Kanał Ulga w Raciborzu

Kanał Ulga

Widok z lotu ptaka na północną część kanału Ulga
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Długość	7,5 km[1]
Początek
Miejsce	Racibórz Studzienna
współrzędne	50°07′06,1″N 18°13′54,7″E/50,118361 18,231861
Koniec
Akwen	Odra
Miejsce	Racibórz
współrzędne	50°03′40,2″N 18°13′44,3″E/50,061167 18,228972
Położenie na mapie Raciborza początek koniec
Położenie na mapie Polski początek koniec
Położenie na mapie województwa śląskiego początek koniec
Położenie na mapie powiatu raciborskiego początek koniec

Mapa Raciborza z zaznaczonym na kolor czerwony kanałem Ulga

Kanał Ulga (Kanał Ulgi^[2], Nowa Odra^[3]) – kanał wodny w Raciborzu o długości 7,5 km. Zbudowany został w celach przeciwpowodziowych w latach 1934–1942. Zaczyna się i kończy na rzece Odrze, tworząc jednocześnie sztuczną wyspę.

Historia

Celem budowy kanału było odsunięcie Odry od centrum miasta. Po jego wybudowaniu koryto rzeki miało zostać wysuszone i przekształcone w tereny zielone^[4]. Pierwszy plan oddalenia Odry od miasta opracował w roku 1751 wrocławski inspektor Neuwertz. Zaczęto wówczas nawet robić na Płoni wykop o długości 400 m. W 1872 roku powstał również projekt kanału Odra-Dunaj^[4][5]. W 1883 roku zrodziła się koncepcja wybudowania zapory na Odrze pod Raciborzem, a projekt kanału Odra-Dunaj wzbogacił się o plan utworzenia zbiornika o powierzchni 10 200 hektarów. W projekcie budowy tego kanału miał on biec prawie równolegle z dzisiejszą ul. Brzeską i torami kolejowymi, aby następnie przejść przez teren byłego stawu Kamieniok na dzisiejsze osiedle Obora, gdzie między ul. Łokietka i Chrobrego przeciąłby ul. Gliwicką w dzielnicy Markowice. Następnie biegłby równolegle do torów i przeciąłby staw Brzeziniak w rezerwacie Łężczok^[5].

Budowę kanału Odra-Dunaj pokrzyżowało powstanie Republiki Czechosłowackiej, dlatego władze Niemiec postanowiły wybudować kanał zmniejszający zagrożenie powodziowe w mieście^[5]. Dodatkowym bodźcem dla tej inwestycji była walka z bezrobociem poprzez organizowanie robót publicznych^[4][5]. Koryto nowego kanału przebiegało o wiele bliżej miasta i nie stykało się z łożyskiem kanału Odra-Dunaj^[5]. 16 maja 1934 roku rząd niemiecki zdecydował się rozpocząć inwestycję^[4][5]. W pierwszej transzy na ten cel przeznaczono środki w wysokości dwóch milionów marek^[5].

Planowano podczas budowy wydobyć 4 miliony m³ ziemi, a na całej długości kanału od strony miasta usypano wał przeciwpowodziowy^[5]. Na kanale przewidziano utworzenie czterech mostów – pierwszy na południu, jako przedłużenie dzisiejszej ul. Sudeckiej, drugi w ciągu dzisiejszej ul. Rybnickiej, trzeci jako most kolejowy na dzisiejszej linii kolejowej nr 151 i czwarty w biegu dzisiejszej ul. Rudzkiej. Nie przewidziano osobnego mostu dla działającej wtedy kolei wąskotorowej, którą według planu z 1934 roku postanowiono poprowadzić mostem na ul. Rybnickiej. Założenia tego jednak nie zrealizowano i odcinek linii wąskotorowej pomiędzy stacjami Ratibor Plania i Lukasine został zlikwidowany^[4][5]. Kolejka wąskotorowa kończyła swój bieg na Lukasynie^[5]. Ponadto zmieniony został bieg ul. Rybnickiej, aby most przebiegał prostopadle do nurtu kanału^[4][5]. Pierwotnie ulica ta skręcała na wysokości obecnie znajdującej się stacji benzynowej w kierunku przejazdu kolejowo-drogowego na Dębiczu. Przy pierwotnym biegu ulica ta przecinałaby kanał pod skosem^[5].

W planach koryto Odry miało zostać wysuszone i w tym miejscu chciano urządzić tereny zielone. W wyniku aneksji Austrii i przyłączeniu do III Rzeszy Sudetów przewidywano zwiększenie ruchu kolejowego w tym rejonie. W związku z tym zmieniono pierwotne plany w kierunku zasypania koryta rzeki i utworzenia dodatkowej linii kolejowej śladem dawnego koryta, między starym mostem kolejowym a terenami dzisiejszego Rafako, które dawniej były użytkowane przez Bractwo Strzeleckie. Planowano zrealizować to w ciągu 4–5 lat za 10 milionów marek^[5].

Prace ruszyły 21 sierpnia 1934 roku – pierwszą łopatę w miejscu dzisiejszego mostu prowadzącego do Markowic wbił ówczesny gauleiter Śląska, Helmuth Brückner^[4][5][6]. Pierwszym budowanym odcinkiem był fragment od dzisiejszego mostu na ulicy prowadzącej do Markowic do ujścia kanału koło Miedoni^[4][5]. Wydobyto wtedy 400 000 m³ ziemi, z której usypano wały przeciwpowodziowe, a resztę wsypano do wyrobiska nieużytkowanej już cegielni. Tylko w niektórych odcinkach budowy wykorzystywano koparkę o napędzie parowym. W celu przetransportowania wydobywanej ziemi wybudowano torowisko o długości 7 km i szerokości 75 cm. Do ciągnięcia wagonów wykorzystywano 4–5 parowozów^[5]. W maju 1935 roku rozpoczęto budowę odcinka od ul. Rudzkiej do torów kolejowych^[4][5]. W sierpniu 1935 roku przy budowie kanału pracowało 1200 robotników, a w październiku już tylko 700^[5]. Jesienią roku 1937 zaczęto prace na odcinku na południe od ul. Rybnickiej^[4][5].

W 1939 roku inwestycję znacznie skomplikowały dwie powodzie, w maju i w lipcu^[4][5]. Dane z 26 maja mówią o tym, że o pierwszej w nocy woda osiągnęła wysokość 683 cm przy stanie alarmowym wynoszącym 600 cm. Woda zalała domostwa przy brzegu rzeki i niżej położone^[5]. Dostała się także do wykopów na południowym odcinku, po czym przerwała wały i przedostała się do kolejnych odcinków, w wyniku czego powstało jezioro o długości 5 km. Na terenie budowy odnotowano znaczne straty, a prace zostały przerwane^[4][5]. Z jednych miejsc kanału została wypłukana ziemia, a w innych naniesiony namuł^[5]. Most na ul. Rybnickiej oraz tymczasowy most kolejowy zostały przerwane^[4][5]. Grobla, na której znajdowały się tory kolei wąskotorowej, została podmyta, a tory wisiały w powietrzu. Jednakże mosty z dźwigarów skrzynkowych zostały umiejscowione, a grobla i torowisko było ułożone, dzięki czemu w nocy ruch został przeniesiony na właściwe torowiska. Informacja prasowa z 19 lipca mówi o zagrożeniu powodziowym, jakie niesie ciągle podnoszący się poziom wody na Odrze. 28 lipca o godzinie 20. poziom rzeki wynosił 735 cm^[5]. Po powodzi wodę z terenu budowy przepompowano i powrócono do robót. Prace ostatecznie zakończono 18 grudnia 1942 roku^[4][5]. Stare koryto rzeki wbrew wcześniejszym planom jednak pozostawiono^[4][6].

Roboty wykonywały firmy Lenz & Spółka z Gliwic oraz Richard Schulz ze Strzelec Opolskich^[4][5]. Z wydobytej w trakcie budowy ziemi usypano wały przeciwpowodziowe, a nadmiar wsypano do nieczynnej pobliskiej żwirowni^[4].

Część kanału Ulga wraz ze zbiornikiem Racibórz Dolny może w przyszłości stać się częścią planowanego kanału Odra-Dunaj-Łaba^[7].

Charakterystyka

Most na ul. Rybnickiej

Kanał biegnie w południowym Raciborzu od rozwidlenia z Odrą w 45,7 km jej biegu i po jej prawej stronie, na wschód od Studziennej i Sudoła^[8][9][10]. Następnie, zataczając łagodne półkola płynie w kierunku północnym^[8]. Kończy swój bieg wpadając do Odry w okolicy Miedoni łącząc się ponownie z Odrą w 55 km jej biegu^[8][9][10]. Do kanału na wysokości Brzezia wpływa jako prawy dopływ struga Plęśnica (potocznie nazywana Plinc). Na kanale znajdują się cztery mosty, w tym trzy drogowe: na ul. Sudeckiej, Rybnickiej i Rudzkiej oraz jeden most kolejowy na linii nr 151. Niewielki fragment końcowy kanału stanowi granicę pomiędzy Raciborzem a gminą Nędza^[8].

Kanał ma przekrój podwójnego trapezu. Jego rozpiętość górna wynosi od 93 do 116 m, dolna 38,6 m, głębokość 6 m^[4][5], a długość 7,3 km^[9][10].

Zobacz też

• Kanał Ulgi
• Rzeki Polski

Przypisy

Bibliografia

• Praca zbiorowa pod redakcją Jana Kantyki: Racibórz: Zarys rozwoju miasta. Katowice: Wydawnictwo "Śląsk", 1981. ISBN 83-216-0140-5. (pol.).
• Paweł Newerla: Dzieje Raciborza i jego dzielnic. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW, 2008. ISBN 978-83-89802-73-6. (pol.).
• Norbert Mika, Šárka Bělastová: Wspólne raciborsko-opawskie dziedzictwo. Podręcznik do edukacji regionalnej. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna "WAW", 2000. ISBN 83-912030-4-2. (pol. • cz.).
• Program ochrony środowiska Gminy Racibórz na lata 2004-2015. Racibórz: marzec 2004. (pol.).
• Strategia rozwoju miasta Racibórz na lata 2006-2015. Racibórz. (pol.).
• Paweł Newerla: Kanał Ulga kończy dziś 68 lat. 18 grudnia 2010. [dostęp 2010-12-28]. (pol.).