Kanonierki typu Flores

Kanonierki typu Flores

Hr. Ms. „Soemba” w 1934 roku
Kraj budowy	Holandia
Użytkownicy	Koninklijke Marine
Stocznia	Fijenoord, Schiedam Wilton, Schiedam
Wejście do służby	1926
Wycofanie	1968–1985
Zbudowane okręty	2
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 1457 ton pełna: 1676–1683 tony
Długość	całkowita: 75,6 metra 74 metry na linii wodnej
Szerokość	całkowita: 11,89 metra 11,5 metra na linii wodnej
Zanurzenie	3,2–3,7 metra
Napęd	2 maszyny parowe potrójnego rozprężania o łącznej mocy 2034–2160 KM 4 kotły, 2 śruby
Prędkość	14,57–14,84 węzła
Zasięg	8000 Mm przy prędkości 8 węzłów
Załoga	132–134
Uzbrojenie	początkowo: 3 działa kal. 149 mm (3 x I) 1 działo przeciwlotnicze kal. 75 mm 4 wkm kal. 12,7 mm (2 x II) 2 km kal. 7,7 mm
Opancerzenie	pokład 25–50 mm wieża dowodzenia 25 mm komory amunicyjne 25 mm maski dział 15–80 mm
Wyposażenie lotnicze	początkowo: wodnosamolot Van Berkel W-A

Kanonierki typu Flores – holenderskie kanonierki z okresu dwudziestolecia międzywojennego i II wojny światowej. W latach 1924–1926 w stoczniach Fijenoord i Wilton w Schiedam zbudowano dwa okręty tego typu – „Flores” i „Soemba”. Jednostki weszły w skład Koninklijke Marine w 1926 roku, a z listy floty skreślono je odpowiednio w 1968 i 1985 roku.

Okręty miały wyporność 1676 ton, a ich główne uzbrojenie stanowiły trzy działa kalibru 149 mm Boforsa, uzupełniane przez artylerię przeciwlotniczą. Ich nazwy pochodziły od wysp: Flores i Sumba (Soemba, Wyspa Sandałowa). Jednostki przeznaczone były do służby w holenderskich posiadłościach w Azji, stacjonując w Holenderskich Indiach Wschodnich. Po wybuchu II wojny światowej „Flores” powróciła do metropolii, zaś „Soemba” pozostała w Azji Południowo-Wschodniej. Po ataku Niemiec na Holandię w maju 1940 roku „Flores” zdołała ewakuować się do Wielkiej Brytanii, zaś siostrzana kanonierka po rozpoczęciu w grudniu 1941 roku przez Japonię wojny na Pacyfiku wzięła udział w obronie holenderskich posiadłości, a następnie ewakuowała się do Indii. Oba okręty uczestniczyły w eskorcie konwojów morskich, a od 1943 roku operowały na Morzu Śródziemnym, biorąc udział w kampanii włoskiej. W 1944 roku kanonierki wspierały lądowanie w Normandii. Po zakończeniu wojny „Flores” pełniła funkcję szkolnego okrętu artyleryjskiego, a w 1950 roku została przeklasyfikowana na fregatę. Od 1955 roku naprzemiennie pełniła rolę hulku i okrętu dozorowego, a w 1960 roku zmieniono jej nazwę na „Van Speyk”. W 1965 okręt powrócił pod pierwotną nazwę, a 27 czerwca 1968 roku został wycofany ze służby i złomowany w 1969 roku. „Soemba” po wojnie pełniła funkcję radarowego okrętu szkolnego, a od 1951 roku okrętu naprowadzania samolotów. W 1956 roku stała się hulkiem mieszkalnym, od 1958 roku pełniła rolę okrętu szkolnego, a następnie okrętu-bazy nurków. 9 czerwca 1985 roku jednostka została wycofana ze służby, po czym sprzedana i złomowana.

Projekt i budowa

Po I wojnie światowej holenderska marynarka wojenna posiadała jedynie trzy stosunkowo nowoczesne kanonierki, którymi były zbudowane w latach 1911–1915 przybrzeżne okręty typu Brinio^[1][2]. Z racji rozmiarów i braku przystosowania do pełnomorskiej żeglugi jednostki te nie nadawały się do służby w holenderskich koloniach, gdzie potrzebne były opancerzone i silnie uzbrojone okręty do obrony wybrzeża, pól minowych i ostrzału sił lądowych potencjalnego nieprzyjaciela^[1][3]. Wychodząc naprzeciw tym potrzebom, w 1924 roku inżynierowie L. Troost i M.F. Gunning opracowali projekt sporego, pełnomorskiego okrętu, uzbrojonego w działa o dużym kalibrze i donośności^[1]. W latach 1924–1926 zbudowano dwie jednostki („Flores” i „Soemba”), przeznaczone do służby w Holenderskich Indiach Wschodnich^[1].

Hr. Ms. „Flores” zbudowany został w stoczni Fijenoord w Schiedam (numer stoczniowy 300), zaś „Soemba” powstała w stoczni Wilton w Schiedam (numer stoczniowy 304)^[1][4]. Stępki okrętów położono w latach 1924–1925, a zwodowane zostały w 1925 roku^[1]. Nazwy kanonierek pochodziły od znajdującej się w archipelagu Małych Wysp Sundajskich wysp Flores i Sumba (Soemba, Wyspa Sandałowa)^[1]. Łączny koszt budowy jednostek wyniósł 2,457 mln guldenów^[5].

Dane taktyczno-techniczne

Charakterystyka ogólna

Armata kal. 149 mm na pokładzie „Flores”

Okręty były kanonierkami o długości całkowitej 75,6 metra (74 metry na linii wodnej), szerokości całkowitej 11,89 metra (11,5 metra na linii wodnej) i zanurzeniu 3,2–3,7 metra^[6]. Wysokość boczna wynosiła 6,29 metra^[5]. Kadłub podzielony był za pomocą grodzi wzdłużnych i poprzecznych na 11 przedziałów wodoszczelnych i miał dno podwójne na 81% długości^[1]. Wyporność standardowa wynosiła 1457 ton, zaś pełna od 1676 do 1683 ton^[1][a]. Wysokość metacentryczna wynosiła 0,5 metra^[5].

Kanonierki miały wysoką dzielność morską dzięki wysokiemu pokładowi dziobowemu, przez co pokład nie był zalewany przez fale, oraz dobrą sterowność^[5].

Załoga pojedynczej jednostki liczyła 132–134 oficerów, podoficerów i marynarzy (w tym do 67 Indonezyjczyków)^[5].

Urządzenia napędowe

Siłownię jednostek stanowiły dwie pionowe maszyny parowe potrójnego rozprężania o łącznej mocy 2034–2160 KM, do których parę dostarczały cztery wodnorurkowe kotły Yarrow, wyprodukowane w macierzystej stoczni^[4][5]. Opalane ropą naftową kotły o ciśnieniu roboczym 14,06 kG/cm² miały po trzy paleniska i powierzchnię grzewczą 548 m²^[5]. Kotły umieszczone były w dwóch oddzielnych, położonych jedna za drugą kotłowniach, a maszyny parowe zamontowano we wspólnym przedziale za kotłowniami; spaliny były odprowadzane przez wspólny komin^[5]. Okręty napędzały dwie trójłopatowe śruby o średnicy 2,5 metra każda; miały jeden ster typu Flettnera^[5]. Maksymalna prędkość okrętów wynosiła od 14,57 do 14,84 węzła, nie osiągając projektowych 15 węzłów^[5]. Okręty zabierały 285 ton paliwa, co pozwalało osiągnąć zasięg wynoszący 8000 Mm przy prędkości 8 węzłów^[5][7].

Uzbrojenie i opancerzenie

Stanowisko zdwojonych przeciwlotniczych km-ów Vickersa

Na uzbrojenie artyleryjskie okrętów składały się trzy pojedyncze działa kalibru 15 cm (rzeczywisty kaliber wynosił 149,1 mm) L/50 nr 7 Boforsa model 1925, osłonięte pancernymi maskami^[4][5]. Jedno działo umieszczono na pokładzie dziobowym, drugie w superpozycji na nadbudówce dziobowej, a trzecie na pokładzie rufowym^[5]. Armaty strzelały amunicją rozdzielnego ładowania (pociskami przeciwpancernymi o masie 46,7 kg i odłamkowo-burzącymi o masie 45 kg); łączny zapas pocisków wraz z ładunkami miotającymi wynosił 450 sztuk^[5].

Broń przeciwlotniczą stanowiły początkowo: jedno działo przeciwlotnicze kalibru 75 mm L/60 nr 6 Boforsa model 1918, umieszczone na pokładzie górnym między rufowym działem głównego kalibru a dalmierzem (z zapasem 300 pocisków) oraz dwa podwójne zestawy wielkokalibrowych karabinów maszynowych kalibru 12,7 mm Vickers L/90 nr 4, umieszczone równolegle do siebie po obu stronach nadbudówki, z łącznym zapasem amunicji wynoszącym 5000 naboi^[5]. Dodatkowo na okrętach znajdowały się dwa karabiny maszynowe kalibru 7,7 mm Hotchkiss nr 4^[5][7].

Głównym elementem wykonanego ze stali niklowej Kruppa pancerza kanonierek był pokład pancerny, o grubości od 25 do 50 mm^[4][5]. Wieża dowodzenia i komory amunicyjne chronione były płytami grubości 25 mm^[5][b]. Opancerzone były też maski dział artylerii głównej, a ich grubość wynosiła od 15 (góra) poprzez 40 (boki) do 80 mm (przód)^[4][5]. Całkowita masa opancerzenia wynosiła 215,9 tony^[5].

Wyposażenie

Jednostki miały instalację do wytwarzania zasłony dymnej^[8]. Na ich pokładach znalazły się dwie motorówki 28-stopowe, dwie szalupy typu B4 i jeden jol typu F2^[5]. Rufa okrętów przystosowana była do przenoszenia wodnosamolotu pokładowego, który służył do korygowania ognia artylerii głównej i rozpoznania; opuszczany był na wodę i podnoszony za pomocą umieszczonego na prawej burcie bomu^[5]. Początkowo kanonierki wyposażone były w wodnosamoloty Van Berkel W-A^[5].

Przebieg służby okrętów

„Flores”

Hr. Ms. „Flores” został wcielony do Koninklijke Marine 25 marca 1926 roku^[9][10]. 15 czerwca „Flores” wraz z bliźniaczą „Soembą” wyruszyły z Den Helder w stronę Holenderskich Indii Wschodnich, docierając via Sewilla, Tunis, Port Said, Aden i Kolombo do Sabangu, który osiągnęły 10 sierpnia^[10][11]. 27 października „Flores” weszła na mieliznę, z której udało się jej zejść nazajutrz przy pomocy pancernika obrony wybrzeża „De Zeven Provinciën” oraz stawiacza min „Krakatau” i o własnych siłach dotrzeć do Surabai^[11][12]. W dniach 1–28 marca 1927 roku „Flores” i „Soemba” wyszły z Surabai w rejs po Morzu Południowochińskim, docierając do Singapuru oraz Sajgonu i powracając do Tanjung Priok^[11][13]. W kwietniu kanonierka udała się w rejs wzdłuż wybrzeży Sumatry, zawijając do trzech portów^[13]. W końcu kwietnia i na początku maja 1928 roku „Flores” wzięła udział w kolejnych ćwiczeniach w rejonie Małych Wysp Sundajskich i Cieśninie Makasarskiej, podczas których odwiedziła Makasar i Balikpapan oraz eskortowała uszkodzony okręt podwodny K XVIII do Surabai^[13]. W 1929 roku na jednostce zaokrętowano nowszy model wodnosamolotu – Fokker C.VII-W^[5].

24 października 1930 roku „Flores” wyszedł z Tanjung Priok jako eskorta parowca „Zuiderkruis” z gubernatorem Holenderskich Indii Wschodnich na pokładzie, zawijając do Hajfongu, Sajgonu i Bangkoku; powrót do portu wyjścia nastąpił 29 listopada^[13][c]. W maju 1931 roku „Flores” wzięła udział w akcji poszukiwawczej niemieckiego samolotu pasażerskiego Junkers, który zaginął na Morzu Timor^[13]. Od kwietnia do końca maja 1934 roku „Flores” pełniła służbę w rejonie Moluków i Nowej Gwinei, zaś na przełomie sierpnia i września wzięła udział w ćwiczeniach floty holenderskiej, zawijając podczas nich do Tanjung Priok^[13]. Również we wrześniu kanonierka odbyła rejs na Lombok, w 50. rocznicę ekspedycji naukowej badającej tę wyspę^[13]. W marcu 1935 roku „Flores” wraz z okrętem patrolowym „Sirius” zabezpieczały wzdłuż zachodniego wybrzeża Sumatry rejs parowca pasażerskiego „Both” z gubernatorem Holenderskich Indii Wschodnich na pokładzie^[13]. 2 października 1937 roku na wodach terytorialnych Holenderskich Indii Wschodnich kanonierka ostrzelała japoński statek rybacki, w wyniku czego zginęło dwóch rybaków, a jednostka została zatrzymana^[11][13]. W dniach 11 stycznia – 25 marca 1938 roku okręt udał się z Surabai w rejs do Australii, z okazji 150. rocznicy powstania brytyjskiej kolonii; zawinął do Darwin, Sydney, Hobart, Melbourne i Brisbane, powracając do portu wyjścia^[11][13]. 6 września „Flores” i „Soemba” wzięły udział w paradzie floty w Surabai^[13].

„Flores” między 1940 a 1945 rokiem

Po wybuchu działań wojennych w Europie kanonierka została wezwana do metropolii, wypływając 12 grudnia 1939 roku z Surabai i docierając 3 lutego 1940 roku do Vlissingen (bez wodnosamolotu pokładowego, który pozostał w Holenderskich Indiach Wschodnich)^[11][14]. Do momentu ataku Niemiec na Holandię „Flores” pełniła służbę patrolową na holenderskich wodach terytorialnych, eskortując m.in. statki niemieckie^[13]. W nocy z 9 na 10 maja okręt przebywał na redzie Vlissingen (wraz z kanonierką „Johan Maurits van Nassau” i krążownikiem „Sumatra”)^[13]. Rankiem 10 maja jednostka wzięła udział w odparciu ataku niemieckich bombowców, które zrzuciły miny u ujścia Skaldy^[13]. 14 maja „Flores” przeszła na wody wschodniej Skaldy, wspierając ogniem artyleryjskim obrońców wyspy Zuid-Beveland i uniemożliwiając żołnierzom niemieckim sforsowanie rzeki oraz odpierając kolejne ataki lotnicze^[11][13]. W nocy z 14 na 15 maja wszedł do belgijskiego portu Zeebrugge, gdzie otrzymał rozkaz nakazujący ewakuację floty do Wielkiej Brytanii^[15]. 17 maja „Flores” wraz ze stawiaczem min „Van Meerlant” udały się w rejs, zawijając po drodze do Dunkierki i docierając nazajutrz do Dover, skąd 19 maja przeszły do Portsmouth^[11][15]. Tam naprawiono uszkodzoną podczas kampanii holenderskiej śrubę napędową, a 1 czerwca okręt przeszedł do Sheerness, wchodząc w skład brytyjskiej flotylli patrolującej estuarium Tamizy z oznaczeniem burtowym F66^[11][15].

W dniach 25 sierpnia – 18 września 1941 roku w Chatham dokonano modernizacji uzbrojenia jednostki, a 15 listopada powróciła ona do służby pod brytyjskim dowództwem operacyjnym, uczestnicząc w eskorcie konwojów atlantyckich na zachodnich podejściach do Wysp Brytyjskich oraz konwojów przybrzeżnych^[15]. W 1942 roku okręt znów poddano modernizacji uzbrojenia i wyposażenia, a do kwietnia 1943 roku pełnił służbę eskortową przybrzeżnych konwojów pomiędzy ujściami Tyne i Tamizy, bazując w Newcastle upon Tyne^[11][15]. Po podjęciu decyzji o przerzucie kanonierki na Morze Śródziemne „Flores” została kolejny raz przezbrojona^[15].

4 czerwca okręt wyszedł z Gourock i płynąc w liczącym 84 statki konwoju dotarł na Maltę, zawijając po drodze do Gibraltaru i Algieru^[11][15]. „Flores” wraz z bliźniaczą „Soembą” weszły w skład Eastern Naval Task Force, w ramach którego wzięły udział w inwazji na Sycylię^[15]. 9 lipca obie kanonierki eskortowały płynący z Port Saidu szybki konwój MWF-36, z którego nazajutrz odbył się desant w pobliżu przylądka Passero^[11][15]. Podczas lądowania sił desantowych „Flores” ostrzeliwała baterię artylerii nadbrzeżnej w Pachino, a w dniach 18–19 lipca okręt prowadził ostrzał celów lądowych w rejonie Katanii, Mesyny i Misterbianco^[15]. W nocy z 19 na 20 lipca cumująca w Auguście kanonierka doznała niegroźnych uszkodzeń poszycia w wyniku wybuchu pocisku, co nie przeszkodziło jednak we wzięciu udziału nazajutrz w ostrzale pozycji nieprzyjaciela w Katanii^[11][15]. 23 lipca w rejonie Augusty „Flores” wzięła udział w akcji poszukiwania włoskiego okrętu podwodnego „Ascianghi”, zakończonej zatopieniem wrogiej jednostki przez brytyjskie niszczyciele HMS „Eclipse” i „Laforey”^[11][15]. W sierpniu okręt ostrzeliwał cele w rejonie Taorminy i Riposto, zaś 15 i 16 lipca bombardował wybrzeże Cieśniny Mesyńskiej^[15]. Po wykonaniu tych zadań jednostka udała się na Maltę celem naprawy uszkodzeń i uzupełnienia zapasu amunicji, a 26 sierpnia dołączyła do bliźniaczej „Soemby” w Bizercie, przechodząc pod amerykańskie dowództwo operacyjne^[15]. Kanonierkę włączono do zespołu Task Force 81, w ramach którego wzięła udział w lądowaniu pod Salerno^[15]. Wieczorem 8 września „Flores” uczestniczyła w zajęciu wyspy Ventotene, zaś nazajutrz najpierw ostrzelała wyspę Ischia, po czym wspierała ogniem swej artylerii desant pod Paestum; wieczorem zaś eskortowała na Maltę uszkodzony podczas walk brytyjski monitor HMS „Abercrombie”^[11][16]. Powróciwszy pod Salerno, 11 września okręt doznał poważnych uszkodzeń w wyniku niemieckiego nalotu: bliskie wybuchy dwóch bomb podniosły jednostkę i spowodowały zniszczenia w maszynowni i wyposażeniu; „Flores” została odholowana do Palermo, gdzie 27 września podjęto naprawę jednostki^[11][17].

Od 13 października kanonierka powróciła pod brytyjskie dowództwo operacyjne, bazując w Neapolu^[17]. Tego dnia okręt wraz z niszczycielami HMS „Laforey” i „Lookout” wspierał oddziały amerykańskiej 5. Armii w rejonie Cancello i Mondragone, stając się celem nalotu ośmiu bombowców nurkujących^[11][17]. W następnych miesiącach „Flores” pełniła służbę eskortową, przerywaną misjami wsparcia artyleryjskiego w rejonie Formii i Garigliano (z 12 na 13 i z 29 na 30 grudnia)^[11][17]. W styczniu 1944 roku obie bliźniacze holenderskie kanonierki weszły w skład zespołu wsparcia operacji lądowania pod Anzio^[17]. W dniach 21–22 stycznia „Flores” i „Soemba” wspierały ogniem artylerii siły desantowe, operując w ramach brytyjskiej grupy Peter Force^[17]. Między 27 a 30 stycznia okręt przeszedł krótki remont w Aleksandrii, powracając po nim do Zatoki Neapolitańskiej^[11][17]. Na początku lutego jednostka prowadziła ostrzał wyznaczonych celów w rejonie Gaety, Formii i Giano Vetusto, a następnie została wycofana ze strefy działań wojennych ze względu na znaczne zużycie luf armat głównego kalibru, udając się na Maltę^[11][17]. Stamtąd 25 lutego „Flores” wraz z „Soembą” udały się na remont do Wielkiej Brytanii, osiągając Devonport 13 marca^[17].

W czerwcu 1944 roku „Flores” została włączona w skład zespołu Eastern Task Force, którego zadaniem było artyleryjskie wsparcie operacji lądowania w Normandii^[17]. Od 6 czerwca okręt operował w rejonie plaży „Gold”, unieszkodliwiając baterię dział kalibru 75 mm „Arromanches III”, zaś 12 czerwca przeszedł w rejon odcinka „Sword”, gdzie przebywał do końca miesiąca, zluzowany przez „Soembę”^[11][17]. Od 21 lipca kanonierka ostrzeliwała wybrzeże na odcinku „Juno”, a następnie „Sword”; udział w operacji zakończyła 7 sierpnia, powracając do Portsmouth^[11][17]. 6 września „Flores” przeszła do Londynu, gdzie 8 września została wycofana z czynnej służby przechodząc do rezerwy^[11][17].

29 marca 1946 roku okręt wyszedł w rejs powrotny do Holandii, zawijając 1 kwietnia do Rotterdamu^[11][17]. 15 czerwca jednostka otrzymała nowy numer taktyczny N1, po czym odbywała rejsy szkoleniowe między Rotterdamem a Londynem^[4][18]. 29 kwietnia 1947 roku „Flores” trafiła do Den Helder na remont, po którym powróciła do służby jako szkolny okręt artyleryjski w kwietniu 1948 roku^[19]. 15 października 1950 roku została przeklasyfikowana na fregatę, otrzymując numer taktyczny F803^[4][19]. Od 20 grudnia 1950 roku do 1 maja 1955 roku „Flores” pełniła rolę dozorowca we Vlissingen, po czym została wycofana z czynnej służby i od września 1955 roku pełniła rolę hulku we Vlissingen, oznaczona numerem burtowym A877^[11][19]. Od października 1957 roku do czerwca 1960 roku „Flores” znów pełniła rolę okrętu dozorowego we Vlissingen^[19]. 2 lipca 1960 roku nazwa okrętu została zmieniona na „Van Speyk”^[11][19]. 23 czerwca 1963 roku okręt został przeholowany do Den Helder, by powrócić 22 czerwca 1964 roku do Vlissingen^[19]. 5 marca 1965 roku jednostce przywrócono pierwotną nazwę „Flores”^[11][19]. Ostatecznie 27 czerwca 1968 roku okręt po 42-letnim okresie użytkowania został wycofany ze służby^[19]. Rozkazem ministra obrony narodowej nr 766297/77413 jednostkę 16 września skreślono z listy floty i 12 listopada sprzedano w celu złomowania, które przeprowadzono w 1969 roku^[11][19].

„Soemba”

Hr. Ms. „Soemba” został wcielony do Koninklijke Marine 12 kwietnia 1926 roku^[20][21]. 15 czerwca „Soemba” wraz z bliźniaczą „Flores” wyruszyły z Den Helder do Sabangu, który osiągnęły 10 sierpnia^[21][22]. W dniach 1–28 marca 1927 roku „Soemba” i „Flores” uczestniczyły w rejsie po Morzu Południowochińskim, docierając do Singapuru oraz Sajgonu^[13]. W 1929 roku na jednostce zaokrętowano nowszy model wodnosamolotu – Fokker C.VII-W^[5]. W październiku 1932 roku okręt uratował kilku rozbitków ze statku rybackiego, który wszedł na skały w pobliżu Kota Baru^[21]. W połowie 1933 roku „Soemba” udała się w rejs do wschodniej części Holenderskich Indii Wschodnich, odwiedzając Ambon, Boelę, Manokwari oraz wyspy Mapia i Banda Neira^[21]. 6 września 1938 roku „Soemba” i „Flores” wzięły udział w paradzie floty w Surabai^[13].

W sierpniu 1939 roku kanonierka przeszła do Tanjung Priok, skąd po wybuchu działań wojennych w Europie rozpoczęła patrolowanie Cieśniny Sundajskiej, wraz z niszczycielem „Banckert”, okrętem podwodnym K XV i dwoma patrolowcami^[21]. Od momentu ataku Niemiec na Holandię „Soemba” pełniła służbę patrolową na holenderskich wodach terytorialnych, ochraniając jednostki rybackie^[21]. 8 grudnia 1941 roku, po ataku floty japońskiej na Pearl Harbor, „Soemba” wyszła z Surabai na patrol w rejon zachodniego podejścia do Singapuru, prawdopodobnie zestrzeliwując w jego trakcie nieopodal archipelagu Riau japoński samolot bombowy^[21][22]. 15 grudnia kanonierka ubezpieczała stawiacze min Hr. Ms. „Krakatau” i Hr. Ms. „Gouden Leeuw”, które postawiły zagrodę pomiędzy Jawą a Madurą^[21][22]. 9 stycznia 1942 roku kanonierka zniszczyła nieopodal archipelagu Riau osiem dryfujących min kotwicznych, a 13 stycznia odparła bez strat atak trzech japońskich bombowców^[21][22]. 20 stycznia „Soemba” wraz z krążownikami HMAS „Canberra” i HMS „Dragon”, niszczycielami HMAS „Vampire”, HMS „Express”, USS „Stewart”, USS „Barker” i Hr. Ms. „Van Nes” oraz slupem INS „Jumna” i jachtem patrolowym USS „Isabel” ubezpieczała w zatoce Ratai na Sumatrze przeładunek 3456 żołnierzy z brytyjskiego transportowca „Aquitania” na siedem mniejszych statków, które następnie przewiozły wojsko do Singapuru^[22][23]. Nazajutrz jednostka udała się do Cieśniny Sundajskiej, osłaniając przez kilka dni wyładunek towaru z holenderskiego motorowca „Straat Soenda”, który wszedł na skały^[24]. Między 16 a 18 lutego „Soemba” wraz z niszczycielami HMS „Encounter” i HMS „Tenedos”, slupem HMAS „Yarra” oraz korwetami HMAS „Burnie” i HMAS „Goulburn” osłaniały ewakuację ludności cywilnej oraz australijskich i holenderskich żołnierzy z Oosthaven, niszcząc po jej zakończeniu w porcie ogniem artyleryjskim cztery pociągi z benzyną i kilka składów amunicji^[22][24]. Następnie okręt wszedł w skład wielonarodowych Pomocniczych Sił Patrolowych Cieśniny Sundajskiej, których zadaniem było nocne patrolowanie wód cieśniny w poszukiwaniu japońskich jednostek desantowych^[24]. 25 lutego „Soemba” stała się celem nalotu japońskich bombowców: została obramowana padającymi blisko 15 bombami, jednak nie doznała uszkodzeń, zestrzeliwując jednego z napastników (w wyniku ostrzału z broni pokładowej na kanonierce poległ celowniczy armaty przeciwlotniczej kal. 75 mm, a inny członek załogi został ranny)^[22][25]. Następnego dnia podczas patrolu w Cieśninie Sundajskiej okręt znów stał się celem wrogiego lotnictwa, prawdopodobnie zestrzeliwując japoński bombowiec^[26].

27 lutego „Soemba” udała się w kierunku wysp Mentawai, by ochraniać motorowy zbiornikowiec „Tan 8” (2770 BRT), którego zadaniem było dostarczenie paliwa jednostkom alianckim ewakuującym się z Jawy^[22][26]. 1 marca kanonierka dotarła do zbiornikowca i uzupełniła z niego paliwo, po czym w nocy z 1 na 2 marca wyruszyła na poszukiwanie holenderskiego motorowego frachtowca „Siberg” (1871 BRT)^[22][26]. Trwające do 10 marca poszukiwania jednostki nie przyniosły powodzenia i po powtórnym zatankowaniu paliwa ze zbiornikowca „Soemba” udała się w kierunku Cejlonu, dokąd zmierzały ocalałe okręty ewakuujące się z Holenderskich Indii Wschodnich, docierając do Kolombo 13 marca^[26]. 23 marca okręt wcielono w skład brytyjskiej Floty Wschodniej, lecz już pięć dni później udał się do Bombaju na remont stoczniowy powiązany z przezbrojeniem^[20][26]. Po zakończeniu 17 kwietnia prac stoczniowych jednostka, oznaczona numerem taktycznym T199, weszła 21 kwietnia w skład sił ochraniających konwoje kursujące z Zatoki Perskiej do Indii^[22][26]. „Soemba”, bazując w m.in. w Basrze i Bahrajnie, działała na tych wodach do 4 grudnia, kiedy to udała się do Bombaju, docierając do portu przeznaczenia 9 grudnia^[22][26]. Bazując w Bombaju kanonierka nadal uczestniczyła w eskorcie statków na wodach Morza Arabskiego, po czym 6 stycznia 1943 roku trafiła do stoczni w Bombaju na kolejny remont^[22][26]. 30 kwietnia „Soemba” wyszła z Bombaju w rejs na Morze Śródziemne, docierając 16 maja do Aleksandrii^[22][27]. W dniach 23–30 maja jednostka pełniła służbę konwojową na trasie Aleksandria – Bengazi^[22][28]. 6 czerwca kanonierka przybyła pod Susę, gdzie weszła w skład zespołu brytyjskiego Eastern Naval Task Force^[22][28]. Następnie okręt dołączył do eskorty konwoju KMS-16, płynącego z Wysp Brytyjskich do Aleksandrii, wychodząc z niej ponownie 3 lipca w eskorcie statków konwoju MWS-36, na pokładzie których znajdowały się siły desantowe mające uczestniczyć w inwazji na Sycylię^[22][28]. 8 lipca „Soemba” uzupełniła paliwo w Trypolisie i nazajutrz wraz z bliźniaczą „Flores” dołączyły do eskorty szybkiego konwoju MWF-36, z którego 10 lipca odbył się desant w pobliżu przylądka Passero^[28][15]. Do 14 lipca obie kanonierki udzielały wsparcia ogniem artyleryjskim oddziałom walczącym na wschodnim wybrzeżu Sycylii w sektorze „Bark East”^[28][15]. W dniach 16–19 lipca okręt prowadził ostrzał celów lądowych w rejonie Katanii i Misterbianco, zestrzeliwując 19 lipca niemiecki myśliwiec Messerschmitt Bf 109F^[22][28]. Następnego dnia „Soemba” udała się na Maltę, gdzie do 27 lipca na okręcie przeprowadzono remont kotłów^[22][28].

„Soemba” jako okręt naprowadzania samolotów w 1951 roku

5 sierpnia, podczas ostrzału wybrzeża Sycylii na wysokości Acireale, jednostka została trafiona w okolicy mostka przez jeden pocisk artyleryjski, w wyniku czego m.in. został ciężko ranny dowódca okrętu kmdr por. Joseph Johan Matthijs Sterkenberg, który wieczorem zmarł w szpitalu okrętowym (obrażenia odniósł również oficer wachtowy i dwóch marynarzy)^[20][28]. 9 sierpnia „Soemba” ostrzeliwując wschodnie wybrzeże Sycylii unieszkodliwiła niemiecką czterodziałową baterię nadbrzeżną^[22][28]. 12 sierpnia „Soemba” zniszczyła kolejną wrogą baterię, a nazajutrz wraz z brytyjską kanonierką HMS „Scarab” ostrzelała skrzyżowanie dróg nieopodal Taorminy^[22][28]. W dniach 28 września – 4 października „Soemba” eskortowała konwój płynący z Bizerty do Palermo, a następnie kolejne konwoje poruszające się między Bizertą, Gibraltarem i Port Saidem, bazując w Aleksandrii^[22][28]. W styczniu 1944 roku obie bliźniacze holenderskie kanonierki weszły w skład zespołu wsparcia operacji lądowania pod Anzio, wspierając ogniem artylerii siły desantowe, operując w ramach brytyjskiej grupy Peter Force^[28][17]. 22 stycznia kilku członków załogi zostało rannych w wyniku eksplozji pocisku w lufie jednej z armat kal. 15 cm^[22][28]. Od 1 lutego „Soemba” ostrzeliwała ogniem artylerii cele pod Gaetą, Formią i Giano Vetusto, zastąpiona później przez „Flores”^[22][28]. 25 lutego „Soemba” wraz „Flores” z udały się na remont do Wielkiej Brytanii, osiągając 15 marca Devonport^[28][17]. Po remoncie okręt powrócił do służby w końcu maja, odbywając wraz z „Flores” ćwiczenia artyleryjskie, a w dniach 3–5 czerwca uczestniczył w eskorcie przybrzeżnego konwoju płynącego wzdłuż południowego wybrzeża Wysp Brytyjskich^[22][28]. Od 6 czerwca w ramach zespołu Western Task Force kanonierka uczestniczyła we wsparciu artyleryjskim operacji lądowania w Normandii, ostrzeliwując dwie baterie nadbrzeżne na plaży Utah^[22][29]. Ostrzał kontynuowano w kolejnych dniach inwazji, a 27 czerwca kanonierka udała się w rejon „plaży Sword”, zastępując „Flores”^[17][30]. 8 lipca okręt był świadkiem storpedowania polskiego krążownika ORP „Dragon” przez niemiecką „żywą torpedę” typu Neger^[22][30]. 11 lipca „Soemba” udała się do Portsmouth, gdzie 19 lipca prawdopodobnie zestrzeliła niemiecki samolot^[30]. 26 sierpnia jednostka została wycofana z czynnej służby przechodząc do rezerwy^[22][30].

W czerwcu 1945 roku w stoczni w Grangemouth jednostkę rozbrojono i rozpoczęto przebudowę na radarowy okręt szkolny^[22][30]. 15 czerwca 1946 roku „Soemba” (z oznaczeniem burtowym HX1) powróciła do Holandii^[22][30]. W sierpniu 1947 roku kanonierka wzięła udział w przeprowadzonych na Morzu Północnym manewrach z lotniskowcem Hr. Ms. „Karel Doorman”^[30]. W 1949 roku „Soemba” w składzie zespołu floty holenderskiej wzięła udział w ćwiczeniach z jednostkami brytyjskimi i francuskimi na wodach zachodnioeuropejskich^[30]. 4 października 1949 roku jednostkę kolejny raz wycofano ze służby, po czym w 1950 roku w stoczni Willemsoord rozpoczęto jej przebudowę na okręt naprowadzania samolotów^[22][30]. 1 czerwca 1951 roku oznaczoną znakiem taktycznym A891 jednostkę ponownie przyjęto do służby^[22][30]. W ciągu trzech lat „Soemba” odbyła wiele rejsów szkoleniowych i uczestniczyła w ćwiczeniach i manewrach^[30]. Od 27 listopada 1953 roku do 15 lutego 1954 roku „Soemba” przeszła remont stoczniowy, zaś 30 listopada wycofano ją ze służby^[30]. 1 stycznia 1956 roku okręt został skreślony z listy floty, po czym przeholowano go do Den Helder, a od 1 października stał się hulkiem mieszkalnym^[22][30]. W połowie 1958 roku jednostkę przeholowano do Den Oever (Hollands Kroon), gdzie 15 września przywrócono ją do służby w charakterze okrętu szkolnego nurków^[30]. W grudniu 1962 roku rozpoczęła się przebudowa okrętu, mająca na celu dostosowanie do pełnienia funkcji okrętu-bazy nurków; do służby „Soemba” powróciła 24 marca 1964 roku, pełniąc ją w Den Oever do 9 czerwca 1985 roku^[22][31]. 5 lipca 1985 roku okręt został sprzedany w celu złomowania^[22][31].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
• Flores history. Royal Netherlands Navy Warships of World War II. [dostęp 2022-09-09]. (ang.).
• Ivan Gogin: BRINIO gunboats (1912-1913). Navypedia. [dostęp 2022-09-09]. (ang.).
• Ivan Gogin: FLORES gunboats (1926). Navypedia. [dostęp 2022-09-09]. (ang.).
• Guðmundur Helgason: HNMS Flores (F 66). uboat.net. [dostęp 2022-09-09]. (ang.).
• Guðmundur Helgason: HNMS Soemba (T 199). uboat.net. [dostęp 2022-09-09]. (ang.).
• Jane’s Fighting Ships 1937. Francis E. McMurtrie (red.). London: Sampson Low, Marston & Co., 1937. (ang.).
• Rafał Mariusz Kaczmarek. „Straszne bliźniaki” i ich pechowy przyrodni brat. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 2 (39), marzec – kwiecień 2003. Warszawa: Magnum X. ISSN 1426-529X. 
• Rafał Mariusz Kaczmarek. „Straszne bliźniaki” i ich pechowy przyrodni brat. Część 2. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 3 (40), maj – czerwiec 2003. Warszawa: Magnum X. ISSN 1426-529X. 
• Jerzy Lipiński: Druga wojna światowa na morzu. Warszawa: Wydawnictwo Lampart, 1999. ISBN 83-902554-7-2.
• Soemba history. Royal Netherlands Navy Warships of World War II. [dostęp 2022-09-09]. (ang.).
• Henk van Willigenburg: Dutch warships of World War II. Emmen: Lanasta, 2010. ISBN 978-90-8616-318-2. (ang.).