Karel Frederik Wenckebach

Karel Frederik Wenckebach
Venky[1]
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia24 marca 1864
Haga
Data i miejsce śmierci11 listopada 1940
Wiedeń
Przyczyna śmierciposocznica w przebiegu zakażenia układu moczowego[1]
Zawód, zajęcielekarz
Narodowośćholenderska
Alma MaterUniwersytet w Utrechcie
UczelniaUniwersytet w Groningen
Uniwersytet w Strasburgu
Uniwersytet Wiedeński
RodziceEduard Wenckebach
Maria Geertruida Elisabeth Cornelissen
DzieciLudwik Oswald
Odznaczenia
Order Austriacki Zasługi[2]

Karel Frederik Wenckebach (ur. 24 marca 1864, zm. 11 listopada 1940) – holenderski lekarz i anatom.

Wczesne lata życia i wykształcenie

Karel Frederik przyszedł na świat w Hadze w rodzinie holenderskiego inżyniera Eduarda Wenckebacha i Marii Cornelissen. Jego dziadek był sędzią holenderskiego Sądu Najwyższego[3], a starszy brat Willem Wenckebach malarzem, grafikiem i artystą introligatorem.

Gdy Karel miał 10 lat umarł jego ojciec, co było przyczyną przeprowadzenia się rodziny do Utrechtu. Tam uczęszczał do szkoły średniej, a od roku 1881 studiował medycynę na tamtejszym uniwersytecie. W trakcie studiów wykazywał zainteresowanie raczej dla nauk morfologicznych niż klinicznych – jego praca wygłoszona na zakończenie studiów (niderl. Over den bouw en de ontwikkeling der Bursa-Fabricii, „O budowie i rozwoju torebki Fabrycjusza”[4]) dotyczyła na przykład rozwoju i anatomii porównawczej torebki Fabrycjusza[5], a inne dotyczyły embriologii[3].

Życie zawodowe

Po ukończeniu studiów w roku 1888 pozostał na uczelni, początkowo jako asystent Instytutu Zoologii, a następnie wydziału patologii i anatomii (pracę naukową w dziedzinie zoologii uniemożliwiło mu zaburzenie widzenia kolorów na które cierpiał)[3]. Tam, dzięki swemu kierownikowi Theodorowi Engelmannowi, który w tym okresie interesował się szczególnie zagadnieniami rytmu serca, zdobył najnowszą wiedzę naukową w tej dziedzinie oraz zapoznał się z technikami i urządzeniami służącymi w badaniach.

W 1891 roku Wenckebach musiał porzucić karierę naukową z przyczyn ekonomicznych. Rozpoczął wówczas praktykę wiejskiego lekarza w Herleen. Pod jego opieką pozostawał między innymi miejscowy dom opieki, u którego pensjonariuszy często odnotowywał zaburzenia rytmu serca. W swoich obserwacjach zwrócił między innymi uwagę na występowanie przerwy wyrównawczej po skurczu dodatkowym, co wcześniej wraz z Engelmannem obserwował jedynie w warunkach eksperymentalnych badając serce żaby[5].

W roku 1896 Wenckebach powrócił do Utrechtu gdzie, obok praktyki lekarskiej, pracował w szpitalu Bartholomeus Gasthuis. Podjął też działalność naukową w laboratorium fizjologicznym uniwersytetu. Publikował prace z zakresu badań nad rytmem serca i tętnem. Jednym z ważniejszych jego dokonań w tym okresie było wykazanie, że skurcze dodatkowe, jakie wywoływano w badaniach eksperymentalnych u zwierząt, mogą występować samoistnie także u ludzi[5].

W roku 1900 został wybrany na kierownika katedry medycyny uniwersytetu w Groningen. Rok później został profesorem medycyny na tym uniwersytecie. W Groningen kontynuował badania nad zaburzeniami rytmu i przewodzenia serca. W 1903 opublikował w języku niemieckim swoje fundamentalne dzieło o zaburzeniach rytmu serca - Arythmie als Ausdruck bestimmter Funktionsstörungen des Herzens. W przetłumaczenie tej pracy na angielski i jej wydanie rok później zaangażował się osobiście szkocki pionier prac nad arytmiami James MacKenzie. Zapoczątkowało to późniejszą przyjaźń i współpracę obydwu badaczy[5].

W latach 1911-1914 kierował katedrą medycyny Uniwersytetu w Strasburgu, a w latach (1914-1929) - Uniwersytetu Wiedeńskiego. Klinika Wenckebacha w Wiedniu stała się miejscem odwiedzanym chętnie przez zagranicznych lekarzy chcących pogłębić swoją wiedzę o zaburzeniach rytmu serca, a zwłaszcza przez lekarzy ze Stanów Zjednoczonych[4]. Był jednym z założycieli i redaktorów czasopisma medycznego Wiener Archiv für innere Medizin[4]. Podczas I wojny światowej zajął się badaniami nad chorobami serca u żołnierzy, a także problematyką niedożywienia i krzywicy. W trakcie swego pobytu w Wiedniu Wenckebach cieszył się sławą konsultanta kardiologa o międzynarodowej renomie. Badał między innymi umierającego marszałka Józefa Piłsudskiego[6].

Osiągnięcia naukowe

Periodyka Wenckebacha w zawale ściany dolnej serca

Wenckebach jest pamiętany przede wszystkim za jego prace z dziedziny kardiologii i fizjologii serca.

W roku 1898 jako pierwszy opisał występowanie u ludzi dodatkowych skurczów komorowych z przerwą wyrównawczą (w tym samym roku opisał to niezależnie także szkocki fizjolog Arthur Robertson Cushny). Wcześniej zaburzenie to obserwowano tylko u zwierząt eksperymentalnych[3].

W 1899 roku przedstawił opis zaburzeń rytmu serca u 41-letniej kobiety wynikających z niekompletnego bloku węzła przedsionkowo-komorowego, znanych dziś jako blok przedsionkowo-komorowy II stopnia (Mobitza I) albo zjawisko Wenckebacha (periodyka Wenckebacha). Arytmię tę odkrył jeszcze przed wprowadzeniem do praktyki laboratoryjnej i klinicznej EKG, jedynie na podstawie analizy matematycznej stosunku częstości tętna przedsionków (badanego osłuchiwaniem) i tętna obwodowego wraz z analizą zapisu tętna na tętnicy promieniowej (sfigmogramu)[5][7]. Choć zaburzenie to nazywane jest dziś powszechnie periodyką Wenckebacha, sam Wenckebach nazwał je okresami Lucianiego na część włoskiego fizjologa Luigi Lucianiego, który podobne zaburzenie wywoływane w sercu żaby opisał w roku 1873[7].

W roku 1903 Wenckebach opublikował pracę Arythmie als Ausdruck bestimmter Funktionsstörungen des Herzens, w której przedstawił całościowo teorię miogenną rytmu serca. Wedle niej bodźce prowadzące do skurczu serca pochodzą z samych jego komórek mięśniowych, a nie są skutkiem pobudzeń z zewnętrznego unerwienia[1][8].

Wenckebach opisał też w 1906 roku strukturę anatomiczną jaką jest pęczek środkowy łączący przedsionki z węzłem przedsionkowo-komorowym. Pęczek ten określany jest niekiedy jako pęczek Wenckebacha i jest jednym z czterech połączeń międzywęzłowych (pozostałe to pęczek tylny Thorela, i dwie gałęzi przedniego pęczka - pęczek Bachmanna i gałąź zstępująca).

W roku 1912, badając przypadek cierpiącego na migotanie przedsionków kupca z Holenderskich Indii Wschodnich, który jako profilaktykę malarii pił nalewkę z chininy, odkrył korzystny wpływ leku na samopoczucie chorych z tym zaburzeniem rytmu. Jako jeden z pierwszych zaczął więc stosować chininę w roli leku antyarytmicznego[1][9].

W 1934 opublikował książkę Das Beriberi-Herz. Morphologie, Klinik, Pathogenese będącą owocem jego badań nad chorobą beri-beri w Holenderskich Indiach Wschodnich i stanowiącą podstawę dla wyróżnienia tej jednostki chorobowej.

Życie rodzinne

Karel Frederik Wnckebach zawarł małżeństwo w roku 1892[3]. Syn Karela, Oswald, był rzeźbiarzem, malarzem i autorem projektu monet wybijanych w Holandii między 1948 a 1981 rokiem.

Upamiętnienia

Karela Frederika Wenckebacha upamiętniają eponimy:

  • periodyka Wenckebacha – zaburzenie rytmu serca związane z blokiem przedsionkowo-komorowym II stopnia
  • objaw Wenckebacha – paradoksalne ruchy klatki piersiowej w przebiegu przewlekłego zapalenia śródpiersia i osierdzia[2]
  • pęczek Wenckebacha – wiązka mięśniówki przewodzącej pobudzenia od okolicy ujścia żyły głównej górnej do uszka prawego przedsionka.

Wybrane prace

  • Zur Analyse des unregelmassigen Pulses („O analizie nieregularnych pulsów”). W: Zeitschrift für klinische Medizin (1899)
  • Arythmie als Ausdruck bestimmter Funktionsstörungen des Herzens (1903)
  • Die unregelmässige Herztätigkeit und ihre klinische Bedeutung (1914)
  • Die unregelmassige Herztatigkeit (1927; wspólnie z Heinrichem Winterbergiem)
  • Herz- und Kreislaufinsufficienz (1931) (wyd. pol. Niewydolność układu krążenia, Warszawa 1932)
  • Das Beriberi-Herz. Morphologie, Klinik, Pathogenese (1934)

Przypisy

  1. ↑ a b c d Upshaw i Silverman 1999 ↓, s. 62.
  2. ↑ a b Ritchie 1941 ↓, s. 143.
  3. ↑ a b c d e Upshaw i Silverman 1999 ↓, s. 58.
  4. ↑ a b c Ritchie 1941 ↓, s. 141.
  5. ↑ a b c d e Fye 1990 ↓, s. 146.
  6. ↑ Kamiński 2014 ↓.
  7. ↑ a b Upshaw i Silverman 1999 ↓, s. 59.
  8. ↑ Fye 1990 ↓, s. 147.
  9. ↑ Fye 1990 ↓, s. 148.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Type I A-V block 5-to-4 Wenckebach periods.png
Autor: Jer5150, Licencja: CC BY-SA 3.0
Sinus rhythm with acute inferior infarction complicated by Type II A-V block manifest in the form of 5:4 Wenckebach periods; R-P/P-R reciprocity.