Kaplica św. Rocha w Braniewie

Kaplica św. Rocha w Braniewie
Distinctive emblem for cultural property.svg 229/92 z dnia 18.08.1992 r.[1]
kaplica
Ilustracja
Kaplica św. Rocha w Braniewie
przy ul. Olsztyńskiej
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Miejscowość

Braniewo

Wyznanie

katolickie (ponowne poświęcenie nastąpiło 18 czerwca 2006)

Kościół

rzymskokatolicki

Wezwanie

św. Rocha

Położenie na mapie Braniewa
Mapa konturowa Braniewa, po prawej znajduje się punkt z opisem „Kaplica św. Rocha w Braniewie”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, blisko górnej krawiędzi po lewej znajduje się punkt z opisem „Kaplica św. Rocha w Braniewie”
Położenie na mapie powiatu braniewskiego
Mapa konturowa powiatu braniewskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Kaplica św. Rocha w Braniewie”
Ziemia54°22′49,5″N 19°50′21,8″E/54,380417 19,839389

Kaplica św. Rocha w Braniewie – zabytkowa kaplica z 1710 roku, znajdująca się na cmentarzu komunalnym przy ul. Olsztyńskiej w Braniewie. Kaplica została wpisana 18 sierpnia 1992 do rejestru zabytków pod poz. 229/92[2].

Historia powstania kaplicy św. Rocha

Początek XVIII wieku przyniósł Warmii wojny, pożary i epidemie; wśród nich czarną śmierć, czyli dżumę (zobacz: dżuma na Warmii 1708–1711). Epidemia, która w 1702 wybuchła w dalekim Konstantynopolu, dotarła wskutek toczonych wojen aż tutaj. Ludzie od zarazy umierali wszędzie – w domach i w lasach, gdzie próbowali się chronić przed zarazą. Jesienią 1708 biskup Andrzej Chryzostom Załuski zapisał w swoim pamiętniku „Anioł śmierci przekroczył granicę biskupstwa". Szły pielgrzymki do warmińskich sanktuariów. W kościołach lud błagał na kolanach i zanosił do Stwórcy suplikacje. Wobec tej pandemii ówczesna sztuka lekarska pozostawała bezradna. Chorym pozostawała tylko modlitwa do Boga przez wstawiennictwo świętych orędowników[3].

Wieści o szerzeniu się dżumy dotarły do Braniewa już w połowie września 1709 roku, wzbudzając wśród władz i mieszkańców niepokój. Mimo stosowania różnych środków zapobiegawczych (jak okadzanie pomieszczeń) na początku października 1709 roku zaraza dotarła do miasta. Przywlókł ją tu ponoć pewien przyjezdny z Królewca. Już w listopadzie wymierały całe domostwa. Chorych umieszczano w domach dla trędowatych przed bramami miasta oraz przystąpiono do budowy w miejskim lesie baraków drewnianych dla zadżumionych mieszkańców. Mimo to dżuma nadal zbierała w mieście obfite żniwo, przesilenie miało miejsce w 1710 roku. W samym Braniewie zmarło ok. 1050 osób, a na obszarze parafii braniewskiej do 8 tys. osób[4]. Największa śmiertelność była wśród ludności Nowego Miasta[5].

Cmentarze nie mogły pomieścić zmarłych. Licznych zmarłych grzebano m.in. na cmentarzu św. Jana, cmentarzu przy kaplicy Świętego Krzyża w Braniewie oraz na cmentarzu przy drodze do Pieniężna przy dzisiejszej ul. Olsztyńskiej (stąd cmentarz ten zwano później dżumowym). Na tym cmentarzu ksiądz Nowego Miasta Braniewa, Johannes (Jan) Trojan, z zebranej jałmużny ufundował kaplicę św. Rocha, opiekuna osób zadżumionych, która została ukończona już po jego śmierci, w 1711 roku. Ofiary zarazy chowano na cmentarzu przy tej kaplicy. Sam ksiądz Jan Trojan również zmarł w 1710 roku. Dżuma wygasła w Braniewie dopiero w marcu 1711 roku. Była to ostatnia tak wielka fala morowego powietrza w historii[6][5].

Architektura kaplicy św. Rocha

Widok ogólny kaplicy
Kaplica św. Rocha, rok 2021
Kaplica św. Rocha, rok 2021
Tablica odsłonięta w 2006 roku na ścianie kaplicy

Wybudowana w latach 1710–1711 kaplica jest jednym z najstarszych zachowanych zabytków Braniewa. Kaplica jest barokowa, orientowana, murowana z cegły, otynkowana. Wzniesiono ją na rzucie wydłużonego prostokąta. Od strony północnej i południowej przylegają do niej kwadratowe dobudówki przedsionka i kostnicy. Po stronie zachodniej znajduje się kruchta. Naroża kaplicy ujęte zostały w boniowane pasy, z wydatnym gzymsem podokapowym; okna i otwory wejściowe zamknięto łukiem odcinkowym. Szczyt wschodni oraz zachodni ozdobione zostały spływami wolutowymi z trójkątnym przyczółkiem. Po stronie zachodniej znajduje się także drewniana sygnaturka. Całość przykryto dachami dwuspadowymi z dachówki (oddzielne dla każdej części). Wnętrz podzielone zostało arkadami o łuku odcinkowym na kwadratowe prezbiterium i nawę o takim samym kształcie. Zachowały się w nich oryginalne (z 1711 roku) pozorne, czterodzielne sklepienia kopulaste, ozdobione dekoracyjnymi listwami i ze zwornikiem w formie zwisającej szyszki. W pozostałych pomieszczeniach stropy założono, podczas kolejnych remontów w 1894 i 1925 roku. W 1925 roku też zostały dobudowane do kaplicy boczne aneksy[7]. W istniejącym do II wojny światowej barokowym ołtarzu znajdowały się obrazy z wizerunkami patronów chorób zakaźnych: św. Rocha, Rozalii i Sebastiana[8].

Po wojnie nieczynna kaplica niszczała i popadała w ruinę. Miasto nie było w stanie uratować zabytku, zgodziło się jedynie na jej przekazanie parafii św. Katarzyny. Z inicjatywy ks. Tadeusza Brandysa oraz dzięki wsparciu honorowego obywatela miasta Gerharda Steffena i niemieckiej fundacji renowację zabytkowej kaplicy przeprowadzono w 2005 roku[9]. W maju 2006 roku umieszczono na ścianie kaplicy pamiątkową tablicę. 18 czerwca 2006 roku miało miejsce ponowne poświęcenie kaplicy przez arcybiskupa Wojciecha Ziembę oraz wizytatora apostolskiego ks. Lothara Schlegela(niem.)[10].

Kaplica współcześnie nie jest użytkowana.

Tablice informacyjne w kaplicy

Braniewo kaplica św. Rocha tablica PL korekta.jpg Braniewo kaplica św. Rocha tablica DE korekta.jpg

język polskijęzyk niemiecki

Zobacz też

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022 [dostęp 2019-02-10].
  2. Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie.
  3. Miesięcznik Rodzin Katolickich "Cuda i laski Boze", www.nasza-arka.pl [dostęp 2019-02-10] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-23].
  4. Epidemia dżumy 1709-1711, Encyklopedia Warmii i Mazur [dostęp 2019-02-23] (pol.).
  5. a b Flis, Stanisław Dżuma na Mazurach i Warmii w latach 1708-1711 Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 473-523 1960
  6. Epidemia, gorska.umk.pl [dostęp 2019-02-23].
  7. Kaplica pw. św. Rocha w Braniewie – LEKSYKON KULTURY WARMII I MAZUR, leksykonkultury.ceik.eu [dostęp 2019-02-10].
  8. Łukasz Kowalski, Kaplica cmentarna pod wezwaniem św. Rocha, Oficjalny serwis miasta Braniewa [dostęp 2019-02-10] (pol.).
  9. Życie i działalność ks. Tadeusza Brandysa, Braniewo 2018, s. 19
  10. KREISGEMEINSCHAFT BRAUNSBERG, www.braunsberg-ostpreussen.de [dostęp 2019-02-22].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Warmian-Masurian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Warmian-Masurian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.52 N
  • S: 53.07 N
  • W: 19.05 E
  • E: 22.95 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Obiekt zabytkowy znak.svg
Wzór znaku informacyjnego umieszczonego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków w Polsce
Braniewo kaplica p.w. św. Rocha-004.JPG
Autor: Jacek Bogdan, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Braniewo, ul. Olsztyńska 2 - kaplica cmentarna p.w. św. Rocha (1711), wraz z cmentarzem
Braniewo County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Braniewo County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 54.46 N
  • S: 54.09 N
  • W: 19.61 E
  • E: 20.40 E
Braniewo location map.svg
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa Braniewa, Polska
Braniewo kaplica św. Rocha wnętrze 2021 2.jpg
Autor: Aleksander Durkiewicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Braniewo kaplica św. Rocha wnętrze 2021
Braniewo - kaplica św. Rocha.jpg
Autor: Łukasz Niemiec, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Braniewo, kaplica pw. św. Rocha, 1711
Braniewo kaplica św. Rocha tablica zewn.jpg
Autor: Aleksander Durkiewicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Braniewo kaplica św. Rocha tablica na zewnątrz
Braniewo kaplica św. Rocha wnętrze 2021 3.jpg
Autor: Aleksander Durkiewicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Braniewo kaplica św. Rocha wnętrze 2021
Braniewo kaplica św. Rocha tablica DE korekta.jpg
Autor: Aleksander Durkiewicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Braniewo kaplica św. Rocha tablica w języku niemieckim
Braniewo kaplica św. Rocha tablica PL korekta.jpg
Autor: Aleksander Durkiewicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Braniewo kaplica św. Rocha tablica w języku polskim