Kanał Wawerski

Kanał Wawerski

Kanał Wawerski na Zakolu Wawerskim k. Zastowskiej
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Długość

ok. 20 km

Początek
Miejsce

Halinów-obszar wiejski, powiat miński

Koniec
Miejsce

dzielnica Wawer, Warszawa

Typ kanału

melioracyjny

brak współrzędnych
Kanał Wawerski (czerwona linia) na tle konturu Warszawy.
Kanał Wawerski w Wawrze.

Kanał Wawerski[1][2] – ciąg wodny w województwie mazowieckim, mający źródło w Halinowie położonym tuż na wschód od Warszawy oraz ujście w warszawskiej dzielnicy Wawer, w miejscu oddzielenia będącego jego przedłużeniem Kanału Nowa Ulga oraz ujścia Kanału Kawęczyńskiego przy zbiegu Trasy Siekierkowskiej i ulicy Ostrobramskiej[1][a][6].

Przebieg

Ważniejsze punkty na trasie przebieg Kanału Wawerskiego są następujące:

(źródło i ujście według Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych PRNG[1])

Istnieją jednak bardzo poważne rozbieżności co do przebiegu końcowego odcinka Kanału Wawerskiego. W wielu źródłach, w tym na planach Warszawy odcinek Kanału Wawerskiego od miejsca oddzielenia Kanału Nowe Ujście do końca jest uważany za początkowy fragment Kanału Nowa Ulga[3][2][c],część. [3][8] i in., co jest niezgodne z nazewnictwem historycznym[9].

Z kolei początkowy odcinek położony na wschód od Warszawy nie odpowiada przebiegowi międzywojennego Kanału Kamionkowsko-Wawerskiego[10].

Kanał Wawerski i inne kanały melioracyjne Niziny Wawerskiej - plan.

Historia

Zanim zbudowano kanał

Ciągnący się od Zastowa do Gocławia ciek wodny na wydanym w 1833 roku szkicu I bitwy pod Wawrem powstania listopadowego 1831 r.
Kanał Wawerski - kaskada k/ul. Leśniczówka na Zakolu Wawerskim. Kanał pokonuje tutaj część różnicy wysokości pomiędzy tarasem nadzalewowym (Praskim, IIa) a zalewowym.
Kanał Wawerski w Międzylesiu.
Kanał Wawerski - spust wody oczyszczalni ścieków „Cyraneczka” w Starej Miłośnie.
Kanał Wawerski - jaz z przelewem trapezowym w Starej Miłośnie.
Kanał Wawerski - przepust pod ulicą Diamentową w Starej Miłośnie.

Ciąg wodny obejmujący końcowy odcinek współczesnego Kanału Wawerskiego, Kanał Gocławski, Jeziorko Gocławskie istniał już dużo wcześniej jako Struga Drojowska, zaznaczona na planie Hennequina z 1779 r[4][11] (chociaż nie podpisana tą nazwą).

Również na późniejszych mapach na jego przebiegu widać kanały lub rowy oraz naturalne cieki i zbiorniki wodne[12][13].

Na niemieckiej mapie z 1803 roku naniesiony jest też nieprzerwany ciek wodny rozpoczynający się między Janówkiem a Miłosną w pobliżu obecnej granicy Warszawy, płynący dalej przez Kaczy Dół (czyli dzisiejsze Międzylesie[14][15][16]), Zastów, Gocław i uchodzący do Wisły. W rejonie Gocławia bardzo szeroki[17].

Kanał Kamionkowsko - Wawerski

Spółka Wodna Obwodu Wawerskiego

25 sierpnia[10] 1924 roku[10][18][9] ośmiuset właścicieli zabagnionych gruntów[10] założyło spółkę o nazwie Spółka Wodna Obwodu Wawerskiego[10][18][9]. Miała ona zajmować się odwodnieniem Niziny Wawerskiej na następujących obszarach[10]:

Zaplanowano utworzenie systemu kanałów i rowów, w tym głównego zbiorowego kanału odpływowego[18] o nazwie Kanał Kamionkowsko-Wawerski[10][18][9] kierującego wodę z tych terenów do Jeziorka Kamionkowskiego. Dalej wodę chciano skierować kanałem betonowym pod ulicą Zieleniecką do Wisły[10][18].

Przebieg kanału

Długość kanału miała wynosić 19 km. Początek znajdował się pod wsią Majdan przy szosie Lubelskiej, a nie w Halinowie jak w przypadku współczesnego Kanału Wawerskiego[10]+[19][1][d]. Od obecnej warszawskiej dzielnicy Wesoła tuż przy granicy miasta aż do miejsca oddzielenia współczesnego Kanału Nowa Ulga i ujścia Kanału Kawęczyńskiego przy obecnej ulicy Ostrobramskiej przebieg kanału był podobny do obecnego Kanału Wawerskiego. Dalej miał być przeprowadzony aż do jeziorek Gocławskiego i Kamionkowskiego[10]. Tutaj jednak na początkowym i końcowym odcinku bliżej krawędzi tarasu zalewowego[4] niż obecnie istniejące kanały Gocławski i Wystawowy, czyli odpowiednio bardziej na północ i wschód[9]+[3][19][e].

Postęp prac

Najpóźniej do 1928 roku wykonano już 6 km kanału, licząc od ujścia, czyli aż do Gocławka[10] (ponad 5 km na terenie miasta do 1938 roku[18]). Nie później niż od 1938 roku kanał zbierał już wody spływające od strony Miłosny i Kawęczyna[18].

Dopływy

Najpóźniej do 1928 roku zaplanowano lub rozpoczęto również budowę tzw. kanałów głównych będących dopływami Kanału Kamionkowsko-Wawerskiego - kanału z Koziej Górki Grochowskiej oraz Kanału Kawęczyńskiego z dopływami[10].

Przewidywano również doprowadzenie kanałów z okolic Zerżna, Zagościa i Żurawki[10]. Ten ostatni kanał o nazwie Rów Żurawski miał biec z tego kierunku co współczesny początkowy odcinek Kanału Wawerskiego. Natomiast początek Kanału Kamionkowsko - Wawerskiego z tego kierunku co współczesny Dopływ z Izabeli (dopływ Kanału Wawerskiego)[10]+[1]+[6][f]. Obecnie istnieją cieki o nazwach Rów Zerzeński oraz Kanał Zagoździański. Pierwszy uchodzi do Kanału Wawerskiego, drugi do odprowadzającego z niego wodę zbudowanego po wojnie Kanału Nowe Ujście[4].

Kanały ulgi i Nowe Ujście

Na Gocławiu w pobliżu Saskiej Kępy wybudowano kanał ulgi[10]. Był on głównym ujściem Kanału Kawęczyńsko-Wawerskiego do Wisły[18]. Kanał ten obecnie nie istnieje[3].

W celu skrócenia drogi ujścia wody z Kanału Kamionkowsko-Wawerskiego do Wisły (odciążenia Jeziorka Kamionkowskiego[4][5]) zbudowano później nowy kanał ulgi wraz ze stacją pomp we wsi Las – Bluszcze[9] (jeszcze w okresie międzywojennym[4][5]).

Już po II wojnie światowej powstał Kanał Nowe Ujście[4], odprowadzający wodę do łachy Stara Wisła uchodzącej do Wisły[1][g][20].

Wykopaliska historyczne

Przy okazji prac melioracyjnych i drogowych prowadzonych na początku XX wieku na polach Wawra i Zastowa[21] wydobyto kości ludzkie[22][21] oraz szczątki umundurowania i oporządzenia żołnierzy powstania listopadowego z 1831 r[21]. Złożono je pod postawionym z tej okazji krzyżem powstańczym[22][21].

Uwagi

  1. ↑ a b Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych podaje jedynie m.in. współrzędne geograficzne źródła i ujścia Kanału Wawerskiego oraz Kanał Nowa Ulga jako jego dalszy ciąg, ale bez nazw ulic[1]. Nazwy ulic pochodzą z planu Warszawy[3], nazwa Kanał Kawęczyński z cytowanej literatury[4][5][5].
  2. ↑ Również na przykład na mapce załączonej do zamówienia publicznego 189520-2012 WZMiUW kanał równoległy do Ostrobramskiej podpisany jest nazwą Kanał Wawerski[7].
  3. ↑ W publikacji „Nazewnictwo geograficzne Polski”[2] są podane jedynie współrzędne geograficzne ujścia Kanału Nowa Ulga do Wisły, ale jako recypient Kanał Wawerski
  4. ↑ Porównanie przebiegu Kanału Kamionkowsko - Wawerskiego[10] z przebiegiem[19][1] i informacją o źródle[1] Kanału Wawerskiego. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych podaje jedynie m.in. współrzędne źródła i punktów dodatkowych na przebiegu Kanału Wawerskiego oraz nazwę źródła[1].
  5. ↑ Porównanie przebiegu Kanału Kamionkowsko - Wawerskiego[9] oraz Gocławskiego i Wystawowego[3][19]. Pojęcie tarasu zalewowego i jego przebieg z Biernackiego 2000[4].
  6. ↑ Porównanie przebiegu Kanału Kamionkowsko - Wawerskiego i Rowu Żurawskiego[10] z przebiegiem Kanału Wawerskiego i Dopływu z Izabeli[6]. Z Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych (PRNG) tylko współrzędne źródła oraz punktów dodatkowych na przebiegu Kanału Wawerskiego[1].
  7. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych podaje jedynie m.in. współrzędne geograficzne źródła i ujścia Kanału Nowe Ujście, ale bez nazw źródła i ujścia[1]. Nazwa Stara Wisła pochodzi z cytowanej mapy[20].


Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – nazwy obiektów fizjograficznych – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2022
  2. ↑ a b c Ewa Wolnicz-Pawłowska: Nazewnictwo geograficzne Polski. T. 1: Hydronimy. Cz. 1: Wody płynące, źródła, wodospady. Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006, s. 185. ISBN 83-239-9607-5. [dostęp 2015-01-11].
  3. ↑ a b c d e f Warszawa. Atlas miasta i okolic. Skala 1 : 20 000. Warszawa: Daunpol Sp. z.o.o. Wydawnictwo Kartograficzne, 2009.
  4. ↑ a b c d e f g h i Zdzisław Biernacki: IV. Geomorfologia i wody powierzchniowe. W: Wisła w Warszawie. Warszawa: Biuro Zarządu m.st. Warszawy, Wydział Planowania Przestrzennego i Architektury, Opracowanie graficzne, druk i oprawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, 2000, s. 22-70. ISBN 83-907333-7-4. [dostęp 2014-10-18].
  5. ↑ a b c d e Jacek Skorupski: Projekt miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru Las położonego w dzielnicy Wawer Miasta Stołecznego Warszawy. Prognoza oddziaływania na środowisko. Warszawa: kwiecień 2014 r..
  6. ↑ a b c d e f Mapa topograficzna w skali 1:10 000. HYDRONIMIA NA ARKUSZU N-34-139-B. Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej.
  7. ↑ Ogłoszenie o zamówieniu - usługi. Tryb udzielania: przetarg nieograniczony. Warszawa: Przebudowa Kanału Wawerskiego w km 3+740-4+270 w rejonie ul. Antenowej w Warszawie wykonanie dokumentacji projektowej. Zamawiający: Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych. Numer/Znak sprawy: [189520-2012]. Do zamówienia załączona jest mapka.
  8. ↑ Ogłoszenie o zamówieniu. Tryb postępowania: przetarg nieograniczony. Nazwa postępowania: Budowa przewodu wodociągowego w ul. Leśniczówka odc. Białoborska - kanał Nowa Ulga Dn 100 mm i w ul. Białoborskiej odc. HP 34433 - kanał Nowa Ulga Dn 100 mm, L = 503,5 m w Warszawie na terenie Dzielnicy Wawer. Zamawiający: Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w m. st. Warszawie S.A. Numer postępowania: 01274/WS/PW/PZL-DZA-WRI/B/2015.
  9. ↑ a b c d e f g M. Barcikowski. Odwodnienie Warszawy w związku z jej hydrografią. „Kronika Warszawy”. R. 15 (z. 1), s. 16-31, 1939. Warszawa: Zarząd Miejski w mieście stoł. Warszawy. [dostęp 2015-01-11]. 
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Odwodnienie Niziny Wawerskiej. „Kronika Warszawy”. R. 4 (nr 5), s. 9-12, maj 1928. Warszawa: Magistrat m. st. Warszawy. [dostęp 2015-01-11]. 
  11. ↑ Major Hennequin del Varsaviae: Plan Miasta Warszawy z Przedmieściami. Warszawa: 1779. [dostęp 2015-01-11].
  12. ↑ Rosyjska mapa topograficzna 1:42 000. Okolice Warszawy w kierunku płn. Godło arkusza Warsz. płn. 1891. [dostęp 2015-01-11]. Mapa dostępna na stronie: MAPSTER (Mapy Archiwalne Polski i Europy Środkowej), Niemieckie mapy terenów zaboru rosyjskiego z okresu I wojny światowej, ze zbiorów: Archiwum Map WIG (Wojskowego Instytutu Geograficznego)
  13. ↑ West. Osteuropa 1:25 000. Nowogeorgijewßk-Segrshe-Warschau. Bl. 40. Maßstab 1/25000 der natürlichen Länge. Godło arkusza: XXIII 9-B (XXIII 9-Б). Kart. Abt. des stellv. Generalstabes der Armee, 1914. [dostęp 2015-01-09]. Mapa dostępna na stronie: MAPSTER (Mapy Archiwalne Polski i Europy Środkowej), Niemieckie mapy terenów zaboru rosyjskiego z okresu I wojny światowej, ze zbiorów: Archiwum Map WIG (Wojskowego Instytutu Geograficznego)
  14. ↑ Jan Berger. Z przeszłości gminy Wawer. „Kronika Warszawy”. 2 (137), s. 7-15, 2008. Warszawa: Archiwum Państwowe m.st. Warszawy. Stowarzyszenie Przyjaciół Archiwum Państwowego m.st. Warszawy. ISSN 0137-309. [dostęp 2013-11-15]. 
  15. ↑ Jan Berger: Dawny Wawer (1866-1951). Rys historyczno-statystyczny. W: Czerniawski Jan (red.), Skoczeń Mirosława (red.): Wawer i jego osiedla. Wyd. 1. Warszawa: Wydział Kultury dla Dzielnicy Wawer m.st. Warszawy, 2007, s. 45-78 (55). ISBN 978-83-921690-3-1.
  16. ↑ Andrzej Sołtan. Dziedzictwo kulturowe Wawra. „Kronika Warszawy”. 2 (137), s. 5-6, 2008. Warszawa: Archiwum Państwowe m.st. Warszawy. Stowarzyszenie Przyjaciół Archiwum Państwowego m.st. Warszawy. ISSN 0137-3099. [dostęp 2013-11-15]. 
  17. ↑ Gilly: Special Karte von Südpreussen 1:150 000. Godło arkusza: D III. 1803. [dostęp 2015-01-19]. Mapa dostępna na stronie: MAPSTER (Mapy Archiwalne Polski i Europy Środkowej), ze zbiorów: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego (Wojskowego Instytutu Geograficznego)
  18. ↑ a b c d e f g h Rozwój Grochowa, Kamionka, Saskiej Kępy w latach 1934-1938. Warszawa: Drukarnia Współczesna, 1938, s. 19-27. [dostęp 2015-01-11].
  19. ↑ a b c d Mapa topograficzna w skali 1:10 000. Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej.
  20. ↑ a b Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej. Mapa topograficzna w skali 1:10 000. Oraz: HYDRONIMIA NA ARKUSZU N-34-139-A. Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej.
  21. ↑ a b c d Stanisław Zalech. Gawęda wawerska pisana w cieniu kasztanowców kościoła zerzeńskiego. „Kronika Warszawy”. 2 (137), s. 27-34, 2008. Warszawa: Archiwum Państwowe m.st. Warszawy. Stowarzyszenie Przyjaciół Archiwum Państwowego m.st. Warszawy. ISSN 0137-309. [dostęp 2013-11-15]. 
  22. ↑ a b Andrzej Umgelter. Ulica Płowiecka. „Stolica. Informator Kulturalny Stolicy (IKS)”. R. 39, nr 33, s. 4-5, 1984-08-12. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa-Książka-Ruch”. 


Media użyte na tej stronie

Nizina Wawerska - Kanał Wawerski i in. kanały melioracyjne - mapa.png
Autor: Darekk2, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kanały melioracyjne Niziny Wawerskiej - plan.
Zasadnicza część wykonana przy pomocy programu GMT5
Croquis de la bataille de Wawer le 19 février 1831.jpg
Autorem mapy jest August Kneisel. Mapa ta jest kartą z dzieła zatytułowanego Atlas de cartes et de plans pour servir a l'intelligence de l' histoire de l'insurrection du peuple polonais wydanego przez Richarda Otto Spaziera w Lipsku w 1833 r. Zasięgiem obejmuje terytorium od Ząbek do Zastowa i od Woli Grzybowskiej do Targówka. Rzeźbę terenu zaznaczono metodą kreskową. Wykreślono na niej szosy i drogi opisane ich kierunkami oraz sieć hydrograficzną (rz. Wisła, strumienie, stawy). Oznaczono lasy i sytuację miejscowości. Na mapie naniesiono położenie oddziałów wojsk polskich i rosyjskich podczas bitwy pod Wawrem 19 II 1831 r. (tzw. I bitwy pod Wawrem, 19-20 II 1831 r.) Barwionymi symbolami rysunkowymi oznaczono oddziały i ich położenie w czasie bitwy: polskie - kolorem czerwonym, a rosyjskie - kolorem zielonym. Poszczególne oddziały obu wojsk opisano na mapie symbolami literowymi (oddziały polskie literami od A do F, a rosyjskie literami od G do K), których znaczenie (nazwa, nazwisko dowódcy, położenie oddziału) objaśniono w legendzie. Atlas de cartes et de plans pour servir l'intelligence de l' histoire de l'insurrection du peuple polonaise (Lipsk 1833) został sporządzony na podstawie materiału opisowego i kartograficznego, który wydawca atlasu, Richard Otto Spazier otrzymał od polskich generałów i oficerów Kwatermistrzostwa Generalnego oraz Korpusu Inżynierów Wojskowych, uczestników wojny polsko-rosyjskiej 1830-1831, przebywających po upadku powstania listopadowego na emigracji. Richard Otto Spazier (1803-1854), pisarz, tłumacz i wydawca należał do orędowników walki o niepodległość Polski. Dokonał pierwszego przekładu na język niemiecki Pana Tadeusza, Adama Mickiewicza. Jest autorem Geschichte des polnischen Volkes (Lipsk 1831) i trzytomowego dzieła Geschichte des Aufstandes des polnischen Folkes in den Jahren 1830 und 1831 (Lipsk 1833), które - w przekładzie na język polski - ukazało się w 1833 r. w Paryżu. Ponadto opublikował książkę Ost und West (Stuttgart 1835) będącą wynikiem podróży autora na ziemie polskie. Mapy i plany zamieszczone w opracowanym i wydanym przez Spaziera atlasie powstania listopadowego wykonał niemiecki kartograf i rytownik August Kneisl. Kartografika te zostały wykorzystane jako ilustracje w drugim wydaniu niemieckim Geschichte des Aufstandes des polnischen Volkes in den Jahren 1830 und 1831 (Stuttgart 1834). Atlas de cartes et de plans pour servir al'intelligence de l' histoire de l'insurrection du peuple polonaise składa się z karty tytułowej, dokumentu dotyczącego obrony Warszawy i 10 map: 1) mapy Królestwa Polskiego w granicach wyznaczonych podczas kongresu wiedeńskiego, 2) planu bitwy pod Wawrem, 3) planu bitwy pod Białołęką, 4) planu bitwy pod Grochowem, 4) planu bitwy pod Dębem Wielkim, 5) planu bitwy pod Iganiami, 7) planu bitwy pod Mińskiem 8) mapy części Królestwa Polskiego (od Warszawy do Białegostoku i od Ostrołęki do Kocka) z naniesionymi na nią planami bitew pod Nurem i pod Ostrołęką, 9) mapy Warszawy i terytoriów przedmiejskich z naniesionymi umocnieniami fortyfikacyjnymi, 10) mapy Warszawy i okolic, ukazującej położenie oddziałów wojsk polskich i rosyjskich w dniach 6-7 IX 1831 r. Część opisową atlasu stanowi plan obrony Warszawy prezentujący rozmieszczenia sił Gwardii Narodowej, podpisany 24 VII 1831 r. w Warszawie przez dowódcę Kwatermistrzostwa Generalnego, gen. dywizji Ignacego Prądzyńskiego, dowódcę Gwardii Narodowej, gen brygady Antoniego Ostrowskiego, dowódcę Korpusu Inżynierów Wojskowych, ppłk. Józefa Willsona i szefa sztabu Gwardii Narodowej, gen. brygady Piotra Łubieńskiego.
Kanał Wawerski, Stara Miłosna, Wesoła, Warszawa.jpg
(c) Dariusz Kowalczyk, CC BY-SA 4.0
Spust wody oczyszczalni ścieków „Cyraneczka” do Kanału Wawerskiego. Stara Miłosna, Wesoła, Warszawa.
Kanał Wawerski - mapa.gif
Autor: Darekk2, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kanał Wawerski (czerwona linia) na tle konturu Warszawy.
Mapka wykonana przy pomocy programu GMT 5.1.1
Kanał Wawerski, Wawer, Warszawa 2.jpg
(c) Dariusz Kowalczyk, CC BY-SA 4.0
Mostek na Kanale Wawerskim pomiędzy ulicami Koryncką i Sadulską. Wawer, Warszawa.
Kanał Wawerski - kaskada, Zakole Wawerskie w Warszawie.jpg
(c) Dariusz Kowalczyk, CC BY-SA 4.0
Kanał Wawerski na Zakolu Wawerskim w Warszawie - kaskada k/ul. Leśniczówka. Kanał pokonuje tutaj część różnicy wysokości pomiędzy tarasem nadzalewowym (Praskim, IIa) a zalewowym.
Kanał Wawerski, Stara Miłosna, Wesoła, Warszawa 3.jpg
(c) Dariusz Kowalczyk, CC BY-SA 4.0
Kanał Wawerski - przepust pod ulicą Diamentową. Stara Miłosna, Wesoła, Warszawa.
Kanał Wawerski, Międzylesie, Wawer, Warszawa 2.jpg
(c) Dariusz Kowalczyk, CC BY-SA 4.0
Kanał Wawerski niedaleko ulicy Trzykrotki. Międzylesie, Wawer, Warszawa.
Kanał Wawerski, Zakole Wawerskie w Warszawie 06.jpg
(c) Dariusz Kowalczyk, CC BY-SA 4.0
Kanał Wawerski na Zakolu Wawerskim w Warszawie k/Zastowskiej
Kanał Wawerski, Stara Miłosna, Wesoła, Warszawa 2.jpg
(c) Dariusz Kowalczyk, CC BY-SA 4.0
Kanał Wawerski - jaz stały z przelewem trapezowym, w głębi ulica Jana Pawła II. Stara Miłosna, Wesoła, Warszawa.