Kapella
| α Aur | |||||||||||||||||||||||
 Kapella na nocnym niebie wyróżnia się dużą jasnością | |||||||||||||||||||||||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||||||||||||||||||||||
| Gwiazdozbiór | Woźnica | ||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rektascensja | 05h 16m 41,359s[1] | ||||||||||||||||||||||
| Deklinacja | +45° 59′ 52,77″[1] | ||||||||||||||||||||||
| Paralaksa (π) | 0,07620 ± 0,00046[1]″ | ||||||||||||||||||||||
| Odległość | 42,80 ± 0,26 ly 13,123 ± 0,080 pc | ||||||||||||||||||||||
| Wielkość obserwowana | 0,08m (cały układ)[1] (0,76 / 0,91)[2]m | ||||||||||||||||||||||
| Ruch własny (RA) | 75,25 ± 0,54[1] mas/rok | ||||||||||||||||||||||
| Ruch własny (DEC) | −426,89 ± 0,28[1] mas/rok | ||||||||||||||||||||||
| Prędkość radialna | 29,19 ± 0,07[1] km/s | ||||||||||||||||||||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||||||||||||||||||||
| Rodzaj gwiazdy | spektroskopowo podwójna: żółte olbrzymy | ||||||||||||||||||||||
| Typ widmowy | G8 III / G0 III[2] | ||||||||||||||||||||||
| Masa | 2,573 ± 0,009 M☉ / 2,488 ± 0,008 M☉[3] | ||||||||||||||||||||||
| Promień | 11,87 ± 0,56 R☉ / 8,75 ± 0,32 R☉[3] | ||||||||||||||||||||||
| Metaliczność [Fe/H] | −0,27[4] | ||||||||||||||||||||||
| Wielkość absolutna | −0,48m (cały układ) (0,14 / 0,29)m | ||||||||||||||||||||||
| Jasność | 79,5 ± 4,8 L☉ / 72,1 ± 3,6[3] L☉ | ||||||||||||||||||||||
| Wiek | 400 mln lat[2] | ||||||||||||||||||||||
| Temperatura | 4920 ± 70 K / 5680 ± 70[3] K | ||||||||||||||||||||||
| Charakterystyka orbitalna | |||||||||||||||||||||||
| Krąży wokół | Centrum Galaktyki | ||||||||||||||||||||||
| Półoś wielka | 7528 pc | ||||||||||||||||||||||
| Mimośród | 0,1057 | ||||||||||||||||||||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Kapella (Alfa Aurigae, α Aur) – najjaśniejsza gwiazda w konstelacji Woźnicy i zarazem szósta pod względem jasności gwiazda na nocnym niebie. Jest oddalona od Słońca o około 43 lata świetlne.
Nazwa
Gwiazda nosi tradycyjną nazwę Kapella, która wywodzi się od łacińskiego Capella, oznaczającego ‘kózkę’. Nazwa ta występuje już w pismach Maniliusza, Owidiusza i Pliniusza[2][5]. Rzymianie określali tę gwiazdę także imieniem Amaltei, mitycznej kozy (lub nimfy), która wykarmiła Jowisza. Termin stgr. Ἄιξ Aix (‘koza’) występujący u Ptolemeusza prawdopodobnie stał się źródłem arabskiego العيوق al ʽayyūḳ; stąd wywodzą się nazwy takie jak Alhajoth. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku formalnie zatwierdziła użycie nazwy Kapella dla określenia składnika Aa tej gwiazdy[6].
Charakterystyka obserwacyjna
Kapella jest interesującym obiektem jako jedna z najlepiej poznanych niezaćmieniowych gwiazd spektroskopowo podwójnych (składniki oznaczone są Alfa Aurigae Aa i Ab)[1][2]. Jasna Kapella ma też wielu wizualnych (pozornych) towarzyszy, gwiazd przypadkowo sąsiadujących z nią na niebie[7]. Są one oznaczone literami od B do R, jednak para słabych gwiazd Alfa Aurigae H i L jest rzeczywiście z nią związana grawitacyjnie[8][9].
Ruch własny
Ruch własny Kapelli jest równoległy do ruchu jądra niedalekiej gromady otwartej Hiad. Także wiek tych gwiazd, oceniany na podstawie modeli ewolucji, wskazuje na ich wspólne pochodzenie[9].
Kapella oddala się od Słońca w ruchu wokół Centrum Galaktyki. Według pomiarów sondy Hipparcos, w okresie od 210 do 160 tysięcy lat p.n.e. była najjaśniejszą gwiazdą nocnego nieba. Największą jasność (−0,82m) miała 240 tysięcy lat p.n.e., gdy była oddalona od Słońca o 27,9 roku świetlnego, jednak wtedy jaśniejszy był Aldebaran[10].
Charakterystyka fizyczna
Alfa Aurigae A
Widoczną gołym okiem Kapellę tworzą dwa bardzo podobne żółte olbrzymy należące do typu widmowego G[2]. Ich jasności przekraczają jasność Słońca około 80-krotnie, mają one także kilkakrotnie większe rozmiary[3]. Obiegają wspólny środek masy w odległości nieco większej od 100 milionów kilometrów (0,72 au) z okresem orbitalnym równym 104 dni[2].
Kapella jest źródłem promieniowania rentgenowskiego powstającego prawdopodobnie w wyniku aktywności magnetycznej na powierzchni jednej z gwiazd (lub obu)[2]. Kapella była pierwszą gwiazdą sfotografowaną z wykorzystaniem optycznej interferometrii wielkobazowej, podczas obserwacji prowadzonych przez COAST (Cambridge Optical Aperture Synthesis Telescope) w 1995 roku[11].
Alfa Aurigae HL
Alfa Aurigae jest gwiazdą poczwórną – główną parę obiega w odległości około 11 000 au (jednej szóstej roku świetlnego) drugi układ podwójny, złożony ze słabych czerwonych karłów. Mają one obserwowaną wielkość gwiazdową odpowiednio 10,2 i 13,7m i typ widmowy M2 i M4. Ich jasność to odpowiednio 1,2% i 0,048% jasności Słońca, mają promienie 0,56 i 0,25 R☉ i masy 0,3 i 0,1 M☉. Karły te noszą oznaczenia Alfa Aurigae H i L (lub Ha i Hb)[12][13].
Znaczenie kulturowe
Kapella tradycyjnie jest postrzegana jako lewe ramię Woźnicy lub też, jak sama nazwa wskazuje, powożona przez niego koza[5]. Zwracała uwagę ludzi jako najbliższa północnego bieguna niebieskiego z jasnych gwiazd (Gwiazda Polarna jest stosunkowo słaba)[2]. W Starożytnym Egipcie wiązano ją z bogiem Ptahem; według Lockyera co najmniej pięć egipskich świątyń było zorientowanych w kierunku, którym zachodziła Kapella. Akadyjczycy nazywali tę gwiazdę Dil-gan I-ku, „Posłaniec światła”, lub Dil-gan Babili, „Opiekuńcza gwiazda Babilonu”. Była ona ważna dla wielu kultur także spoza kręgu bliskowschodniego i śródziemnomorskiego. Hindusi nazywali ją Brahma Ridaya, „Serce Brahmy”. Dla Inków była to Colca[5]. W astrologii ma przynosić cywilne i wojskowe zaszczyty oraz bogactwo. Rzymianie wiązali ją z deszczami i sezonem sztormów na Morzu Śródziemnym[5].
Zobacz też
- lista gwiazd w gwiazdozbiorze Woźnicy
- lista najjaśniejszych gwiazd według jasności wizualnej
- lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h Kapella w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b c d e f g h i Jim Kaler: Capella (Alpha Aurigae) (ang.). W: Stars [on-line]. 2008-10-03. [dostęp 2016-06-28].
- ↑ a b c d e E. Huby et al.. FIRST, a fibered aperture masking instrument II. Spectroscopy of the Capella binary system at the diffraction limit. „Astronomy & Astrophysics”. 560 (A113), grudzień 2013. DOI: 10.1051/0004-6361/201321894 (ang.).
- ↑ E. Anderson, C. Francis: HIP 24608 (ang.). W: Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-06-21].
- ↑ a b c d Allen, Richard Hinckley: Star Names: Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications, 1963, s. 83–90. ISBN 0-486-21079-0.
- ↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-06-28].
- ↑ Robert Burnham: Burnham’s Celestial Handbook: An Observer's Guide to the Universe Beyond the Solar System. T. 1. Courier Dover Publications, 1978, s. 264. ISBN 0-486-23567-X.
- ↑ Mason et al.: WDS J05167+4600A. W: The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
- ↑ a b Capella HL. W: Thomas R. Ayres: Cool Stars, Stellar Systems, and the Sun. T. 193. 1984, s. 202, seria: Lecture Notes in Physics. DOI: 10.1007/3-540-12907-3_204. ISBN 978-3-540-12907-3. (ang.)
- ↑ Jocelyn Tomkin. Once and Future Celestial Kings. „Sky and Telescope”. 95 (4), s. 59–63, kwiecień 1998. Bibcode: 1998S&T....95d..59T.
- ↑ Baldwin, J.E., Boysen, R.C., Burns, D. i inni. The first images from an optical aperture synthesis array: mapping of Capella with COAST at two epochs. „Astronomy and Astrophysics”. 306, s. L13 – L16, 1996. Bibcode: 1996A&A...306L..13B (ang.).
- ↑ Big and Giant Stars: Capella (ang.). Jumk.de. [dostęp 2012-06-27].
- ↑ ST 3 w bazie SIMBAD (ang.)
Media użyte na tej stronie
Autor: Thomas Bresson , Licencja: CC BY 3.0
Ten plik został załadowany za pomocą narzędzia Commonist.
Ta fotografia została wykonana za pomocą Nikon D300.
Autour de l'étoile Capella.
Paramètres de prises de vue :
- 15 photos : 3 secondes de pose, f/3.5, ISO 800 , objectif 105 mm
- 19 darks : même paramètres de prise de vue.
- 20 offsets : même paramètres de prise de vue, temps de pose : 1/8000 s.
Size comparison of the Sun, Capella (Aa, Ab, Ha, Hb),
Autor: Szczureq, Licencja: CC BY-SA 4.0
Gwiazdozbiór Woźnicy. Mapa została stworzona przy pomocy programu PP3 autorstwa Torstena Brongera. Wersję wektorową stworzył Szczureq według wzoru z wersji rastrowej, której autorem jest BlueShade.