Kancelaria Apostolska

Kancelaria Apostolska – w przeszłości jeden z najważniejszych urzędów w Kurii Rzymskiej.

Historia urzędu

Istnienie kancelarii papieskiej jest poświadczone już w IV stuleciu. Była ona wówczas zorganizowana jako kolegium notariuszy, na czele których stał primicerius, którego z kolei wspomagał secundicerius. Do ich zadań należało redagowanie papieskich dokumentów, zajmowali się też archiwami. Nie później niż w pocz. VIII wieku primicerius został zastąpiony przez Bibliotekarza św. Kościoła Rzymskiego[1] W XI i XII wieku urząd ten przeważnie zajmowali kardynałowie, dla wielu z nich (Fryderyk Lotaryński, Giovanni Coniulo, Gerardo Caccienemici, Rolando Bandinelli, Alberto di Morra) był on swoistą „odskocznią” do papieskiego tronu. W połowie XII wieku urząd Bibliotekarza przekształcił w urząd kanclerza (jeśli sprawował go kardynał), jednak często przez długi czas bywał on nieobsadzony. W tym czasie obowiązki kanclerza wykonywał duchowny spoza kolegium kardynalskiego, tytułowany najczęściej jako wicekanclerz. Z uwagi na długotrwałość tej praktyki nazwa ta utrwaliła się i używano jej nawet, jeśli w trakcie urzędowania dochodziło do promocji kardynalskiej dla wicekanclerza. Począwszy od pontyfikatu Jana XXII (1316-34) urząd wicekanclerski był powierzany wyłącznie kardynałom.

Wzrost aktywności papieży w zakresie wydawania bull, dekretów i innych dokumentów pociągał za sobą rozrost kancelarii papieskiej. W XIII wieku obok notariuszy (od XIV stulecia zwanych protonotariuszami apostolskimi) pojawiają się także abbreviatores, correctores, scriptores i plumbstores, grupowani w kolegia. Od 1377 powoływany był – jako zastępca kardynała-wicekanclerza – regent Kancelarii Apostolskiej (jako pierwszy funkcję tę sprawował arcybiskup Bartolomeo Prignano). Szczyt potęgi Kancelarii przypada na wiek XV i pocz. XVI, kiedy urząd wicekanclerza Kościoła był uważany za najważniejszy urząd w Kościele zaraz po papieżu. W tym czasie do jej kompetencji należały wszelkie sprawy finansowe Stolicy Apostolskiej, sprawy związane z beneficjami kościelnymi, a nawet udzielaniem odpustów i dyspens. Papież Klemens VII, który poprzednio sam był wicekanclerzem, w 1532 przypisał do tej funkcji tytuł prezbiterialny S. Lorenzo in Damaso, który kardynałowie-wicekanclerze mieli zachowywać nawet jeśli przechodzili do rangi kardynałów-biskupów. Dyspozycję tę zatwierdził papież Sykstus V.

Zarazem jednak przełom XV i XVI wieku to początek stopniowego przejmowania kompetencji Kancelarii przez inne urzędy, takich jak utworzony właśnie w tym czasie Sekretariat Listów Apostolskich, i w konsekwencji schyłku jej znaczenia. Wewnątrz Kancelarii funkcje protonotariuszy niemal w całości przejęły kolegia abbreviatores litterarum apostolicarum, natomiast pozostałe kolegia stopniowo zanikały. Papież Pius X w 1908 roku konstytucją Sapienti Consilio przeprowadził gruntowną reformę kancelarii, przywracając tytuł kanclerza i znacząco zredukował cały urząd, pozostawiając w jego składzie: kardynała-kanclerza, regenta, kolegium protonotariuszy apostolskich (którzy ponownie przejęli funkcje zniesionego kolegium abbreviatores), notariusza, sekretarza, archiwistę, protokolanta i 4 piszących pod dyktando sekretarzy. Jej kompetencje zostały ograniczone do redagowania – zgodnie ze wskazówkami papieża lub odpowiednich kongregacji – dekretów kanonizacyjnych, bull dotyczących niektórych beneficjów, tworzenia nowych diecezji i kapituł i kilku innych ważniejszych spraw Kościoła.

Papież Paweł VI w motu proprio „Quo aptius” z 27 lutego 1973 zlikwidował Kancelarię Apostolską i urząd kardynała-kanclerza, przekazując ich kompetencje do Sekretariatu Stanu.

Lista kanclerzy i wicekanclerzy Świętego Kościoła Rzymskiego od 1042 roku

Kanclerze (do XIII wieku)

Przed 1144 rokiem wielu kanclerzy używało archaicznego tytułu bibliothecarius, a nie cancellarius

  • Piotr (1042-1050)
  • Udo von Toul (1050-1051)
  • Friedrich von Lothringen (1051-1057)
  • Humbert z Silva Candida, bibliothecarius (1057-1061)
  • Bernardo da Benevento (1061-1062)
  • Mainardo z Pomposa, bibliothecarius (1062-1063)
  • Piotr, bibliothecarius (1063-1084)
  • Bruno z Segni, bibliothecarius (1087)
  • Giovanni Coniulo, bibliothecarius (1088-1118)
  • Crisogono, bibliothecarius (1118-1122)
  • Vacat (1122-1123)
    • Hugo, subdiakon (1122-1123)
  • Aymeric de la Chatre (1123-1141)
  • Sasso de Anagni (obediencja Anakleta II, 1130-1131/33)
  • Mateusz (obediencja Anakleta II, 1131/33-1137/38)
  • Gerardo Caccianemici, bibliothecarius (1141-1144)
  • Vacat (1144-1145)
    • Baroniusz (1144 jako kapelan i skryptor, 1144-1145 jako subdiakon)
  • Robert Pullen (1145-1146)
  • Guido Pisano (1146-1149)
  • Vacat (1149-1153)
    • Boso, skryptor (1149-1153)
  • Rolando Bandinelli (1153-1159)
  • Giovanni Morrone (obediencja „wiktoryńska”, 1162-1167)
  • Marino z Tusculum (obediencja wiktoryńska, 1170-1174/78)
  • Vacat (1159-1178)
    • Ermanno (1159-1165 jako subdiakon i notariusz; 1165-1166 jako kardynał)
    • Gerard, notariusz (1166-1168)
    • Graziano da Pisa, notariusz i subdiakon (1168-1178)
  • Alberto di Morra (1178-1187)
  • Vacat (1187-1205)
    • Moyses, wicekanclerz (1187-1191)
    • Egidio de Anagnia, kardynał (1191-1194)
    • Cencio, kamerling i kardynał (1194-1198)
    • Rainaldo di Acerenza, wicekanclerz (1198-1200)
    • Biagio di Porto Torres, subdiakon i notariusz (1200-1203)
    • Giovanni da Ferentino (1203-1204 jako notariusz i subdiakon; 1204-1205 jako kardynał)
  • Giovanni dei Conti di Segni (1205-1213)
  • Vacat od 1213
    • Rainaldo Magallona, kapelan i akolita (1213-1214)
    • Tommaso da Capua (1215-1216 jako subdiakon i notariusz; 1216 jako kardynał)
    • Rainiero, wicekanclerz (1216-1219)
    • Wilhelm z Modeny, wicekanclerz (1219-1222)
    • Guido, kapelan i notariusz (1222-1226)
    • Sinibaldo Fieschi (1226-1227 jako audytor litterarum contradictarum; 1227 jako wicekanclerz)
    • Martino z Sens, wicekanclerz (1227-1232)
    • Bartolomeo, wicekanclerz (1232-1235)
    • Guglielmo, wicekanclerz (1235-1238)
    • Giacomo Boncampio, wicekanclerz (1239-1244)
    • Marinus de Eboli, wicekanclerz (1244-1252)
    • Guglielmo di Catadego, wicekanclerz (1252-1256)
    • Rainaldo, wicekanclerz(1256-1257)
    • Giordano Pironti, wicekanclerz (1257-1262)
    • Michał z Tuluzy, wicekanclerz (1262-1271)
    • Giovanni Leccacorvo, wicekanclerz (1272-1274)
    • Lanfranco di Bergamo, wicekanclerz (1274-1276)
    • Pietro Peregrossi, wicekanclerz (1276-1288)
    • Jean Le Moine, wicekanclerz (1288-1294)
    • Giovanni Castrocoeli, wicekanclerz (1294-1295)
    • Pietro Valeriano Duraguerra, wicekanclerz (1295-1296), kardynał od 1295
    • Riccardo Petroni, wicekanclerz (1296-1300), od 1298 kardynał
    • Pietro Valeriano Duraguerra (ponownie), wicekanclerz i kardynał (1300-1301)
    • Papiniano della Rovere, wicekanclerz (1301-1305)
    • Pierre Arnaud de Puyanne, wicekanclerz i kardynał (1305-1306)
    • Petrus de Podio, wicekanclerz (1306-1307)
    • Arnaud Nouvel, wicekanclerz i kardynał (1307-1316)
    • Gauscelin de Jean, wicekanclerz (1316-1319), kardynał od 1316
    • Pierre Le Tessier, wicekanclerz (1319-1325), kardynał od 1320

Kardynałowie wicekanclerze

Obediencja rzymska (1378-1415)

  • Renoul de Monteruc (regent Kancelarii Apostolskiej 1378-1381, wicekanclerz 1381-1382)
  • Francesco Moricotti (1382-1394)
  • Vacat (1394-1405)
    • Bartolomeo Francesco de la Capra (regent Kancelarii 1394-1405)
  • Angelo Acciaioli (1405-1408)
  • Vacat po 1408
    • Niccolo de Vincione (regent Kancelarii 1409-1413)
    • Rotherius de Balhorn (regent Kancelarii 1413-1415)

Obediencja awiniońska (1378-1423)

  • Jacques de Mantenay (1385-1391)
  • Jean de Brogny (1391-1408)
  • Vacat po 1408
    • Jean de Costa (regent Kancelarii 1408-1409
    • Guigo Flandrin (regent Kancelarii 1409-1418)

Po Soborze w Pizie (1409)

Kardynałowie kanclerze 1908-1973

1973 – urząd zostaje skasowany przez papieża Pawła VI

Przypisy

  1. ↑ Nie należy go mylić z współcześnie istniejącym urzędem bibliotekarza i archiwisty św. Kościoła Rzymskiego, który powstał w połowie XVI wieku i nie miał nic wspólnego z kancelarią papieską.
  2. ↑ W 1378 przeszedł do obediencji antypapieża Klemensa VII.

Bibliografia

Dykasterie w Kurii Rzymskiej
Obecne
Byłe
Wicekanclerz Świętego Kościoła Rzymskiego
do 1378
Schizma
Obediencja rzymska (1378-1415)
  • Renoul de Monteruc (regent Kancelarii Apostolskiej 1378-1381, wicekanclerz 1381-1382)
  • Francesco Moricotti (1382-1394)
  • Vacat (1394-1405)
    • Bartolomeo Francesco de la Capra (regent Kancelarii 1394-1405)
  • Angelo Acciaioli (1405-1408)
  • Vacat po 1408
    • Niccolo de Vincione (regent Kancelarii 1409-1413)
    • Rotherius de Balhorn (regent Kancelarii 1413-1415)
Obediencja awiniońska (1378-1423)
  • Jacques de Mantenay (1385-1391)
  • Jean de Brogny (1391-1408)
  • Vacat po 1408
    • Jean de Costa (regent Kancelarii 1408-1409)
    • Guigo Flandrin (regent Kancelarii 1409-1418)
Po Soborze w Pizie (1409)