Kapitol

Ten artykuł od 2021-02 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Kapitol

Campidoglio

Państwo	Włochy
Położenie	Rzym
Wysokość	44,7 m n.p.m.
Położenie na mapie Rzymu Kapitol
Położenie na mapie Włoch Kapitol
Położenie na mapie Lacjum Kapitol
41°53′36″N 12°28′59″E/41,893333 12,483056

Plac na Kapitolu – Piazza del Campidoglio i pomnik Marka Aureliusza

Plac na Kapitolu – Piazza del Campidoglio i pomnik Marka Aureliusza

Kapitol (łac. Capitolinus mons^[1], wł. Campidoglio) – wzgórze w Rzymie na północny zachód od Palatynu i Forum Romanum, o dwóch wierzchołkach. Nazwę wywodzi się tradycyjnie od czaszki ludzkiej (caput = głowa) odkrytej przy kładzeniu fundamentów pod główną świątynię. Nie należało do pierwotnej osady palatyńskiej ani do tzw. Septimonium (miasta siedmiu wzgórz). Według tradycji kiedy Latynowie osiedlili się na Palatynie, a Sabinowie z Cures (czyli Kwiryci) na Kwirynale, Kapitol został wybrany na miejsce wzniesienia zamku (arx) na wierzchołku północnym i głównej świątyni na wierzchołku południowym.

Starożytna zabudowa Kapitolu

U stóp Kapitolu kończyła się Via Sacra. Od początków Rzymu Kapitol był twierdzą i sanktuarium oraz symbolem miasta. Stała na nim świątynia triady bóstw Jowisza Kapitolińskiego, Junony i Minerwy, której wzniesienie tradycyjnie przypisuje się królowi Rzymu, Tarkwiniuszowi Starszemu. Poświęcenia świątyni dokonał jednakże dopiero konsul w roku 509 p.n.e., Marcus Horatius. W świątyni przechowywano księgi sybillińskie. Nowo wybrani konsulowie składali w niej ofiary przed objęciem urzędowania, a wodzowie odbywający triumf składali ofiary Jowiszowi. Oprócz głównej świątyni znajdowały się na Kapitolu rozliczne inne przybytki: Venus Ericina, bogini Mens, Fides Publica, Junony Monety, Saturna, Izydy. wokół których wybudowano wiele mniejszych świątyń i ołtarzy. U stóp wzgórza, od strony wschodniej, znajdowało się także tabularium (obecnie w tym miejscu znajduje się pałac Senatorski). Od strony południowo-wschodniej Skała Tarpejska – miejsca straceń w czasach republiki rzymskiej.

Historia

Legenda o gęsiach kapitolińskich

Kapitol był jedyną częścią miasta, która oparła się najazdowi Galów z doliny Padu, w roku 390 p.n.e. Galowie postanowili zdobyć wzgórze nocą. Wybrali w tym celu najbardziej strome podejście i moment, kiedy obrońcy zmęczeni długotrwałymi walkami i głodem zasnęli. O zbliżaniu się wroga ostrzegły gęsi, ptaki poświęcone bogini Junonie. Atak został odparty. Obrońcy nie tylko obronili wzgórze, ale wyparli wroga z Rzymu. Na pamiątkę tego zdarzenia, starożytni Rzymianie obnieśli jedną z gęsi w lektyce. Psy, które zasnęły wraz z ludźmi zostały ukarane (jednego z nich powieszono). Część zabudowań (w tym świątynia Jowisza Kapitolińskiego) spłonęła w 69 r. n.e. w czasie wojny domowej Wespazjana i Witeliusza. Odbudowy podjął się Domicjan.

Pomnik Marka Aureliusza

Koń z Kapitolu (wejście na Kapitol) – akwarela Stanisława Masłowskiego z 1904 roku (Muzeum Narodowe w Warszawie)

Średniowiecze

W średniowieczu Kapitol tak podupadł, że pasterze wypasali na nim owce. Ale już w 1143 przeniesiono tam zarząd miejski nowej Republiki Rzymskiej. Zbudowano pałac przeznaczony dla obrad senatu, oraz pałac Konserwatorów (Palazzo dei Conservatori), w którym urządzono siedzibę sądu. To była pierwsza budowla wzniesiona na Kapitolu, której fasada była skierowana na zachód, a nie w kierunku Forum Romanum.

W miejscu świątyni Junony, już w VI wieku zbudowano kościół Santa Maria in Capitolio. W X wieku był w posiadaniu benedyktynów, którzy zbudowali obok opactwo. W czasach Republiki, w 1250 r. kościół został przebudowany i otrzymał wezwanie Matki Bożej Ołtarza Niebiańskiego. Jest to bazylika podzielona kolumnami ze starożytnych budowli na trzy nawy. Złocony sufit pochodzi z XVI wieku. Najbardziej znana jest figurka Dzieciątka Jezus – Santo Bambino.

XV wiek

W 1471 papież Sykstus IV podarował Kapitol miastu i umieścił w pałacu Konserwatorów część zbiorów pochodzących z Pałacu Laterańskiego dając początek Muzeum Kapitolińskiemu.

Od strony Placu Weneckiego, prowadzono na wzgórze nowe wejście – 123 stopnie ułożone w strome schody biegnące prosto w kierunku kościoła, zostało sfinansowane w 1348 r. przez Colę di Rienzo.

XVI wiek

Rozwiązanie urbanistyczne wejścia i całego placu zostało zaprojektowane w 1536 przez Michała Anioła. Plac zyskał bardziej regularny kształt trapezu, ujednolicono elewacje budynków. Rozpoczętą przebudowę kontynuowali, po śmierci Michała Anioła, Giacomo della Porta i Girolamo Rainaldi. Prace zakończono dopiero pod koniec XVII wieku, wprowadzając nieco zmian do renesansowych założeń.

Widok z Kapitolu w kierunku Koloseum i kościoła św. Franciszki Rzymianki oraz bazyliki Kosmy i Damiana

Plac wyłożony jest kamienną kostką. Na ciemnym tle, białe kamienie tworzą gwiazdę. W środku niej ustawiono starożytny konny pomnik cesarza Marka Aureliusza.

W roku 1536, na podstawie projektu Michała Anioła, oddane zostało drugie, znacznie łagodniejsze wejście (tzw. Cordonata), prowadzące stopniami zabezpieczonymi renesansową balustradą na plac Kapitoliński (wł. Piazza del Campidoglio). U podnóża schodów stoją dwie rzeźby lwów wykonane z czarnego bazaltu. W połowie podejścia ustawiono pomnik Coli di Rienzo, zamordowanego w 1354 r. dokładnie w tym miejscu. Na szczycie schodów umieszczono rzeźby przedstawiające mitycznych Dioskurów – Kastora i Polluksa.

XVII wiek

W XVII wieku, po drugiej stronie pałacu Senatorskiego stanął budynek Palazzo Nuovo, zamykając plac od strony północnej.

XX wiek

W roku 1981 oryginał pomnika Marka Aureliusza został przeniesiony do Pallazo Nuovo w celu przeprowadzenia prac konserwatorskich, a na placu ustawiono jego kopię. Renesansowo-barokowy budynek na wprost schodów to pałac Senatorski. Do wejścia prowadzą dwa biegi stopni z balustradą złożoną z tralek. W niszy pomiędzy nimi umieszczono posąg Minerwy, obok dwie leżące postacie, personifikację Nilu ze sfinksem – symbol Cesarstwa wschodniorzymskiego i Tybru z wilczycą – symbol Cesarstwa zachodniorzymskiego. Nad pałacem dominuje wieża zegarowa. Mieści się w nim Rada Miejska.

W pomieszczeniach pałacu Konserwatorów i Nowym mieści się Muzeum Kapitolińskie. Łączy je położona niżej otwarta galeria, utworzona z pozostałości tabularium. Taras usytuowany za pałacem Senatorskim to doskonały punkt widokowy na Forum Romanum.

Zobacz też

• Wilczyca kapitolińska
• Kapitol Stanów Zjednoczonych
• Dorson

Przypisy

Bibliografia

• Mała encyklopedia kultury antycznej, PWN Warszawa 1990
• Sari Gilbert, Michael Brouse, Przewodnik National Geographic – Rzym, G+J RBA Sp. z o.o.& Co. Spółka Komandytowa, 2002, s. 38–40, ISBN 83-88132-81-4.

Plan starożytnego Kapitolu

Area Capitolina Arx Forum Romanum Fora cesarskie Velabrum Świątynia Jowisza Najlepszego Największego Tabularium Świątynia Junony Monety Teatr Marcellusa Forum Holitorium Świątynia Bellony Ś. Jowisza Feretriusa Świątynia Veiovisa Auguraculum Iseum Świątynia Jowisza Strażnika (?) Świątynia Konkordii (Arx) (?) Świątynia Jowisza Obrońcy Casa Romuli Ołtarz Tensarum Świątynia Jowisza Grzmiącego Clivus Capitolinus Centus Gradus Porta Pandana Świątynia Janusa Świątynia Junony Sospita Świątynia Spes Świątynia Augusta Asylum Inter duos lucos Vicus Iugarius Pole Marsowe Portyk Dii Consentes Świątynia Wespazjana Świątynia Konkordii Tullianum Clivus Argentarius Świątynia Wenus Érycine Świątynia Mens (?) Świątynia Fides (?) Świątynia Ops (?) Łuk Scypiona Świątynia Saturna Bazylika Julia Ś. Wenus Victrix (?) Ś. Genius  publicus populi  Romani (?) Ś. Fausta Felicitas (?)