Karabin maszynowy

Karabin maszynowy Browning M1919

Karabin maszynowy (km) – rodzaj zespołowej automatycznej broni strzeleckiej nie przekraczającej kalibru 20 mm, zdolnej do prowadzenia ognia ciągłego. Najczęściej zasilanej amunicją karabinową z taśm nabojowych lub wymiennych magazynków.

Karabiny maszynowe są bronią bardzo zróżnicowaną pod względem konstrukcyjnym w związku z czym wyróżnia się ich wiele podtypów dostosowanych do odmiennego sposobu funkcjonowania i szczególnego przeznaczenia. W celu zwiększenia stabilności i zapewnienia celniejszego ognia zazwyczaj montuje się je na specjalnych podstawach (np. dwunożnych, trójnożnych, kołowych). Najczęściej przeznaczone są do rażenia celów żywych, jednak niekiedy wykorzystuje się je również w roli przeciwlotniczej lub do rażenia lekko opancerzonych pojazdów[1]. Automatyka karabinu maszynowego współcześnie najczęściej opiera się odprowadzaniu gazów przez boczny otwór w lufie, dawniej najczęściej poprzez długi lub krótki odrzut lufy.

Podział

Ze względu na konstrukcję karabiny maszynowe dzieli się na:

Wśród karabinów maszynowych używanych jako broń pokładowa wyróżnia się ponadto:

Ze względu na specjalne przeznaczenie można również wyodrębnić przeciwlotnicze karabiny maszynowe[2][1].

Historia

Protoplaści

Kartaczownica bezpośredni protoplasta karabinu maszynowego

Pierwsze próby stworzenia broni zdolnej do prowadzenia szybkostrzelnego ognia podejmowano już w starożytności. Za przykład może posłużyć wynalazek Dionizosa z Aleksandrii z III wieku p.n.e. Opracowany przez niego polibolon (polibolos) był rodzajem szybkostrzelnej balisty montowanej na stałej podstawie (euthytonon). Broń ta wyposażona była w cylindryczny walcowany magazynek na strzały oraz sprzężony z nim mechanizm podajnika. Napinany za pomocą kołowrotu suwak automatycznie podawał kolejne pociski na tor wyrzutni miotającej je do celu[10].

W okresie nowożytnym opracowano z kolei broń palną zdolną do prowadzenia ognia salwowego bądź seryjnego zwaną organkami lub machiną piekielną. Broń ta stosowana w XVI-XVII w była wielolufowym urządzeniem montowanym na podwoziu, ładowanym jednak odprzodowo poprzez rozdzielne ładowanie co znacznie ograniczało jej funkcjonalność w warunkach polowych[11].

Bezpośrednim protoplastą karabinów maszynowych okazały się dopiero XIX-wieczne kartaczownice (mitraliezy), zdolne do prowadzenia rzeczywistego ognia ciągłego. Zasadniczą różnicą względem późniejszych karabinów maszynowych było jednak zastosowanie w nich napędzanego ręcznie (korbą lub dźwignią) mechanizmu odpowiedzialnego za cykl pracy broni. Zasilane były amunicją zespoloną z magazynka w postaci obrotowego bębna lub przesuwanej kasety. Montowane na trójnogach lub na dwukołowych lawetach[12][13].

Powstanie i rozwój

Ciężki karabin maszynowy Maxim MG08 i jego odchudzona wersja: lekki karabin maszynowy MG08/15

Pierwszy karabin maszynowy został skonstruowany w 1884 r. przez Hirama Maxima. W swojej konstrukcji do działania automatyki broni wykorzystał on energię gazów prochowych z odpalanych naboi (stosując krótki odrzut lufy), zapewniając tym samym wysoką szybkostrzelność oraz w pełni zautomatyzowany cykl pracy broni. Karabin maszynowy Maxima zasilany był z taśmy nabojowej lub magazynka bębnowego[14].

Karabin maszynowy Maxima w 1891 r. został przyjęty na wyposażenie armii brytyjskiej[14], co wkrótce dało początek masowemu wprowadzaniu karabinów maszynowych również w innych armiach (np. Schwarzlose M.7 w Austro-Węgrzech, St Etienne Mle 1907 we Francji czy MG08 w Niemczech). Były to jednak wyłącznie ciężkie (ckm) oraz wielkokalibrowe (wkm) karabiny maszynowe, charakteryzujące się znaczną masą, najczęściej dodatkowo zwiększoną poprzez stosowanie systemu chłodzenia lufy cieczą[a]. Sprawiało to, że karabiny maszynowe początkowo były wyłącznie bronią defensywną (stacjonarną), montowaną na specjalnych podstawach (np. na trójnogu), ich przeniesienie i ponowne rozstawienie było bardzo czasochłonne, a obsługa wymagała zaangażowania większej ilości żołnierzy. Mimo to karabin maszynowy okazał się bronią charakteryzującą się dużą siłą ognia i zdolnością skutecznego rażenia całych pododdziałów przeciwnika[1][3].

Ręczny karabin maszynowy BAR

Na początku XX w. zrodził się pomysł zaadaptowania karabinu maszynowego do roli broni ofensywnej. Priorytetem w tym względzie, okazało się zwiększenie mobilności tego typu broni, a co za tym idzie przede wszystkim zredukowanie jej masy. Doprowadziło to do opracowania lekkich (lkm) (np. brytyjski Lewis, francuski Hotchkiss Mle 1909) oraz jeszcze lżejszych ręcznych (rkm) karabinów maszynowych (np. francuski Chauchat Mle 15, amerykański BAR)[1]. Zwiększenie mobilności oraz zmniejszenie masy w tego typu broni osiągano przykładowo poprzez zastąpienie zasilania taśmowego – magazynkowym, rezygnację z chłodzenia cieczą[b], przekonstruowanie części składowych, zastąpienie ciężkiej podstawy – lekkim składanym dwójnogiem.

Uniwersalny karabin maszynowy MG34 w roli:
ckm (na trójnogu) oraz
lkm/rkm (na dwójnogu)

Zróżnicowanie typów karabinów maszynowych wytworzyło konieczność posiadania przez wojsko ich osobnych typów w zależności od ich zastosowania taktycznego (ciężkie karabiny maszynowe – jako broń defensywna, lekkie i ręczne karabiny maszynowe – jako broń ofensywna). Sytuacja taka trwała do lat 30 XX w., kiedy to za sprawą niemieckiego karabinu maszynowego MG34 powstała broń uniwersalna łącząca w sobie cechy wszystkich konstrukcji. Od tego czasu popularność zaczęły zyskiwać uniwersalne karabiny maszynowe (ukm) w zależności od potrzeb mogące pełnić funkcję ckm-u (na podstawie trójnożnej) lub lkm/rkm-u (podpierane dwójnogiem). Charakterystyczną cechą ukm-ów było stosowanie ciężkich szybko wymiennych luf co umożliwiało prowadzenie intensywnego ognia bez potrzeby stosowania chłodzenia cieczą[1].

Zobacz też

Uwagi

  1. W wyniku intensywnego ognia ciągłego, lufa karabinu maszynowego ulegała szybkiemu nagrzaniu, co wymuszało konieczność jej chłodzenia. W późniejszych latach powstał system szybkiego wymieniania luf, co pozwalało odrzucić nagrzaną lufę i zastąpić ją zapasową.
  2. Nie było to jednak regułą, przykładowo niemiecki lekki karabin maszynowy MG 08/15, zachował zasilanie taśmą nabojową, oraz chłodzenie cieczą

Przypisy

  1. a b c d e f g Mała Encyklopedia Wojskowa Tom 2 ↓, s. 22-23.
  2. a b c d e f g karabin maszynowy, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-06-30].
  3. a b Mała Encyklopedia Wojskowa Tom 1 ↓, s. 253-254.
  4. Mała Encyklopedia Wojskowa Tom 2 ↓, s. 167.
  5. Marian Laprus (red.): Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979, s. 190. ISBN 83-11-06229-3.
  6. Mała Encyklopedia Wojskowa Tom 3 ↓, s. 55.
  7. Marian Laprus (red.): Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979, s. 359. ISBN 83-11-06229-3.
  8. Mała Encyklopedia Wojskowa Tom 2 ↓, s. 23.
  9. Andrzej Ciepliński; Ryszard Woźniak Encyklopedia współczesnej broni palnej s. 241
  10. Słownik kultury antycznej. Grecja–Rzym. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1988, s. 344.
  11. Włodzimierz Kwaśniewicz: Leksykon dawnej broni palnej. Warszawa: Bellona, 2004, s. 145-146.
  12. Mała encyklopedia wojskowa. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1970, s. 30.
  13. kartaczownica, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-12-29].
  14. a b Ciepliński i Woźniak 1994 ↓, s. 137.

Bibliografia

  • Mała Encyklopedia Wojskowa (A-J). T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
  • Mała Encyklopedia Wojskowa (K-Q). T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.
  • Mała Encyklopedia Wojskowa (R-Ż). T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.
  • Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo „WIS”, 1994, s. 137. ISBN 83-86028-01-7.

Media użyte na tej stronie

French soldier with Chauchat taken by Jacques Ridel in Le Monchel May 1918.jpg
Original photo of a French soldier with an FM Chauchat, photo taken by Jacques Ridel in Le Monchel, Somme in May 1918
Two captured German Maxim machine guns, 77th Division salvage dump, France, 1918 (28648770585).jpg
Lot-8293-5: Two German Machine Guns at Main Advance Salvage Dump of the 77th Division. These guns, which have been put in order by the French, will be used to fire back captured ammunition against the Boche. The large gun is a heavy Maxim marked, “Deutsche Waffen Und Munitons fabriked, Berlin 1917. The small gun is a light Maxim marked, “9238 MG 08/15 Gwf Spandau, 1917.” 77the Division near Chery-Chartrevue, September 12, 1918. Courtesy of the Library of Congress. (2016/07/29).
Gatling Gun, United States, Model 1875 - Glenbow Museum - DSC00826.JPG
Autor: Daderot, Licencja: CC0
Exhibit in the Glenbow Museum, 130 9th Ave S.E., Calgary, Alberta, Canada. This work is in the public domain. Photography was permitted in the museum without restriction.
Browning M1919a.png
Machine gun „Browning M1919“
Fighting Machine (14364804783).jpg

A U.S. Marine with Battalion Landing Team 1st Battalion, 6th Marine Regiment, 22nd Marine Expeditionary Unit (MEU), shoots at targets with an M240B machine gun from a light armored vehicle during a live-fire exercise as part of Exercise Eager Lion 2014. Eager Lion is a recurring, multinational exercise designed to strengthen military-to-military relationships, increase interoperability between partner nations and enhance regional security. The 22nd MEU is deployed with the Bataan Amphibious Ready Group as a theater reserve and crisis response force throughout U.S. Central Command and the U.S. 5th Fleet area of responsibility.

(U.S. Marine Corps photo by Sgt. Austin Hazard/Released)
RIAN archive 594303 The anti-aircraft gun crew of Sergeant Fyodor Konoplyov shooting at enemy planes.jpg
(c) RIA Novosti archive, image #594303 / Anatoliy Garanin / CC-BY-SA 3.0
“The anti-aircraft gun crew of Sergeant Fyodor Konoplyov shooting at enemy planes”. The anti-aircraft gun crew of Sergeant Fyodor Konoplyov shooting at enemy planes in Leningrad during World War II
Army Heritage Museum B.A.R..jpg
Browning Automatic Rifle, this rifle is part of the Army Heritage Museum Collection. American Heritage Museum.
Vickers machine gun crew with gas masks.jpg
British Vickers machine gun crew wearing PH-type anti-gas helmets. Near Ovillers during the Battle of the Somme, July 1916. The gunner is wearing a padded waistcoat, enabling him to carry the machine gun barrel. See Image:Vickers machine gun crew with gas masks rear view.jpg for an alternate view of this crew.
MG34.jpg
German WWII MG34 Machine Gun