Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie

Kaplica Trójcy Świętej
w Lublinie
Symbol zabytku nr rej. A/161 z 24.05.1956, 21.06.1961 i z 25.01.1967
Ilustracja
Kaplica Trójcy Świętej (2012)
Państwo Polska
Województwo lubelskie
MiejscowośćLublin
Typ budynkuKaplica
Styl architektonicznyGotyk i renesans lubelski
Rozpoczęcie budowypołowa XIV wieku
Ważniejsze przebudowy1407
Położenie na mapie Lublina
Mapa konturowa Lublina, u góry znajduje się punkt z opisem „Kaplica Trójcy Świętejw Lublinie”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Kaplica Trójcy Świętejw Lublinie”
Ziemia51°15′01,14″N 22°34′23,20″E/51,250317 22,573111

Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie (pot. Kaplica Zamkowa) – kaplica znajdująca się na dziedzińcu zamkowym w Lublinie, połączona z częścią muzealną zamku. Kaplica stanowi integralną część obiektu.

Historia

Plan kaplicy

Kaplica została zbudowana pomiędzy latami 1341 a 1370[1] w czasach panowania Kazimierza Wielkiego. Mury całej kaplicy - nawy i prezbiterium, w obu ich poziomach – powstały wg jednej koncepcji[1]. Posiadała nawę oraz wielokątne prezbiterium, do którego, przypuszczalnie krótko po rozpoczęciu budowy, dostawiono z obu stron zamkowe mury obwodowe[1]. Z inicjatywy Władysława Jagiełły kaplica została przed 1418 rokiem ozdobiona malowidłami bizantyjskimi[2][3]. W bryle kościoła dominowały dwa strome, schodkowe szczyty, które przetrwały do lat pięćdziesiątych XVII wieku. Dolną kondygnację przeznaczono na kryptę dla zmarłych kapelanów i miejscowych dostojników, zaś górną dla potrzeb religijnych. Wieloboczne prezbiterium oraz kwadratowa nawa sklepione były żebrowo. Sklepienie nawy podtrzymywał centralnie osadzony filar. Ten element konstrukcyjny był typowy dla architektury sakralnej i świeckiej w okresie panowania Kazimierza Wielkiego. W okresie renesansu kościół miał nadal charakter gotycki, chociaż wejście umieszczono na poziomie pierwszego piętra i ujęto je w nowy renesansowy portal, wykonany w warsztacie kamieniarskim Komasków. Dopiero w XVII wieku fasada świątyni była już zwieńczona szczytem w stylu renesansu lubelskiego.

W drugim dziesięcioleciu XV wieku podjęte zostały prace malarskie we wnętrzu kościoła. Wykonał je anonimowy zespół malarzy ruskich pod kierownictwem mistrza Andrzeja. Ściany i sklepienie pokryte zostały polichromią w stylu rusko-bizantyńskim. Malowidła ukończono w 1418 roku, co zostało utrwalone cyrylicą na tablicy fundacyjnej w łuku tęczowym kościoła. Poza scenami religijnymi zdobiącymi wnętrze kościoła znajdują się tu dwa portrety Władysława Jagiełły. Polichromię wykonano różnymi technikami: na suchym i na mokrym tynku, farbami temperowymi.

Podczas prac nad nową budowlą więzienną, w latach 1823–1826, kościół został połączony z zabudowaniami neogotyckimi i stał się kaplicą więzienną. Z zewnątrz i od wewnątrz otynkowano go, przez co zniszczono bezcenne malowidła. W końcu XIX wieku kaplica więzienna uległa niewielkim przeobrażeniom: zdemontowano zewnętrzne schody, a portal przekształcono w okno. W 1897 roku Józef Smoliński odkrył fragmenty XV-wiecznej polichromii. W latach 1917–1918 odsłonięto dalsze partie malowideł.

Renowacja i prace zabezpieczające

Kaplica widziana z zewnątrz
© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0
Widok sprzed renowacji
Widok obecny, Noc Kultury 2008

W latach 50. XX wieku, po przeznaczeniu zamku na cele kultury, rozpoczęto gruntowną renowację kościoła. Około 1970 roku usunięto z dachu kaplicy dachówkę ceramiczną i położono w to miejsce blachę. Zdjęto zewnętrzne tynki oraz zrekonstruowano zabytkowe freski. Renowacja malowideł zakończona została w latach dziewięćdziesiątych.

W sierpniu 2007 trwały prace mające na celu zalepienie pęknięć ścian prezbiterium. Pod fundamenty kaplicy zostały podłożone masywne podpory betonowe. Pęknięcia, mające nawet do 1 cm szerokości, spowodowała deszczówka, która wypłukiwała grunt spod fundamentów. Możliwe, że uszkodzenia powstały ponad sto lat wcześniej. Wstrzykiwano w nie ponad 2 tysiące litrów substancji klejącej, mieszaniny białego cementu i ciasta wapiennego. Na sklepieniu prezbiterium ułożono wzmacniającą siatkę z włókna węglowego zatapianej w matrycy mineralnej. Nad sklepieniem zainstalowano stalową opaskę, utrzymująca całą konstrukcję. Na wiosnę 2008 odbyła się ostatnia faza prac: usunięto ślady pęknięć i przykryto je zrekonstruowanymi freskami.

Freski

Nie wiadomo kiedy rozpoczęto pracę przy polichromii. W najstarszej księdze miejskiej Lublina widnieje wzmianka z 1407 roku o wydatkach na prace malarskie w kaplicy. Malowidła zaś ukończono 10 sierpnia 1418 roku, w dzień św. Wawrzyńca.

Fundatorem fresków bizantyjsko-ruskich był król Władysław Jagiełło. Freski wykonane były przez kilku malarzy, główny mistrz Andrzej – jego imię widnieje w napisie fundacyjnym - był autorem większości fresków związanych z cyklem świąt i męką Pańską. W cyklu świąt występują wzory tradycyjne będące charakterystycznymi dla Bizancjum, w cyklu męki Pańskiej zaś wzory serbsko-atoskie.

Za wizerunek Chrystusa, scenę Zwiastowania, postaci proroków, świętych i aniołów odpowiadał Cyryl, którego cechą charakterystyczną było frontalne ujęcie postaci i jednolity typ twarzy.

Freski znajdujące się na ścianie tęczowej oraz dolnej strefie nawy wykonane są przez malarza Juszko, który związany był ze środowiskiem halicko-wołyńskim. W swoich pracach stosował archaiczne schematy ikonograficzne.

Technika wykorzystana do dekoracji lubelskiej kaplicy to nanoszenie roztartych z wodą barwników na mokrą zaprawę wapienną zawierającą cięte włókna lnu i słomy. Wykonawcy za każdym razem przygotowywali zaprawę potrzebną do wykonania dziennej partii. Spośród naturalnych pigmentów stosowano: biel świętojańską, malachit, węgiel drzewny, azuryt oraz glinki żelazowe. Końcowym etapem prac było pozłacanie nimbów i szczegółów szat.[4]

Wnętrze kaplicy
(c) Hans A. Rosbach/CC-BY-SA 3.0
Sklepienie kaplicy w chórze
(c) Hans A. Rosbach/CC-BY-SA 3.0
Fresk na południowej ścianie prezbiterium
(c) Hans A. Rosbach/CC-BY-SA 3.0
Freski na sklepieniu nawy
(c) Hans A. Rosbach/CC-BY-SA 3.0
Fresk na północnej ścianie nawy
(c) Hans A. Rosbach/CC-BY-SA 3.0
Nawa
(c) Hans A. Rosbach/CC-BY-SA 3.0
Wnętrze po renowacji

Upamiętnienia

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c Maria Brykowska, Architektura królewskiej kaplicy św. Trójcy na zamku w Lublinie, [w:] Sztuka około 1400. Materiały sesji SHS, Poznań, XI 1995, red. – Teresa Hrankowska, Warszawa 1996, „Arx Regia” – Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego w Warszawie, t. 1, s. 127-145
  2. A.Różycka-Bryzek, Uwagi o referacie T. M. Trajdosa pt. „Treści ideowe wizerunków Jagiełły w kaplicy św. Trójcy na zamku lubelskim”,„Biuletyn Historii Sztuki” 1980, t. 42, s. 438
  3. A. Różycka-Bryzek, Freski bizantyńsko-ruskie fundacji Jagiełły w kaplicy zamku lubelskiego, Lublin 2000, s. 17
  4. Freski w kaplicy Trójcy Świętej - Leksykon - Teatr NN, teatrnn.pl [dostęp 2021-05-15] (pol.).
  5. NBP, Katalog monet okolicznościowych. Monety okolicznościowe w 2017 r., 22 maja 2017.

Bibliografia

  • Michał Walicki, Polichromia kościoła św. Trójcy na zamku w Lublinie, "Ochrona Zabytków", 7 (1954), nr 3 (26), s. 183-188 [1].
  • Tomasz Stawecki, Cudowne ocalenie, Kurier Lubelski, nr 198 (13 324), s. 5.
  • Anna Różycka-Bryzek, Freski. Bizantyńsko-ruskie fundacji Jagiełły w kaplicy Zamku Lubelskiego, Lublin 2000. ​ISBN 83-227-1592-7
  • Kaplica Trójcy Świętej na Zamku Lubelskim. Historia, teologia, sztuka, konserwacja, Barbara Paprocka (red.), Jan Andrzej Sil (red.), Lublin: Muzeum Lubelskie, 1999, ISBN 83-901842-7-3, OCLC 830299686.
  • Maria Brykowska, Architektura królewskiej kaplicy św. Trójcy na zamku w Lublinie, [w:] Sztuka około 1400. Materiały sesji SHS, Poznań, XI 1995, red. - Teresa Hrankowska, Warszawa 1996, „Arx Regia” - Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego w Warszawie, t. 1, s. 127-145

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Lublin location map.png
Autor: OpenStreetMap contributors, Licencja: ODbL
OpenStreetMap location map of Lublin, Poland:
  • top = 51.298
  • bottom = 51.139
  • left = 22.452
  • right = 22.675
Lublin Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lublin Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 52.35 N
  • S: 50.20 N
  • W: 21.52 E
  • E: 24.25 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Legenda kosciol.svg
Symbol kościoła do legendy mapy
POL Szlak czerwony.svg
Czerwony szlak turystyczny.
Trinity Chapel in Lublin 2014-08-09-211.jpg
(c) Hans A. Rosbach/CC-BY-SA 3.0
Trinity Chapel in Lublin
Trinity Chapel in Lublin - ceiling nave 2014-08-09-004.jpg
(c) Hans A. Rosbach/CC-BY-SA 3.0
Frescos on the ceiling of the nave in Trinity Chapel in Lublin
Trinity Chapel in Lublin - ceiling choir 2014-08-10-108.jpg
(c) Hans A. Rosbach/CC-BY-SA 3.0
The ceiling of the choir in Trinity Chapel in Lublin
Stare Miasto w Lublinie - kaplica św. Trójcy i donżon na zamku.jpg
Dziedziniec Zamku w Lublinie - kaplica świętej Trójcy i XIII-wieczny donżon (baszta).
Trinity Chapel in Lublin - North wall nave 2014-08-10-020.jpg
(c) Hans A. Rosbach/CC-BY-SA 3.0
The north wall of the nave in Trinity Chapel in Lublin
Trinity Chapel in Lublin - South wall choir 2014-08-09-125.jpg
(c) Hans A. Rosbach/CC-BY-SA 3.0
Fresco on the south wall of the choir in Trinity Chapel in Lublin
Lublin Castle 4 Lublin 17.jpg
© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0
Kaplica Trójcy Świętej na zamku w Lublinie
Trinity Chapel in Lublin 2014-08-10-122.jpg
(c) Hans A. Rosbach/CC-BY-SA 3.0
Trinity Chapel in Lublin
Ground Plan Holy Trinity Chapel Lublin.jpg
Autor: digitalisiert von User:Mogadir, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ground plan of Holy Trinity Chapel in Lublin Poland