Kanibalizm

Ślinik luzytański zjadający martwego osobnika tego samego gatunku

Kanibalizm – praktyka zjadania osobników własnego gatunku, dość rozpowszechniona w naturze. Występuje w wielu grupach zwierząt, m.in. u owadów, pajęczaków, ryb, płazów i ptaków, bardzo rzadko u ssaków. Może się nasilić ze względu na zbytnie zagęszczenie populacji lub w następstwie głodu. Do najbardziej znanych zwierząt praktykujących kanibalizm należą modliszki.

Kanibalizm wśród ludzi

Kanibalizm w Brazylii w roku 1557 według opisu Hansa Stadena
Kanibalizm w Wielkim Księstwie Litewskim i w Rosji w 1571, wywołany morowym powietrzem i spustoszeniami wojny litewsko-rosyjskiej, grafika niemiecka z XVI wieku

Zjawisko to spotykane jest także u ludzi – nekrofagia, ludożerstwo, czyli antropofagia (gr. anthropos – człowiek, phagein – pożerać), często ma podłoże religijne.

Dla człowieka jedzenie ludzkiego mięsa stwarza zagrożenie dla zdrowia - powodują je priony, wirusopodobne białka, wywołujące choroby z grupy zakaźnych encefalopatii gąbczastych. Wśród plemion Nowej Gwinei, zwłaszcza ludu Fore, szalała wywołana przez priony choroba zwana kuru lub „śmiejącą się śmiercią”. Zarażenie następowało przy rytualnym spożyciu ciał zmarłych krewnych. Fore zrezygnowali z kanibalizmu w 1957 r., lecz starsi członkowie ludu wciąż umierają na kuru.

Z głodu

Józef Flawiusz odnotował przypadek kanibalizmu w trakcie oblężenia Jerozolimy przez Rzymian w 70 roku – pewna matka zabiła swego syna, upiekła ciało i połowę spożyła[1].

Do aktów kanibalizmu powodowanych głodem miało dojść w czasie oblężenia Ma’arratu w 1098 roku w trakcie I wyprawy krzyżowej.

Wielki głód w Europie w latach 1315–1317 naznaczony był skrajnymi przypadkami kanibalizmu[2].

W osadzie Jamestown w angielskiej kolonii Wirginia mieszkańcy dopuszczali się kanibalizmu w latach 1609–1610 w tak znanym „Czasie Głodu”[3].

Grupa Kozaków pod wodzą Wasilija Pojarkowa spożyła ciała rdzennych Syberyjczyków, których wcześniej zabili[4].

Pasażerowie francuskiego statku „Méduse”, którzy przeżyli jego zatonięcie w 1816 roku, w trakcie trzynastu dni dryfowania na prowizorycznej tratwie praktycznie bez jedzenia, uciekli się z desperacji do kanibalizmu[5].

Około roku 1820 w Basutolandzie (obecnie Lesotho) zapanował głód, a miejscowe plemiona zaczęły polować na sąsiadów, których ciała następnie zjadano. Od tej pory kanibalizm zaczęto uprawiać tam regularnie. Schwytanym ofiarom łamano nogi, by nie mogły uciec. W ten sposób powstało coś w rodzaju „żywej spiżarni”. Za największy przysmak uchodziły dzieci i kobiety.

Kanibalizmu dopuścili się członkowie zaginionej ekspedycji Franklina z 1845 roku[6].

Grupa amerykańskich pionierów, zwana Wyprawą Donnera, uciekła się do kanibalizmu w górach Sierra Nevada zimą 1846–1847[7].

W latach 1932–1933 w ZSRR doszło do przypadków kanibalizmu na masową skalę podczas wielkiego głodu na Ukrainie, rozkułaczania oraz przymusowej kolektywizacji[8].

Podczas II wojny światowej przypadki kanibalizmu odnotowano w getcie warszawskim oraz w oblężonym Leningradzie[9][10].

Kampania gospodarcza Wielki skok naprzód przeprowadzona przez Mao Zedonga w latach 1958–1962 w Chińskiej Republice Ludowej doprowadziła do wielu przypadków kanibalizmu. Jasper Becker w książce Głodne duchy. Ukryty głód pod rządami Mao opisuje te wydarzenia. Kanibalizm, jako rezultat głodu, był tak wstrząsający, że niektórzy podważali prawdziwość tych opowieści. Becker podkreśla jednak, że źródła są liczne i przekonujące. Swoją książkę oparł na własnych wywiadach, cudzych obserwacjach i oficjalnych dokumentach. Przypadki kanibalizmu odnotowano w całym kraju. Chłopi zabijali i zjadali dzieci, własne i cudze. Mięso często sprzedawano[11][12].

Współcześnie kanibalizm z głodu zdarza się wśród ocalałych ofiar katastrof, np. lotniczych lub morskich. Jednym z najbardziej znanych takich przypadków jest los ocalałych w katastrofie urugwajskiego samolotu (lot 571) 13 października 1972 w Andach. Katastrofę przeżyło 32 z 45 pasażerów. W obliczu śmierci głodowej ocaleni zdecydowali się na jedzenie ciał zmarłych towarzyszy. Ekspedycja ratunkowa uratowała 16 osób.

Doniesienia o przypadkach kanibalizmu wywołanego głodem napływają także z Korei Północnej[13].

Z powodów rytualnych i kulturowych

Istnieją dowody, że kanibalizm wśród hominidów (np. Neandertalczyk) pojawił się na długo przed wykształceniem się gatunku Homo sapiens[14].

Aztekowie do pewnego stopnia praktykowali kanibalizm, ale nie ma żadnych dowodów potwierdzających, że stanowił on znaczącą część ich diety[15].

Niemal do końca renesansu we Włoszech praktykowane było, jako zwieńczenie zemsty, zjadanie wątroby pokonanego przeciwnika (zwykle symboliczne) oraz, po obcięciu głowy, wytaczanie całej jego krwi. Za morderstwa o podobnym charakterze można uznać także te dokonane przez Elżbietę Batory. Według relacji Jakuba Sobieskiego obecnego w Paryżu podczas egzekucji François Ravaillaca, wielu widzów zbierało fragmenty ciała torturowanego zamachowca w celu konsumpcji. Makabryczną potrawą próbowano również poczęstować polskiego magnata[16].

Do 1905 roku ludność wyspy Samosir na jeziorze Toba w Indonezji praktykowała kanibalizm[17].

Do początku XX w. (a lokalnie nawet do lat 50. XX wieku) kanibalizm nadal był praktykowany u wielu ludów Afryki, Oceanii i wysp Morza Karaibskiego, co wiązało się z wiarą w przechodzenie właściwości zjadanej osoby (np. męstwa) na osobę zjadającą.

W zbrodni

Kanibalizm występuje w zbrodniach wojennych. Jeden z najbardziej znanych przypadków zdarzył się pod koniec wojny na Pacyfiku na wyspie Chichi-jima, kiedy to japońscy żołnierze dopuścili się zabicia i zjedzenia ciał wziętych do niewoli amerykańskich lotników[10].

Kanibalizm zdarza się wśród morderców, często seryjnych zabójców, mając niekiedy podłoże seksualne. Do znanych wypadków kanibalizmu o takim podłożu należy przypadek mordercy Armina Meiwesa, niemieckiego informatyka, poszukującego przez Internet młodych mężczyzn w celu zabicia i zjedzenia. Innym głośnym przypadkiem było zamordowanie i zjedzenie człowieka przez Anthony'ego Morleya, zwycięzcę pierwszego konkursu na najpiękniejszego geja w Wielkiej Brytanii[18]. Znane są także przypadki autokanibalizmu przymuszonego lub dobrowolnego.

Kanibalizm w czasach pogańskich, rycina w druku Heydenweldt vnd irer Götter anfängcklicher Vrsprung... z 1554 r.

Kanibalizm w literaturze

  • Wehikuł czasu, Herbert George Wells, 1895
  • Głód, Graham Masterton (tyt. oryg. Famine), pol. wyd. Rebis, 2000
  • Hannibal, Thomas Harris, pol. wyd. Amber, 1999
  • Dziennik znaleziony w błękicie, Marek Susdorf, wyd. Nowy Świat, 2014
  • Pyszne ciało, Agnieszka Masłowiecka, wyd. Forma, 2011

Kanibalizm w kinematografii

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Guy Maclean Rogers: For the Freedom of Zion: The Great Revolt of Jews against Romans, 66–74 CE. New Haven and London: Yale University Press, 2021, s. 3–5. ISBN 978-0-300-26256-8. OCLC 1294393934.
  2. ↑ Cantor, Norman L.: In the wake of the plague: the Black Death and the world it made. New York: Free Press, 2001. ISBN 978-0-684-85735-0.
  3. ↑ Nicholas Wade: Evidence of Cannibalism Found at Jamestown Site. The New York Times, 1 Maja 2013.
  4. ↑ W Bruce Lincoln, The Conquest of a Continent, p. 65, citing Akheograficheskaya Kommissia,Dopolneniia k Aktam Istoricheskim, St Petersburg 1846–72, III, document 12, pp. 52–60.
  5. ↑ La véritable histoire du "Radeau de la Méduse", ARTE France & Grand Angle Productions. TV documentary, 2015.
  6. ↑ Anne Keenleyside: The final days of the Franklin expedition: new skeletal evidence Arctic 50(1) 36-36 1997. [dostęp 2008-01-26].
  7. ↑ Donner party, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  8. ↑ Nicolas Werth: Wyspa kanibali. Deportacja i śmierć na Syberii. Znak, 2011. ISBN 978-83-240-1624-2.
  9. ↑ Israel Gutman: Żydzi warszawscy 1939–1943. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1993, s. 172. ISBN 83-85249-26-5.
  10. ↑ a b Kanibale na Chichi Jimie. warhist.pl.
  11. ↑ Jasper Becker, Głodne duchy. Ukryty głód pod rządami Mao.
  12. ↑ Torbjørn Færøvik, Mao. Cesarstwo cierpienia, ISBN 978-83-8123-338-5.
  13. ↑ Cannibal horror of `quiet famine' Children eaten, say North Korea refugees.. Birmingham Post, 1998.
  14. ↑ Michael Kerrigan: Historia śmierci. Warszawa: Bellona, 2009, s. 157.
  15. ↑ William Arens: The Man-Eating Myth : Anthropology and Anthropophagy: Anthropology and Anthropophagy. Oxford University Press, USA, 1979. ISBN 978-0-19-976344-3.
  16. ↑ Janusz Tazbir:Okrucieństwo w nowożytnej Europie, Warszawa, 1999
  17. ↑ Podróże marzeń – Indonezja str. 179 ISBN 978-83-60174-66-1
  18. ↑ Mr Gay 'cut up pal for eating'. Sun, 2008. [dostęp 2011-04-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-07-24)].

Media użyte na tej stronie

A lusitanicus cannibalizing.jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Ekko (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY 2.5

Arion vulgaris (often formerly confused with A. lusitanicus) eating dead member of same species

My own photograph, Kjetil Lenes. Norway, summer 2006.
Kanibalizm.jpg
Autor: Zywul, Licencja: CC BY-SA 3.0
Johannes Herold, Heydenweldt vnd irer Götter anfängcklicher Vrsprung, durch was Verwhänungen den selben etwas vermeynter Macht zügemessen, vmb dero wille[n], sie von den Alten verehert worden ..., Basel 1554, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu - sygnatura Ob.6.III.636.
Os Filhos de Pindorama. Cannibalism in Brazil in 1557.jpg
Cannibalism in Brazil in 1557 as described by Hans Staden (b. around 1525 – Wolfhagen, 1579). Gravure de Théodore de Bry, 1562