Karacena
Karacena (wł. corazzina – lekka zbroja) – oryginalna polska zbroja łuskowa produkowana od XVI do XVIII wieku. Popularna w sarmackim okresie kultury staropolskiej, gdy motywy wschodnie oraz klasycznie rzymskie były naśladowane i przetwarzane, szczególnie w okresie panowania króla Jana III Sobieskiego, którego portrety w tego typu uzbrojeniu zachowały się do dziś. Zbroja składała się ze skórzanego kaftana pokrytego metalowymi płytkami w kształcie łusek nachodzących na siebie[1][2][3][4].
Pochodzenie
Polska szlachta, szukająca swojego pochodzenia u legendarnych Sarmatów, odtwarzała zbroje znane ze starożytności z rzymskich łuków tryumfalnych i kolumn jak np. Kolumna Trajana w Rzymie czy Łuk Galeriusa w Salonikach. Innym źródłem inspiracji były przedstawienia rzymskich wodzów i cesarzy, często przedstawianych w zbrojach łuskowych tzw. lorica squamata. Zbroje te zaadaptowane przez Rzymian były bardzo popularne w rzymskich legionach – łatwe do wykonania, naprawienia, odporne, choć ciężkie. Zbroje takie były zdobione głową gorgony lub główkami lwów. W oryginalnych zbrojach łuski wykonane z brązu lub żelaza łączone były za pomocą rzemyków lub sznurków do skóry lub tkaniny, naśladując układ rybiej łuski lub dachówek. Pierwsze wzmianki o polskich karacenach pochodzą z 1571 roku. Wśród zachowanych do dziś egzemplarzy zbroi, niektóre wyprodukowano w pierwszej połowie XVIII wieku.[1][2][3]
Budowa
Wykonana była z różnej wielkości żelaznych łusek, płaskich lub wypukłych, rzadziej w formie kryształu, przymocowanych do podkładu wykonanego z zamszowej skóry jeleniej lub łosiowej przy pomocy dwóch nitów o ozdobnych, mosiężnych główkach[1][2][3].
Typowa karacena składała się z napierśnika oraz naplecznika. Jeżeli brak było naplecznika, napierśnik był poszerzany, żeby zasłaniał boki, i umacniany na korpusie przy pomocy szelek, krzyżujących się na plecach pod kolistą płytą – umbem. Napierśnik karaceny był ośrodkiem konstrukcji, wszystkie pozostałe elementy miały charakter uzupełniający: obojczyk, naramienniki, karwasze, taszki, sporadycznie pełną ochroną nóg. Oryginalność zdobnictwa tych zbroi polegała na ozdobach w postaci groteskowych masek lub lwich głów przyczepianych do zbroi na barkach i na kolanach, a wykonanych z mosiądzu lub złoconej miedzi. Na obojczyku karaceny często umieszczano mosiężny znak krzyża kawalerskiego jak na zbrojach husarskich. Niekiedy używano zbroi mieszanych, tzw. hybrydalnych, np. karacena-kolczuga o kolczym kaftanie wzmocnionym łuskami i łuskowymi dodatkami lub karacena z płytowym napierśnikiem (np. kirysowym)[1][2][3].
Do tego typu zbroi stosowano dwa rodzaje hełmów łuskowych w formie Szyszak (hełm) husarii lub turbanu czyli tzw. hełm turbanowy (powstały w wyniku połączenia zbroi łuskowej z europejską łebką – kopulasty dzwon wykonany był z przynitowanych łusek do podkładu ze skóry z watowanym, tekstylnym otokiem o różnych kolorach, na szczycie posiadał metalową statuetkę lub tuleję z piórami)[1][2].
Na zbroję narzucana była skóra lamparcia. Używana była przeważnie przez wyższych dowódców, także dowódców chorągwi pancernych i husarskich. Nie była to jednak zbroja zbyt wygodna w walce, a z uwagi na swoją wagę około 25 kg, była zwykle używana jako paradna. W praktyce najczęściej w walce stosowano półzbroje husarskie lub kolczugi, ważące około 15 kg.[1][2]
Przypisy
- ↑ a b c d e f Michał Gradowski, Zdzisław Żygulski: Słownik uzbrojenia historycznego. Warszawa: PWN, 2010, s. 127-128. ISBN 978-83-01-16260-3.
- ↑ a b c d e f Zdzisław Żygulski: Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu. Warszawa: PWN, 1982. ISBN 83-01-02515-8.
- ↑ a b c d Radosław Sikora: Wczesne karaceny w Polsce. 2010-02-09. s. 1-5. [dostęp 2011-12-07].
- ↑ Andrzej Swaryczewski: Płatnerze krakowscy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 36-37. ISBN 83-01-07271-7.
Media użyte na tej stronie
Polish Knight 16th century.