Kaniuk zwyczajny

Kaniuk zwyczajny
	Elanus caeruleus
	(Desfontaines, 1789)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	kaniuki
Rodzaj	Elanus
Gatunek	kaniuk zwyczajny
Synonimy
	Falco caeruleus Desfontaines, 1789; Falco vociferus Latham, 1790; Elanus hypoleucus Gould, 1859;
	Falco caeruleus Desfontaines, 1789; Falco vociferus Latham, 1790; Elanus hypoleucus Gould, 1859;
Podgatunki
	E. c. caeruleus (Desfontaines, 1789); E. c. vociferus (Latham, 1790); E. c. hypoleucus Gould, 1859; E. c. wahgiensis Mayr & Gilliard, 1954;
	E. c. caeruleus (Desfontaines, 1789); E. c. vociferus (Latham, 1790); E. c. hypoleucus Gould, 1859; E. c. wahgiensis Mayr & Gilliard, 1954;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; występuje przez cały rok tylko poza sezonem lęgowym

Kaniuk zwyczajny, kaniuk^[7] (Elanus caeruleus) – gatunek średniego ptaka drapieżnego z podrodziny kaniuków (Elaninae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae).

Podgatunki i zasięg występowania

Kaniuk zwyczajny występuje w zależności od podgatunku^[8]^[9]:

kaniuk zwyczajny, kaniuk (Elanus caeruleus caeruleus) – Półwysep Iberyjski, niemal cała Afryka i południowo-zachodnia Arabia. Sporadycznie pojawia się w Europie Środkowej. Do Polski zalatuje wyjątkowo – stwierdzony siedem razy^[10] (pierwsza obserwacja w dniu 8.05.2016^[11], druga w dniach 30.05–23.06.2017^[12]); wcześniejsze dwie obserwacje (1984, 2005) – choć pierwotnie uznane – zostały zweryfikowane negatywnie przez Komisję Faunistyczną Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego^[13];
Elanus caeruleus vociferus – Pakistan, Chiny, Półwysep Indochiński i Półwysep Malajski;
kaniuk sundajski^[7] (Elanus caeruleus hypoleucus) – Filipiny, Jawa, Borneo i Sumatra;
Elanus caeruleus wahgiensis – Nowa Gwinea. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) tego podgatunku nie uznaje, a populację kaniuków z Nowej Gwinei zalicza do E. c. hypoleucus.

Etymologia

Elanus: zob. Elanus.
caeruleus: łac. caeruleus lazurowo-niebieski, błękitny^[14].
vociferus: łac. vociferus „hałaśliwy, głośny”, od vociferari „krzyczeć”, od vox, vocis „głos, płacz, dźwięk”; ferre „znosić”^[15].
hypoleucus: gr. ὑπο hupo „pod, poniżej”; λευκος leukos „biały” (por. ὑπολευκος hupoleukos „białawy”)^[16].
wahgiensis: rzeka Wagi, Papua-Nowa Gwinea^[17].

Morfologia

Kaniuk zawisający w powietrzu

Długość ciała 30–37 cm, rozpiętość skrzydeł 77–92 cm; masa ciała samców 197–277 g, samic 219–343 g; samice są o 3% większe i o 19% cięższe od samców^[8]. Obie płci ubarwione jednakowo. Dość duża, w stosunku do reszty ciała, głowa. Wierzch ciała jasnoszary, spód i ogon biały, skrzydła czarne. Dziób ciemny, nogi żółte, ogon z lekkim wcięciem. Oczy czerwone, nad nimi czarna brew.

Lata lekko, często szybuje ze skrzydłami uniesionymi w kształcie litery V lub też zawisa w powietrzu. Przesiaduje na gałęziach i drutach.

Ekologia

Jaja z kolekcji muzealnej

Biotop: Tereny otwarte z pojedynczymi drzewami.
Gniazdo: Buduje je nisko, w kolczastych krzewach^[18] albo na wysokości 3–20 m w rozwidleniu pnia lub gałęzi drzewa bądź na palmie^[19].
Jaja: W ciągu roku wyprowadza zwykle jeden lęg, składając 3 do 5 jaj o wymiarach 39 × 31 mm. Lęg jest na północy wyprowadzany wiosną, lecz na południu zależy od ilości pokarmu. Na wielu obszarach wyprowadza więcej niż jeden lęg w sezonie^[19].
Wysiadywanie: Jaja składane w odstępach 2 do 3 dni wysiadywane są od zniesienia pierwszego jaja przez okres 25 do 28 dni przez samicę. Pisklęta opuszczają gniazdo po 35–40 dniach.
Pożywienie: Głównie drobne gryzonie, także owady i gady, sporadycznie ptaki^[19].

Status i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody kaniuk nieprzerwanie od 1988 roku jest zaliczany do kategorii LC (ang. Least Concern – „najmniejszej troski”). W 2015 roku organizacja BirdLife International szacowała liczebność europejskiej populacji lęgowej na 1100–2600 par. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny, natomiast populacja europejska rośnie^[6].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[20].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Elanus caeruleus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
↑ ^a ^b R.L. Desfontaines. Mémoire sur quelques nouvelles especes d’oiseaux des côtes de Barbarie. „Histoire de l’Académie Royale des Sciences”. 1787, s. 503, ryc. 6, 1789 (fr.).
↑ ^a ^b J. Latham: Index ornithologicus, sive, Systema ornithologiae: complectens avium divisionem in classes, ordines, genera, species, ipsarumque varietates: adjectis synonymis, locis, descriptionibus, &c.. Cz. 1. Londini: Sumptibus authoris, 1790, s. 46. (łac.)
↑ ^a ^b J. Gould. Exhibition of all the known species of the genus Elanus, with description of a New Species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 27, s. 127, 1859 (ang.).
↑ E. Mayr & E.T. Gilliard. Birds of central New Guinea: results of the American Museum of Natural History expeditions to New Guinea in 1950 and 1952. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 103, s. 332, 1954 (ang.).
↑ ^a ^b Elanus caeruleus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Elaninae Blyth, 1851 – kaniuki (wersja: 2019-03-24). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-21].
↑ ^a ^b A.C. Kemp, G.M. Kirwan, J.S. Marks, A. Motis & E.F.J. Garcia: Black-winged Kite (Elanus caeruleus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2018. [dostęp 2018-04-11]. (ang.)
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors (ang.). IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-06-21].
↑ Obserwacje – kaniuk, clanga.com [dostęp 2020-06-21] .
↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 33. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2016. „Ornis Polonica”. 58, s. 83–116, 2017.
↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 34. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2017. „Ornis Polonica”. 59, s. 119–153, 2018.
↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Rewizja współczesnych i historycznych stwierdzeń rzadkich ptaków w Polsce. „Ornis Polonica”. 55, s. 115–134, 2014.
↑ Jobling 2021 ↓, s. caeruleus.
↑ Jobling 2021 ↓, s. vociferus.
↑ Jobling 2021 ↓, s. hypoleucus.
↑ Jobling 2021 ↓, s. wahgiensis.
↑ Frieder Sauer: Ptaki lądowe. Warszawa: Świat Książki, 1996. ISBN 83-7129-193-0.
↑ ^a ^b ^c Species account: Black-winged Kite Elanus caeruleus (ang.). W: Global Raptor Information Network [on-line]. 2021. [dostęp 2021-05-23].
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia

James A. Jobling: The Key to Scientific Names (ang.). W: Birds of the World [on-line]. Cornell Laboratory of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2021.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i materiały multimedialne (ang.). W: eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology.

[itis-1] Elanus caeruleus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).

[Desfontaines-2] R.L. Desfontaines. Mémoire sur quelques nouvelles especes d’oiseaux des côtes de Barbarie. „Histoire de l’Académie Royale des Sciences”. 1787, s. 503, ryc. 6, 1789 (fr.).

[Latham-3] J. Latham: Index ornithologicus, sive, Systema ornithologiae: complectens avium divisionem in classes, ordines, genera, species, ipsarumque varietates: adjectis synonymis, locis, descriptionibus, &c.. Cz. 1. Londini: Sumptibus authoris, 1790, s. 46. (łac.)

[Gould-4] J. Gould. Exhibition of all the known species of the genus Elanus, with description of a New Species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 27, s. 127, 1859 (ang.).

[Mayr&Gilliard-5] E. Mayr & E.T. Gilliard. Birds of central New Guinea: results of the American Museum of Natural History expeditions to New Guinea in 1950 and 1952. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 103, s. 332, 1954 (ang.).

[iucn-6] Elanus caeruleus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-7] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Elaninae Blyth, 1851 – kaniuki (wersja: 2019-03-24). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-21].

[Kemp&inni-8] A.C. Kemp, G.M. Kirwan, J.S. Marks, A. Motis & E.F.J. Garcia: Black-winged Kite (Elanus caeruleus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2018. [dostęp 2018-04-11]. (ang.)

[ioc-9] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors (ang.). IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-06-21].

[clanga-10] Obserwacje – kaniuk, clanga.com [dostęp 2020-06-21] .

[kf2016-11] Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 33. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2016. „Ornis Polonica”. 58, s. 83–116, 2017.

[kf2017-12] Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 34. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2017. „Ornis Polonica”. 59, s. 119–153, 2018.

[kf2013-13] Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Rewizja współczesnych i historycznych stwierdzeń rzadkich ptaków w Polsce. „Ornis Polonica”. 55, s. 115–134, 2014.

[CITEREFJobling2021[https://birdsoftheworld.org/bow/key-to-scientific-names/search?q=caeruleus_caeruleus]-14] Jobling 2021 ↓, s. caeruleus.

[CITEREFJobling2021[https://birdsoftheworld.org/bow/key-to-scientific-names/search?q=vociferus_vociferus]-15] Jobling 2021 ↓, s. vociferus.

[CITEREFJobling2021[https://birdsoftheworld.org/bow/key-to-scientific-names/search?q=hypoleucus_hypoleucus]-16] Jobling 2021 ↓, s. hypoleucus.

[CITEREFJobling2021[https://birdsoftheworld.org/bow/key-to-scientific-names/search?q=wahgiensis_wahgiensis]-17] Jobling 2021 ↓, s. wahgiensis.

[18] Frieder Sauer: Ptaki lądowe. Warszawa: Świat Książki, 1996. ISBN 83-7129-193-0.

[gr-19] Species account: Black-winged Kite Elanus caeruleus (ang.). W: Global Raptor Information Network [on-line]. 2021. [dostęp 2021-05-23].

[20] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne