Karaluch
| Blatta orientalis | |||||
| Linnaeus, 1758 | |||||
 Samiec (z lewej) i samica | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | Blattinae | ||||
| Rodzaj | Blatta | ||||
| Gatunek | karaluch | ||||
| |||||
Karaluch[1], karaczan wschodni[1], karaczan pospolity[2], szwab[3] (Blatta orientalis) – gatunek owada z rzędu karaczanów i rodziny karaczanowatych. Owad kosmopolityczny, w większości zasięgu synantropijny.
Opis
Dorosłe samce osiągają od 17,5 do 28,7 mm, a samice od 20 do 27 mm długości ciała[4]. Ubarwienie ciała błyszczące, od rudawego po czarne, u dorosłych zwykle brunatnoczarne[4][5][6]. Przedplecze jest jednobarwne, w zarysie okrągławo-trapezowate, u dorosłych długości od 5 do 7,2 mm[5]. U samic skrzydła są zredukowane do formy łusek o długości od 4,6 do 6,8 mm. Obie płcie nielotne. Samce mają skrzydła skrócone, dochodzące do ¾ długości odwłoka. Pierwsza ich para jest skórzasta, o zredukowanym użyłkowaniu, zmodyfikowana w pokrywy o długości od 12 do 16,7 mm[4][5]. Druga para jest błoniasta i wachlarzowato złożona pod pierwszą[6]. Stosunkowo długie odnóża uzbrojone są w silne kolce na udach i goleniach[5]. Stopy samic i niedorosłych samców mają zredukowane przylgi (arolia) co utrudnia im wspinaczkę po gładkich powierzchniach, natomiast u dorosłych samców przylgi mogą być wykształcone w różnym stopniu[4].
Występowanie
Owad kosmopolityczny, najczęstszy w strefie umiarkowanej półkuli północnej. Jego naturalne populacje występują w rejonie Morza Kaspijskiego i Czarnego, w tym na Krymie. Owady te zasiedlają tam ściółkę i szczątki roślinne. W innych rejonach świata jest to gatunek synantropijny. Zamieszkuje ludzkie siedziby, magazyny, piwnice, podziemne rury i kanały ściekowe oraz wysypiska śmieci[4]. W Polsce stosunkowo pospolity[5].
Biologia i ekologia
Gatunek wszystkożerny. Preferuje miejsca wilgotne oraz temperaturę 20–29 °C. Samice nie wytwarzają jaj poniżej 15 °C, a te zamierają poniżej 0 °C[4].
Rozród i rozwój
W trakcie dobierania się w parę samiec wędruje wokół samicy, po czym ustawia się przodem do niej. Następnie samica unosi głowę, a samiec wsuwa się pod nią tyłem, jednocześnie rozkładając skrzydła, tak że samica dotyka aparatem gębowym tergitów jego odwłoka. W tym czasie samiec wydłuża odwłok, aż do połączenia się genitaliów obu owadów. Po połączeniu samiec odwraca się tak, że para ustawiona jest głowami w przeciwnych kierunkach. Po kopulacji samica formuje zawierającą 16–18 jaj ootekę[4], którą przez 12 godzin do 7 dni nosi ze sobą, po czym pozostawia w osłoniętym miejscu[4][6]. Ooteka ma kształt prawie walcowaty, barwę czarniawobrązową i mierzy od 10 do 12 mm. Jedna samica produkuje w ciągu życia 6–8 ootek w odstępach 1–2 tygodni[4].
W temperaturze 21 °C larwy lęgną się po 81 dniach, a w 29,5 °C po 42 dniach. Pierwsze ich stadium ma jasnobrązową barwę i około 6 mm długości. W zależności od warunków larwy linieją 7–10 razy przed osiągnięciem dorosłości. W temperaturze 22 °C rozwój samców trwa 515 dni, a samic 542 dni. W 30 °C skraca się do 164 dni u samców i 282 dni u samic. Dorosłe samice dożywają 190, a samce 180 dni. Obok rozmnażania płciowego zdarza się także partenogeneza[4].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Jiří Zahradník: Przewodnik: Owady. Warszawa: Multico, 2000.
- ↑ Artur Popławski: Zoologia krótko zebrana dla szkolnego i domowego użytku obojej płci. Warszawa: Bernard Lessmann, 1865.
- ↑ karaczan wschodni, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-06-24].
- ↑ a b c d e f g h i j William H. Robinson: Urban Insects and Arachnids: A Handbook of Urban Entomology. Cambridge University Press, 2005, s. 51-52.
- ↑ a b c d e Władysław Bazyluk: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. IX-X Karaczany – Blattodea, Modliszki – Mantodea. Warszawa: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1956, s. 17-19.
- ↑ a b c Kim McCanless: Oriental cockroach. University of Florida, 2000. [dostęp 2018-06-11].
Media użyte na tej stronie
Male and Female Blatta orientalis, taken from the Public Health Image Library (PHIL) of the Center of Desease Control (ID#:5462). Original text to image: These Oriental cockroaches, Blatta orientalis, were photographed during a study of migrant labor camp disease vectors.