Kardiologia

Ten artykuł należy dopracować: od 2011-05 → dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł, → poprawić styl – powinien być encyklopedyczny. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Kardiologia (z gr. „καρδιά” – serce, „λόγος” – nauka) – dziedzina medycyny zajmująca się schorzeniami i wadami układu sercowo-naczyniowego (serca, aorty i mniejszych naczyń krwionośnych), ich rozpoznawaniem i leczeniem^[1][2]. W Polsce lekarze kardiolodzy są szkoleni w ramach dwóch specjalizacji: kardiologia i kardiologia dziecięca^[2][3]. Konsultantem krajowym kardiologii od 4 lutego 2022 jest prof. dr hab. Tomasz Hryniewiecki, a kardiologii dziecięcej dr n. med. Maria Miszczak-Knecht (od 29 lipca 2020)^[4].

Historia

Do roku 1900

Ludzie od dłuższego czasu uważali serce za szczególnie osobliwy organ. Wskazują na to malowidła ścienne z epoki kamienia w Hiszpanii, lub te związane z uzdrawianiem w Chinach. Grecy oraz Rzymianie poświęcili sercu oraz pulsowi szczególnie wiele uwagi, gdyż wyrażają one ludzką aktywność serca. 300 lat p.n.e. Herofilos z Chalcedonu skonstruował kieszonkowy zegar wodny do mierzenia ciśnienia. Przed ok. 2000 laty rzymski twórca literacki Seneka Młodszy tak opisał swój ból w klatce piersiowej: „Napad jest bardzo krótki i podobny na ataku. W wypadku innych dolegliwości trzeba walczyć z chorobą, tutaj natomiast ze śmiercią.” Najczęściej początki nowoczesnej kardiologii datuje się na rok 1628, kiedy to angielski lekarz William Harvey opublikował odkrycie krążenia krwi.

W 1733 angielski pastor i naukowiec Stephen Hales po raz pierwszy inwazyjnie mierzył ciśnienie krwi wprowadzając rurę do tętnicy szyjnej konia i związując ją z cylindrem szklanym. Najstarszymi lekami działającymi na serce są glikozydy naparstnicy, których użycie w leczeniu obrzęków opisał w 1785 William Withering. W 1816 francuz René Théophile Hyacinthe Laënnec wynalazł stetoskop pierwotnie w formie prostego drewnianego cylindra, który umożliwiał osłuchiwanie serca. Już pod koniec XIX wieku były rozpowszechnione stetoskopy z elastycznymi wężykami do obu uszu.

Pierwszym wczesnym urządzeniem do bezkrwawego mierzenia ciśnienia krwi był sfigmograf skonstruowany przez niemieckiego fizjologa Karla von Vierordta (1818-1884). Pierwszy sfigmomanometr został wynaleziony przez austriackiego patologa Samuela Siegfrieda Karla Rittera von Bascha (1837–1905). W 1896 włoski lekarz Scipione Riva-Rocci opisał prosty przyrząd do mierzenia ciśnienia krwi z mankietem nakładanym na ramię, który został udoskonalony przez Harveya Williamsa Cushinga. Metoda pomiarowa została rozwinięta w 1905 przez lekarza wojskowego Mikołaja Siergiejewicza Korotkowa. Pomiar wykonywany metodą Riva-Rocci nazywany jest RR. Obecnie powszechnie stosuje się pomiar ciśnienia metodą Korotkowa, niewłaściwie określany również jako RR.

Wiek XX

W XX wieku choroby sercowo-naczyniowe znacznie zyskały na znaczeniu. Na początku wieku były przyczyną mniej niż 10% zgonów na świecie, pod koniec – mniej niż 50% w krajach uprzemysłowionych i 25% w krajach rozwijających się. Tę zmianę często tłumaczono raczej rzadszym występowaniem chorób infekcyjnych i niedoboru żywności, niż przeciętną długością życia. Wzrost przeciętnej długości życia – np. w USA: z ok. 49 lat w 1900 do ok. 76 lat w 2000 – może częściowo tłumaczyć wyższą zapadalność na i śmiertelność z powodu chorób sercowo-naczyniowych^[5].

Na początku XX wieku kardiologia wykrystalizowała się jako samodzielna dziedzina w obrębie medycyny wewnętrznej. W 1907 w Paryżu opublikowano pierwsze wydanie magazynu Archives de Maladies du Coeur et des Vaisseaux, natomiast w 1909 w Wiedniu czasopismo Zentralblatt für Herz- und Gefäßkrankheiten. W Anglii w 1910 pojawiło się czasopismo Heart, natomiast w USA w 1925 American Heart Journal. W tym samym roku w USA zostało utworzone pierwsze specjalistyczne towarzystwo kardiologiczne American Heart Association^[6].

W 1903 holenderski fizjolog Willem Einthoven wynalazł elektrokardiograf. Pierwotnie, stopy i dłonie pacjenta były zanurzane w słonej wodzie. Dopiero w 1940 roku pojawiła się rejestracja przy pomocy zwilżanych metalowych klamer zakładanych na przedramiona i podudzia, które były połączone kablami z urządzeniem rejestrującym. Dzisiejsze leczenie zaburzeń rytmu serca opiera się m.in. na pracy japońskiego lekarza Sunao Tawary, który podczas pracy u patologa Ludwiga Aschoffa opublikował opis układu przewodzącego serca.

9 września 1896 roku niemiecki chirurg Ludwig Rehn przeprowadził pierwszą operację serca. Wówczas daleko posunięte były eksperymenty na zwierzętach, które wykazały, że mięsień serca jest zdolny do regeneracji^[7]. Pierwszą operację na otwartym sercu wykonał w 1952 roku amerykański chirurg F. John Lewis. Pierwszą sztuczną zastawkę serca wszczepiono w 1961 roku i dokonali tego amerykańscy lekarze, Albert Starr i Lowell Edwardsa. W 1980 roku na Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa w leczeniu zaburzeń rytmu zagrażających nagłym zgonem sercowym po raz pierwszy zastosowano wewnętrzny defibrylator.

W latach 90. zastosowanie w kardiologii znalazła tomografia komputerowa, jednakże z różnych przyczyn (m.in. dostępność, koszty użytkowania, obciążenie promieniowaniem, brak możliwości interwencji) nie należy jeszcze do podstawowego oprzyrządowania.

Wiek XXI

Na początku XXI wieku w Ameryce Północnej i Europie Zachodniej kardiologię praktykuje się nie tylko w klinikach, ale także w praktykach lekarzy, podczas gdy jeszcze w latach 60. XX wieku zajmowano się nią tylko w klinikach uniwersyteckich i niewielu centrach specjalistycznych. W 1999 w USA pracowało już około 14000 kardiologów^[8].

Zakres dziedziny

Kardiologia koncentruje się nie tylko na wrodzonych i nabytych chorobach serca, ale także zajmuje się naczyniami krwionośnymi. W zakresie zainteresowań kardiologów mieści się więc cały układ krążenia i tzw. choroby sercowo-naczyniowe (ang. cardiovascular diseases) obejmujące m.in. nadciśnienie tętnicze. Zakres wiedzy dotyczący tej choroby na przełomie XX i XXI wieku stał się jednak na tyle szeroki, że np. w Polsce wyodrębniono samodzielną specjalizację medyczną hipertensjologię^[9][10].

W procesie diagnozowania i leczenia chorób nie związanych bezpośrednio z sercem dochodzi do nakładania się na siebie dziedzin wiedzy takich jak hipertensjologia, neurologia, pulmonologia, angiologia.

Do specjalnych zadań i metod badań kardiologicznych zalicza się:

• rozpoznanie i badanie wrodzonych i nabytych chorób serca, układu krążenia, naczyń krwionośnych i mięśnia sercowego
• wsparcie i prowadzenie podczas rehabilitacji pacjentów z chorobami serca i układu krążenia i socjalno-medyczna ocena ich zawodowej odporności;
• podstawowa intensywna opieka medyczna;
• badanie serca przy pomocy ultradźwięków (np. echokardiografia);
• diagnostyczne cewnikowanie serca m.in. z koronarografią;
• wspólnie z innymi dziedzinami naukowymi interdyscyplinarne ustalenie wskazówek w procesach leczenia i ocena nuklearno-medycznych badań i metod leczenia chirurgicznego.

Choroba wieńcowa

W Ameryce Północnej, Japonii, Australii i Nowej Zelandii duża część „pacjentów kardiologicznych” cierpi dziś na chorobę niedokrwienną serca i w związku z tym rozpoznanie, leczenie i rehabilitacja w przebiegu różnych postaci choroby niedokrwiennej serca są w centrum uwagi większości kardiologów.

Przez ostatnie dwa wieki obok terapii lekowych wiele na znaczeniu zyskały terapie inwazyjne. Mowa tu o przeprowadzanych przez chirurgów zabiegach przęsłowania naczyń wieńcowych i przezskórne interwencje wieńcowe wykonywane przez kardiologów inwazyjnych, które obecnie najczęściej są związane z implantacją stentów. Warunkiem optymalnego wykonania zabiegów jest dokładna wiedza z zakresu indywidualnej anatomii naczyń wieńcowych, pozyskana podczas wcześniej wykonanego badania angiograficznego.

Inne choroby

Obok choroby niedokrwiennej serca i niewydolności serca dużo miejsca we współczesnej kardiologii zajmują zaburzenia rytmu serca, przy czym zgodnie z danymi liczbowymi przeważa migotanie przedsionków. Choroby zastawek serca, choroby mięśnia serca i zapalne choroby serca (zapalenie wsierdzia, zapalenie mięśnia sercowego) są rzadsze. Szczególnie powszechne w Europie wady reumatyczne zastawek zeszły na dalszy plan. Podczas gdy w krajach rozwiniętych 1,5% zgonów z powodu chorób sercowo-naczyniowych ma związek z gorączką reumatyczną, w krajach rozwijających się udział ten wynosi 10–15%^[5].

Kardiologia w weterynarii

Także w weterynarii kardiologia ma coraz większe znaczenie, przede wszystkim w leczeniu kotów i psów. W wypadku zwierząt użytkowych czasem występują choroby serca, przede wszystkim w związku z epizootiami, które nie są jednak, jeśli w ogóle, leczone przez specjalistów z dziedziny kardiologii.

Głównym obszarem pracy kardiologów weterynaryjnych są choroby serca psów, kotów i koni. Wśród małych zwierząt 11% wszystkich prezentowanych pacjentów wykazuje choroby serca. Chodzi tu przede wszystkim o choroby nabyte, które w wypadku małych psich ras występują w formie zdegenerowanych chorób przedsionków, natomiast u dużych ras psów głównie w formie chorób mięśnia sercowego. Koty skłaniają się jednocześnie do kardiomiopatii, jednakże tu występuje częściej hipertroficzna forma, także wskutek zdiagnozowanych w ostatnich latach nadfunkcji gruczołów tarczycy. Wcześniej występujące choroby mięśnia sercowego związane z karmieniem (przede wszystkim rozszerzone kardiomiopatie w przypadku określonych ras kotów i psów) następują już tylko rzadko wskutek szerokiego zastosowania przemysłowego gotowego pożywienia. W południowych stanach USA i na obszarze Morza Śródziemnego dużą rolę odgrywa dirofilarioza.

Do kolejnego obszaru kardiologii weterynaryjnej, który rozwinął się w ostatnich latach należy badanie dziedzicznych chorób serca zwierząt. W ramach programów badawczych podejmowano próby w wielu związkach hodowców i u wielu pojedynczych ras eliminować poprzez hodowanie często występujące u zwierząt choroby serca (np. u bokserów, nowofundlandów, wilczarzy irlandzkich i kotów Maine Coon). W odróżnieniu od ludzi choroby wieńcowe serca praktycznie wcale nie występują u zwierząt.

U koni przede wszystkim zapalenia mięśnia sercowego odgrywa rolę w związku z chorobami infekcyjnymi, myokardią związaną z odżywianiem i wymianą substancji, niedomaganiem zastawek serca (przede wszystkim niewydolność zastawki aorty) i zakłóceniami rytmu serca.

Zobacz też

• kardiochirurgia
• kardiologia inwazyjna
• kardiologia nieinwazyjna
• Polskie Towarzystwo Kardiologiczne

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Polskie Towarzystwo Kardiologiczne
• kardiolog.pl – polski portal specjalistów kardiologii
• kardiologia.mp.pl