 km. Zadaniem tego kanału miało być też odwodnienie doliny Bródnowsko-Nieporęckiej oraz zlewni rzeki Długiej i Kanału Bródnowskiego.

Pierwsze prace ruszyły dopiero w 1919 r., ale szybko zostały przerwane. Kolejne prace podjęte w latach 1935–1938 zaowocowały budową wąskiego kanału na Żeraniu o długości ok. 2,5 km, który służył odprowadzaniu wody z Kanału Bródnowskiego.

Do pomysłu powrócono w 1950 r. i już w 1951 r. na początku współczesnego Kanału Żerańskiego wybudowano port oraz śluzę. Dwustronna śluza im. inż. Tadeusza Tillingera[12] pomiędzy portem Żerańskim a Wisłą ma komorę o wymiarach 85x12 oraz długość 104 m. Prace nad budową Kanału poprzedziły badania prowadzone przez prof. Czesława Zakaszewskiego, który opracował raport pt. „Wpływ kanału żeglugi Żerań-Zegrze na stosunki wodne tarasu praskiego”[13].

W nocy z 29 na 30 maja 2008 r. pomiędzy 3 a 6 nad ranem został podniesiony most kolejowy na modernizowanej do większych prędkości pociągów linii kolejowej nr 9 nad Kanałem Żerańskim o masie 150 ton i przeniesiony przez największy w Polsce dźwig gąsienicowy. Most został postawiony na podporach na nabrzeżu kanału i przejazd pociągów nastąpił po sąsiednim moście, który został poddany remontowi we wrześniu 2009 r.[14]

Charakterystyka

Kanał Żerański przebiega w przybliżeniu z północy na południe. Około połowa długości kanału znajduje się w granicach administracyjnych Warszawy. Z Jeziorem Zegrzyńskim kanał łączy się w skrajnie południowym punkcie, z Wisłą na terenie Żerania, na południu dzielnicy Białołęka. Śluzy kanału znajdują się w Warszawie, przy samej Wiśle. Nad kanałem jest 10 mostów drogowych i 3 kolejowe.

Kanał ma też duże znaczenie lokalne. W miejscu połączenia z Wisłą jest druga co do wielkości warszawska elektrociepłowniaElektrociepłownia Żerań. Zakład ten używa kanału jako zbiornika wody technologicznej. Przy śluzie jest też port o stałym poziomie lustra wody służący m.in. jako magazyn dla barek transportowych. Kanał jest też jednym z najbardziej cenionych terenów wędkarskich w Warszawie, regularnie odbywają się tam zawody wędkarskie[15]. Z powodu zrzutu wody technologicznej z elektrociepłowni do portu woda w kanale jest zdecydowanie cieplejsza niż np. w Wiśle, co wpływa na liczebność ryb.

Ze względu na swoją charakterystykę, tereny nad Kanałem Żerańskim są wykorzystywane do rekreacji, zarówno jeżeli chodzi o sporty wodne[16], jak również turystykę pieszo-rowerową[17]. Wzdłuż Kanału biegnie jedna z najpopularniejszych tras rowerowych w stolicy, łącząca ją z Zegrzem i Nieporętem[18]. Kanał Żerański stanowi również arenę zmagań podczas zawodów łodzi smoczych[19], a także regat długodystansowych stanowiących trening dla polskiej kadry wioślarskiej[20]. Swoją bazę kajakowo-wioślarską ma tan klub Spójnia Warszawa[21]. W okolicy zlokalizowano także przystanek statku „Zefir” pływającego do Serocka, w ramach jednej z linii turystycznych ZTM Warszawa[22].

Gazociąg wysokiego ciśnienia

Tereny zielone nad Kanałem Żerańskim

W związku z planowaną modernizacją Elektrociepłowni Żerań, spółka PGNiG Termika planuje budowę gazociągu wysokiego ciśnienia wzdłuż Kanału Żerańskiego, na odcinku Żerań-Rembelszczyzna. Ze względu na znaczącą ingerencję w środowisko (m.in. konieczność wycinki od 1400[23] do 3000 drzew[24]), inwestycja spotkała się z krytyką części mieszkańców Białołęki[25]. W wyniku rozmów w grudniu 2015 r. powołano Radę Konsultacyjną złożoną z przedstawicieli mieszkańców[26], a spółka PGNiG Termika zobowiązała się do wykonania nasadzeń zastępczych i zagospodarowania terenu po realizacji inwestycji, m.in. poprzez budowę traktu pieszo-rowerowego wzdłuż całej trasy gazociągu[27].

Powołując się na aspekty prawne, w listopadzie 2015 r. spółka PGNiG Termika wraz z inwestorem, spółką Gaz-System, zdecydowały się na realizację gazociągu w trybie specustawy[28]. Poskutkowało to zmianą w wydawaniu decyzji administracyjnych, bowiem za procedowanie inwestycji odpowiada od tej pory wojewoda mazowiecki. W toku rozmów Wiceprezydent Warszawy Michał Andrzej Olszewski zobowiązał się do stworzenia spójnej koncepcji zagospodarowania terenu po budowie inwestycji, która zostanie wyłoniona podczas warsztatów konsultacyjnych z mieszkańcami[29][30].

Zobacz też

Przypisy

  1. Nazwa ustalona Zarządzeniem Nr 2 Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 stycznia 1969 r. w sprawie zmiany i ustalenia nazw niektórych miejscowości i obiektów fizjograficznych, M.P. z 1969 r. nr 2, poz. 10.
  2. Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych: Hydronimy. Izabella Krauze-Tomczyk, Jerzy Ostrowski (oprac. red). T. 1. Cz. 1: Wody płynące. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006. ISBN 83-239-9607-5.
  3. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego. 2004-06-07. [dostęp 2013-08-29].
  4. a b Włodzimierz Bławdziewicz – „Żerański czy Królewski”, [dostęp 2015-12-21].
  5. Kanał Żerański. warszawa.rzgw.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-22)]., [dostęp 2015-12-21].
  6. Jezioro Zegrzyńskie – Zegrze znane i nieznane, [dostęp 2016-05-21].
  7. Dz. U. z 2002 r. Nr 77, poz. 695.
  8. Kanał Królewski, [dostęp 2015-12-21].
  9. O najpotrzebniejszej drodze żelaznej w naszym kraju, [w:] Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom, przemysłowi, t. 3, 1841.
  10. Житков С.М., Проекты соединения водных путей России, St. Petersburg 1908, s. 54.
  11. Nowiny, „Gazeta Świąteczna” (51), 1891, s. 2.
  12. Śluza Żerań, [dostęp 2016-05-21].
  13. Kanał Żerański. wislawarszawa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-22)]., [dostęp 2015-12-21].
  14. Grzegorz Lisicki, Herkules dźwignął 145-tonowy most na Żeraniu, Gazeta Stołeczna 2008-05-30, [dostęp 2008-06-01].
  15. Kanał Żerański. ww.media.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-22)]., [dostęp 2015-12-21].
  16. Kajakiem przez malowniczy Kanał Żerański [dostęp 2015-12-21].
  17. Białołęka na rowery: wycieczki z przewodnikiem, ciekawostki, piknik, [dostęp 2016-05-21].
  18. Wycieczka rowerem nad Zegrze wzdłuż Kanału Żerańskiego, [dostęp 2015-12-21].
  19. Chińskie kolosy na Kanale Żerańskim, [dostęp 2015-12-21].
  20. Wioślarska kadra inauguruje sezon na Kanale Żerańskim, [dostęp 2015-12-21].
  21. Marta Woźniak. Spójnia zostaje na kanale. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 3 listopada 2021. 
  22. statek do Serocka, [dostęp 2016-05-21].
  23. 1400 drzew do wycięcia nad Kanałem Żerańskim, [dostęp 2016-05-21].
  24. Już wycinają drzewa nad Kanałem Żerańskim. Wyrąbią nawet trzy tysiące?, [dostęp 2016-05-21].
  25. Kanał Żerański ogołocą z drzew i krzewów. „Przez rurę z gazem”, [dostęp 2015-12-21].
  26. Wytną tysiące drzew pod budowę gazociągu? „Wszystko zależy od dobrej woli inwestora”. rdc.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-22)]., [dostęp 2015-12-21].
  27. Co dalej z gazociągiem wzdłuż Kanału Żerańskiego?, [dostęp 2015-12-21].
  28. Gorąco w sprawie gazociągu. Specustawa zamiast konsultacji?, [dostęp 2016-05-21].
  29. Budowa gazociągu: zagrożenie czy szansa dla Kanału Żerańskiego – relacja ze spotkania mieszkańców z Zastępcą Prezydenta Warszawy Michałem Olszewskim w sprawie inwestycji. bialoleka.waw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-20)]., [dostęp 2016-05-21].
  30. Mniej betonu, więcej zieleni. „Nie” dla bulwaru nad Kanałem Żerańskim, [dostęp 2016-05-21].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Relief Map of Poland.svg
Autor: TUBSEmail Silk.svg Gallery, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Poland
Masovian Voivodeship Relief location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Relief location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Tereny zielone nad Kanałem Żerańskim.jpg
Autor: Esssem, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tereny zielone nad Kanałem Żerańskim
Kanal Zeranski.JPG
Autor: Cezary p, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kanał Żerański koło Kobiałki (widok w stronę Nieporętu)
Kanał Żerański1.jpg
Autor: Esssem, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kanał Żerański koło Kobiałki, widok w stronę Nieporętu
Kanał Żerański - mapa.gif
Autor: Darekk2, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kanał Żerański (czerwona linia) na tle konturu Warszawy.
Mapka wykonana przy pomocy programu GMT 5.1.1
Kanał Żerański.jpg
Autor: Esssem, Licencja: CC0
Kanał Żerański na wysokości ul. Krzyżówki.