Kariatyda
Kariatyda – podpora architektoniczna w kształcie postaci kobiecej, dźwigającej na głowie (podtrzymującej) element architektoniczny budowli: belkowanie, gzyms, balkon lub nadwieszoną kondygnację budynku[1][2][3], spełniająca funkcję kolumny.
Charakterystyczna jest zwłaszcza dla porządku jońskiego[1]. Według przekazu Witruwiusza nazwa pochodzić ma od gr. karyatides („dziewczyny ze wsi Karyai” – czyli sprzedane w niewolę branki po zburzeniu sprzyjającej Persom lakońskiej wsi Karyai lub Karios[4]). Najbardziej znany przykład kariatyd to ciąg rzeźbionych podpór południowego portyku Erechtejonu[3] z północnego krańca ateńskiego Akropolu. Trwałe uszkodzenie rzeźb uniemożliwiało odtworzenie wyglądu i układu ich kończyn górnych,co dopiero pozwoliły wyjaśnić wierne ich kopie w ruinach willi Hadriana w Tivoli: jedna ręka przytrzymywała rąbek szaty, druga dzierżyła wieniec[5].
Odmianą kariatydy jest kanefora – podpora w kształcie kobiety niosącej na głowie kosz z kwiatami lub owocami[1]. Męskim odpowiednikiem jest atlant (inaczej atlas)[2].
W architekturze nowożytnej opartej na wzorcach antycznych zastosowano je m.in. w sali Kariatyd w Luwrze[3].
W przenośni, w języku polskim: duża, rosła dziewczyna o silnej posturze, zdolna do wykonywania ciężkich prac domowych w roli osoby służebnej; w języku potocznym typ utrwalony określeniem z powieści i sztuki Kaśka Kariatyda Gabrieli Zapolskiej.
Pochodzenie nazwy
Kariatydy, czyli córy mieszkańców miejscowości Karies (Καρυές), okolicy Kariatyda, na Peloponezie, były kapłankami corocznie wykonującymi rytualne tańce, podczas święta Karyteia, ku czci Artemidy Kariatydy, patronki lokalnej świątyni. Uznawano je za wzorzec harmonii ubioru, postawy i umysłu[6].
Nazwę Karies nosi także kilka innych greckich miejscowości.
Przypisy
- ↑ a b c Sztuka świata. Słownik terminów A-K. tom 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 296, 303-304. ISBN 978-83-213-4726-4.
- ↑ a b Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 178. ISBN 83-01-12365-6.
- ↑ a b c Witold Szolginia: Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Architektura i Budownictwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, 1975, s. 150.
- ↑ Krystyna Zwolińska, Zasław Malicki: Mały słownik terminów plastycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993, s. 126. Niektóre źródła jednak błędnie łączą tę nazwę z małoazjatycką Karią (np. Słownik wyrazów obcych PWN. Warszawa: PWN, 1991, s. 408).
- ↑ Jan Parandowski, Zbigniew Parandowski: Grecja. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1965, s. 105.
- ↑ z greckich mediów
Bibliografia
- Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 68. ISBN 83-85001-89-1.
- Władysław Kopaliński: Słownik eponimów, czyli wyrazów odimiennych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 142-143. ISBN 83-01-14217-0.
Media użyte na tej stronie
Winkel van Sinkel Utrecht
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Harrieta171 (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Athènes : les Caryatides sur l'Acropole. Photo prise par Harrieta171 le 21/01/06