Kaponiera
Kaponiera – przykryta budowla fortyfikacyjna o różnej konstrukcji, wykorzystywana do prowadzenia ostrzału skrzydłowego lub skośnego, służąca na ogół do obrony fosy, stosowana w fortyfikacji nowożytnej.
Zasadniczym przeznaczeniem kaponier jest obrona fosy, aczkolwiek wykorzystywano je także do ostrzału zapola (w austriackiej szkole fortyfikacyjnej) lub przedpola (w nowopruskiej). Typowa kaponiera jest niską, skazamatowaną budowlą, wtopioną w stok lub przeciwstok fosy. Jej wysokość nie przekracza wysokości wału, przy którym jest umieszczona. Wyposażona jest w stanowiska bojowe, przeznaczone do prowadzenia ognia w jednym lub dwóch kierunkach[1][2]. Czasem kaponierą nazywa się ogólniej zakrytą budowlę fortyfikacyjną służącą do prowadzenia ognia flankującego[3].
Wcześniejszą formą kaponiery była budowla w formie dwóch krótkich odcinków wałów, umieszczonych w poprzek fosy w fortyfikacji bastionowej. Mogły one służyć do osłaniania ogniem fosy (choć ta była głównie chroniona ostrzałem z barków bastionów), a główną funkcją było umożliwienie dokonania wypadu przejściem znajdującym się między wałami (zazwyczaj odkrytym)[4]. Konstrukcja taka nazywana jest także kaponierą forteczną[3].
Budowle te występują w różnych formach; rozróżnia się kaponiery:
- w zależności od położenia w dziele fortyfikacyjnym:
- względem fosy
- wewnętrzne (stokowe) – umieszczone przy stoku fosy; dostępne przez poternę od strony stoku;
- zewnętrzne (przeciwstokowe rewersowe) – umieszczone przy lub w przeciwstoku fosy; dostęp jest od strony przeciwstoku, czasem poterną prowadzącą pod dnem fosy;
- względem fosy innych elementów dzieła:
- względem fosy
- w zależności od kierunku prowadzenia ognia:
- pojedyncze (jednostronne) – w jedną stronę;
- podwójne (dwustronne) – w dwie strony[1].
Kaponiery pojedyncze nazywa się też półkaponierami[5][6][7].
Galeria
- Schematy rozmieszczenia kaponier
Plan fortu de Maizeret z kaponierami rewersowymi: podwójną (w lewym, górnym rogu fosy) i pojedynczą (w prawym górnym rogu)
- Przykłady zachowanych kaponier
Kaponiera wodna z XIX wieku – Fort Gerharda w Świnoujściu
Kaponiera Fortu I Twierdzy Różan
Blok koszar fortu Węgrzce z dwupiętrową kaponierą szyjową
Kaponiera przeciwskarpowa Fortu V Twierdzy Modlin
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Bogdanowski 1996 ↓, s. 524–525.
- ↑ Henryk Łukasik, Andrzej Turowicz: Twierdza Kraków, znana i nieznana: przewodnik turystyczny. T. 1. Kraków: Arkadiusz Wingert, 2001, s. 71. ISBN 83-914072-0-9. OCLC 50315563.
- ↑ a b Bochenek 1980 ↓, s. 95.
- ↑ Laprus 1979 ↓, s. 159.
- ↑ Bogdanowski 1996 ↓, s. 541.
- ↑ Bochenek 1980 ↓, s. 202.
- ↑ Laprus 1979 ↓, s. 328.
Bibliografia
- Ryszard Henryk Bochenek: 1000 słów o inżynierii i fortyfikacjach. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1980. ISBN 83-11-06370-2.
- Janusz Bogdanowski: Architektura obronna w krajobrazie Polski od Biskupina do Westerplatte. Warszawa-Kraków: PWN, 1996.
- Marian Laprus (red.): Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06229-3.
Media użyte na tej stronie
Caponier
Autor: Januszk57, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Węgrzce - Fort pancerny główny 47a „Węgrzce”, 1887-1896
Autor: cropped by Felis domestica, Licencja: CC BY 3.0 de
Plan, vertical and horizontal cutouts of small trapezoid fort, designed by gen. Brialmont (Fort de Maizeret from Namur). Turm 15 cm - armoured cupola for 150 mm gun (other gun turrets described accordingly)
Detachiertes Fort.
- a Kriegspulvermagazin
- b Geschoßladestelle
- c Verbrauchspulvermagazin
- d Speziallaboratorium
- e Vorratsräume oder Kriegspulvermagazin
- f Kehlkaserne
- g Saillantkaponniere
- h Schulterkaponnieren
- i Flankenbatterie
- k Reversgalerie
- l Kapital- oder Mitteltraverse
- m Traversen
- n Dechargen-Kontreskarpe
- o freistehende Eskarpenmauer
- p Rondengang
- q Kehlwaffenplatz
- r Blockhaus
- s Mittelpoterne
- t Geschützbänke
Autor: photography taken by Christophe.Finot, Licencja: CC BY-SA 3.0
Fort d'Uxegney, Vosges, Lorraine, France
Autor: Groupe de recherche en art du Québec, Licencja: CC BY-SA 4.0
Autor: Zbigniew Strucki, Licencja: CC BY-SA 2.5
Fotografia przedstawia kojec przeciwskarpowy Fortu V Twierdzy Modlin.
Kaponiera wodna z XIX wieku – Fort Gerharda w Świnoujściu. Kaponiera – Fort Gerharda.
Autor: Zala, Licencja: CC BY-SA 4.0
Fort I rosyjskiej twierdzy w Różanie z początku XX wieku