Kaplica

Kaplica Matki Boskiej Bolesnej w Wolanach

Kaplica (łac. cappa zdrobniale capella kapliczka) – niewielka chrześcijańska budowla sakralna, wolnostojąca lub połączona z większym obiektem architektonicznym; wydzielone pomieszczenie z ołtarzem lub boczna część kościoła tworząca odrębną całość, w której znajduje się ołtarz.

Pierwsza kaplica i pochodzenie jej nazwy

Kaplice wzięły swą nazwę od małego drewnianego kościoła w Tours zwanego Capella, a to od złożonego tam płaszcza św. Marcina (z łac. cappe, po fr. chape)^[1]. Kościół ten wzniósł w 1. połowie V wieku w Tours nad grobem św. Marcina jego uczeń i następca, biskup Święty Brykcjusz (zm. ok. 444). Kościół-Capella był celem licznych pielgrzymek i w r. 470 został rozbudowany do bazyliki przez kolejnego biskupa Tours Perpetuusa^[2]. Król Chlodwig I po przyjęciu chrztu w r. 496, uczynił płaszcz św. Marcina relikwią królestwa i zabierał ze sobą na wszystkie wyprawy wojenne; w czasie pokoju płaszcz był składany w izbie zwanej Chapelle w pałacu króla w Paryżu pod opieką kapelana^[1]. Spopularyzowanie tej nazwy wiąże się w pewnej mierze z wykupem z Wenecji relikwii Chrystusowych w 1239 r. przez Ludwika IX Świętego i wybudowaniem w latach 1241–48 na ich potrzeby w Paryżu świątyni nazwanej Sainte-Chapelle, w której przechowywano też płaszcz św. Marcina. Wówczas płaszcz ponownie przesądził o nazwaniu świątyni chapelle – kaplicą.

Do języka polskiego słowo kaplica zostało zapożyczone nie bezpośrednio ze średniowiecznej łaciny, ale poprzez staroczeskie kaplicě^[3]. Sama kaplica dała początek także innym słowom: kapelan^[1] (bezpośrednio z łacińskiego capellanus^[4]) i kapłan (z łacińskiego capellanus, poprzez czeskie kaplan^[3], a także kapela^[4] i kapelmistrz (poprzez niemieckie Kapellmeister^[4]).

Charakterystyka

W czasach wczesnego chrześcijaństwa kaplice miały dwa poziomy: dolny, w którym przechowywano relikwie, oraz górny, przeznaczony na modlitwę. Kaplice związane są z budownictwem sakralnym każdej cywilizacji. Wznoszono je w czasach pogańskich, w starożytnej Grecji i w Rzymie (np. aedicula) i w różnych wyznaniach.

W kościołach protestanckich, szczególnie we wspólnotach ewangelicznych, mianem kaplicy określa się większość budynków sakralnych. Ma to związek z powszechną (w łonie protestantyzmu) niechęcią wobec nazywania budynków kościołami. Użycie określenia "kaplica" - w protestanckiej terminologii - uwypukla fakt, że zborowy budynek nie jest kościołem, ale miejscem spotkania Kościoła (jako wspólnoty wierzących).

Ze względu na przeznaczenie i pełnione funkcje, w obrządku rzymskokatolickim rozróżnia się kaplice: kościelne, klasztorne, prywatne (np. pałacowe), szpitalne, szkolne, cmentarne, grobowe (mauzolea) oraz kalwaryjne.

Do najbardziej znanych w historii polskiej kaplic należą: Kaplica Zygmuntowska na Wawelu, kaplica Najświętszej Marii Panny na Jasnej Górze, Ostra Brama w Wilnie, Kaplica Królewska w Gdańsku, Kaplica Boimów we Lwowie.

Kapliczką nazywa się też przydrożne budowle związane najczęściej z twórczością ludową.

Galeria

Kaplica cmentarna w Jaszkowej Dolnej
Kaplica Zmarłych w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kłodzku
Kaplica Krzyża Świętego w kościele Imienia Maryi w Bączalu Dolnym
Kaplica wielowyznaniowa na Stadionie Narodowym w Warszawie
Kaplica zboru ewangelicznego w Toruniu
Kaplica na Lotnisku Chopina w Warszawie
Kaplica domkowa w Marcinowie
Kaplica Maria Hilf w Diebach w Niemczech
Kaplica szpitalna w Strzelinie
Kaplica cmentarna na cmentarzu komunalnym w Legnicy
Kaplica królewska w Kościele św. Jakuba Apostoła w Rozdzielu nakryta gontową kopułą
Kaplica św. Anny na Górze Świętej Anny w Krzeszowie
Kaplica św. Franciszka w Gorzanowie
Kaplica św. Floriana w Bystrzycy Kłodzkiej
Kaplica cmentarna w Długopolu Górnym
Kaplica grobowa Seylerów w Walimiu

Zobacz też

Prawo kaplicy

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Jan Wierusz Kowalski, Świat mnichów i zakonów, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 132
↑ Bazylikę w większości zniszczyli hugenoci w 1562 r., w tym miejscu stoi w Tours od r. 1900 nowa bazylika.
↑ ^a ^b Słownik wyrazów obcych PWN, red. Jan Tokarski, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 339.
↑ ^a ^b ^c Słownik wyrazów obcych PWN, red. Jan Tokarski, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 337.

Bibliografia

Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 67. ISBN 83-85001-89-1.

[Kowalski_132-1] Jan Wierusz Kowalski, Świat mnichów i zakonów, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 132

[2] Bazylikę w większości zniszczyli hugenoci w 1562 r., w tym miejscu stoi w Tours od r. 1900 nowa bazylika.

[słownik339-3] Słownik wyrazów obcych PWN, red. Jan Tokarski, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 339.

[słownik337-4] Słownik wyrazów obcych PWN, red. Jan Tokarski, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 337.

[1]

[2]

[3]

[4]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne