Kariatyda

Kariatydy z ateńskiego Erechtejonu
Przykład zastosowania kariatyd w XIX-wiecznej architekturze euroropejskiej (Utrecht)

Kariatyda – podpora architektoniczna w kształcie postaci kobiecej, dźwigającej na głowie (podtrzymującej) element architektoniczny budowli: belkowanie, gzyms, balkon lub nadwieszoną kondygnację budynku[1][2][3], spełniająca funkcję kolumny.

Charakterystyczna jest zwłaszcza dla porządku jońskiego[1]. Według przekazu Witruwiusza nazwa pochodzić ma od gr. karyatides („dziewczyny ze wsi Karyai” – czyli sprzedane w niewolę branki po zburzeniu sprzyjającej Persom lakońskiej wsi Karyai lub Karios[4]). Najbardziej znany przykład kariatyd to ciąg rzeźbionych podpór południowego portyku Erechtejonu[3] z północnego krańca ateńskiego Akropolu. Trwałe uszkodzenie rzeźb uniemożliwiało odtworzenie wyglądu i układu ich kończyn górnych,co dopiero pozwoliły wyjaśnić wierne ich kopie w ruinach willi Hadriana w Tivoli: jedna ręka przytrzymywała rąbek szaty, druga dzierżyła wieniec[5].

Odmianą kariatydy jest kanefora – podpora w kształcie kobiety niosącej na głowie kosz z kwiatami lub owocami[1]. Męskim odpowiednikiem jest atlant (inaczej atlas)[2].

W architekturze nowożytnej opartej na wzorcach antycznych zastosowano je m.in. w sali Kariatyd w Luwrze[3].

W przenośni, w języku polskim: duża, rosła dziewczyna o silnej posturze, zdolna do wykonywania ciężkich prac domowych w roli osoby służebnej; w języku potocznym typ utrwalony określeniem z powieści i sztuki Kaśka Kariatyda Gabrieli Zapolskiej.

Pochodzenie nazwy

Kariatydy, czyli córy mieszkańców miejscowości Karies (Καρυές), okolicy Kariatyda, na Peloponezie, były kapłankami corocznie wykonującymi rytualne tańce, podczas święta Karyteia, ku czci Artemidy Kariatydy, patronki lokalnej świątyni. Uznawano je za wzorzec harmonii ubioru, postawy i umysłu[6].
Nazwę Karies nosi także kilka innych greckich miejscowości.

Przypisy

  1. a b c Sztuka świata. Słownik terminów A-K. tom 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 296, 303-304. ISBN 978-83-213-4726-4.
  2. a b Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 178. ISBN 83-01-12365-6.
  3. a b c Witold Szolginia: Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Architektura i Budownictwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, 1975, s. 150.
  4. Krystyna Zwolińska, Zasław Malicki: Mały słownik terminów plastycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993, s. 126. Niektóre źródła jednak błędnie łączą tę nazwę z małoazjatycką Karią (np. Słownik wyrazów obcych PWN. Warszawa: PWN, 1991, s. 408).
  5. Jan Parandowski, Zbigniew Parandowski: Grecja. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1965, s. 105.
  6. z greckich mediów

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Kariatiden Winkel van Sinkel.JPG
Winkel van Sinkel Utrecht
Athènes Acropole Caryatides.JPG
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Harrieta171 (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Athènes : les Caryatides sur l'Acropole. Photo prise par Harrieta171 le 21/01/06