Kanał Sztolniowy
 Odtworzony wylot Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej, miejsce, gdzie łączyła się ona z Kanałem Sztolniowym | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Lata budowy | |
| Lata eksploatacji | |
| Początek | |
| Miejsce | |
| Koniec | |
| Miejsce | |
Kanał Sztolniowy – nieistniejący kanał pomiędzy Gliwicami a Zabrzem wybudowany w latach 1801–1812 w dolinie Bytomki. Łączył Główną Kluczową Sztolnię Dziedziczną w Zabrzu i Kanał Kłodnicki.
Historia budowy
Pomysł przedłużenia Kanału Kłodnickiego w kierunku zachodnim do Zabrza i połączenia go z podziemną sztolnią służącą do odwadniania kopalń, a wykorzystywaną też do transportu węgla na łodziach, powstał około 1800 roku[1]. Bezpośrednim impulsem było powstanie w Gliwicach huty (1798). Projekt kanału wykonał inżynier Promnitz pełniący funkcję inspektora wałowego. Kanał był na ukończeniu w 1806, kiedy to wybuchła wojna Prus z Napoleonem i prace przerwano. Ostatecznie kanał uruchomiono w maju 1812. 20 maja przepłynął pierwszy transport węgla[1].
Opis
Długość kanału wynosiła 8474 m, koszt budowy ok. 95 000 talarów. Kanał zasilany był wodami rzeki Bytomki oraz wodą odprowadzaną poprzez Główną Kluczową Sztolnię Dziedziczną[1].
Przy wylocie sztolni znajdował się port, gdzie skrzynie z węglem były przeładowywane na barki przy pomocy żurawia[2].
Na kanale zaprojektowano dwie pochylnie wzorowane na rozwiązaniach angielskich, na których łodzie, w celu pokonania różnicy poziomów, przeciągane były po szynach[1].
Znaczenie
Kanał Sztolniowy był istotną częścią drogi wodnej łączącej kopalnie i huty na terenie Górnego Śląska z rzeką Odrą. Węgiel transportowany łodziami przez Główną Kluczową Sztolnię Dziedziczną miał być przeładowywany w porcie u wylotu sztolni i transportowany dalej barkami przez Kanał Sztolniowy, Kanał Kłodnicki do Odry. Był również ważnym elementem w systemie odwadniania kopalń – do niego odprowadzana była woda z Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej.
Z czasem okazało się, że kanał służy jedynie do transportu węgla na potrzeby huty w Gliwicach, w zawiązku z czym w 1824 rozebrano niewykorzystywaną pochylnię przy hucie (węgiel do portu w Gliwicach dostarczany był na wozach konnych)[1]. Na początku XX wieku przestarzały i nie modernizowany Kanał Kłodnicki stracił na znaczeniu, w 1933 podjęto decyzję o budowie nowej drogi wodnej (Kanał Gliwicki)[3]. Niedługo później (1936) całkowicie zaniechano transportu węgla Główną Kluczową Sztolnią Dziedziczną. Kanał Sztolniowy wyłączono z użytkowania i rozebrano część urządzeń na jego przebiegu[1]. Dodatkowymi przyczynami zaprzestania żeglugi po kanale było jego łatwe zamulanie się i obawa, że poprzez pogłębienie kanału mogą być zalane wyrobiska kopalni Królowa Luiza w Zabrzu (poprzez Główną Kluczową Sztolnię Dziedziczną)[4]. Kanał wykorzystywano jeszcze jedynie do odprowadzania wody z kopalń oraz napędzania części urządzeń hutniczych[1]. W 1953 zlikwidowano ostatecznie wylot sztolni, a kanał sztolniowy zasypano[2].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d e f g Przemysław Nadolski, Dzieje Kanału Kłodnickiego i Gliwickiego, Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2019, ISBN 978-83-951199-2-7.
- ↑ a b Michał Glosz i inni, Rewitalizacja Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej w Zabrzu, [w:] Irena Kontny (red.), Transport, Katowice: Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, 2018, s. 59, ISBN 978-83-952024-0-7, OCLC 1080928094 [dostęp 2019-06-25].
- ↑ Miron Urbaniak, Dzieła hydrotechniki w Polsce : Kanał Górnośląski (Gliwicki), Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy Michał Koliński, 2015, s. 41–42, 54, ISBN 978-83-7729-280-8, OCLC 947172560 [dostęp 2019-06-25].
- ↑ Ewa Caban, Kanał Gliwicki – prace przy śluzie „Rudziniec”, [w:] Irena Kontny (red.), Transport, Katowice: Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, 2018, s. 9, ISBN 978-83-952024-0-7, OCLC 1080928094 [dostęp 2019-06-25].
Media użyte na tej stronie
Autor: Ludek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zabrze, Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna - ujście sztolni w centrum Zabrza i port