Karl May

Karl May
Ilustracja
May (1907)
Imię i nazwisko

Karl Friedrich May

Data i miejsce urodzenia

25 lutego 1842
Ernstthal

Data i miejsce śmierci

30 marca 1912
Radebeul

Narodowość

niemiecka

Język

niemiecki

Dziedzina sztuki

western, powieść przygodowa

Ważne dzieła

Winnetou

podpis
Strona internetowa

Karl Friedrich May (pol. Karol May, ur. 25 lutego 1842 w Ernstthal, zm. 30 marca 1912 w Radebeul) – powieściopisarz niemiecki, znany głównie z powieści przygodowych o Dzikim Zachodzie. Jeden z najpopularniejszych i pierwszy pod względem liczby sprzedanych egzemplarzy pisarzy w historii literatury niemieckiej.

Życiorys

Karl May pochodził z ubogiej rodziny[1] tkackiej[2]. Do piątego roku życia był niewidomy[3], odzyskał wzrok dzięki operacji[4]. Początkowo pracował jako nauczyciel, jednak ze względu na popełnione wykroczenia został zwolniony z pracy[3]. Popadał w konflikty z prawem, na skutek których wiele razy trafił do więzienia, głównie za drobne kradzieże[2]. Właśnie w więzieniu odkrył swój talent pisarski[4]. Po wyjściu na wolność (1874) podjął pierwsze poważniejsze próby literackie. W roku 1875 przybył do Drezna i pracował jako redaktor. W roku 1877 został etatowym pisarzem. Na początku swojej drogi literackiej pisarz tworzył tzw. powieści brukowe, ukrywając się pod pseudonimami, np. Capitain Ramon Diaz de la Escosura. Najbardziej znaną powieścią z tego wczesnego okresu twórczości jest Leśna Różyczka.

Pracując jeszcze w redakcji, poznał Emmę Pollmer, z którą wziął ślub w 1880 r. Pisarz mieszkał najpierw w Hohenstein-Ernstthal, aż w 1883 roku przeprowadził się ponownie do Drezna. Przełom w jego karierze literackiej nastąpił w 1882 r. – zaczął wtedy opisywać przygody swoich bohaterów w egzotycznych krainach: na Dzikim Zachodzie i Bliskim Wschodzie. Sławę przyniosła mu szczególnie seria powieści dziejących się na Dzikim Zachodzie, których najbardziej znanymi bohaterami byli Winnetou, szlachetny wódz Apaczów i jego biały przyjaciel Old Shatterhandalter ego pisarza. Sukces powieści polega na tym, że fikcyjne wydarzenia zostały bardzo sugestywnie osadzone w geograficznych, obyczajowych i kulturowych realiach. Z postacią Old Shatterhanda pisarz niemal całkowicie się utożsamiał – jako bohater swoich powieści pozował do zdjęć, odpowiadał na listy, na drzwiach swojego domu w Radebeul umieścił wizytówkę „Karl May zwany Old Shatterhandem”.

Karl May zyskał popularność w Europie.

Na początku XX wieku stał się ofiarą licznych procesów i dociekań prasowych. Odkrycie kryminalnych czynów w młodości było powodem ataków krytyków literackich. Karl May musiał walczyć przed sądami o swoje dobre imię, prawa autorskie i uznanie jego twórczości. Dużym wstrząsem był dla niego również rozwód w 1903 r. z pierwszą żoną – Emmą. May nie pozostał jednak długo samotny – jeszcze w tym samym roku poślubił Klarę Plöhn. Przeżyte zdarzenia i osobiste kłopoty odbiły się na jego zdrowiu. 30 marca 1912 roku pisarz umarł nagle w swojej willi w Radebeul.

Większą część majątku pozostawił fundacji pod jego imieniem, która w 1928 r. otworzyła muzeum w Radebeul. W początkowej fazie pieczę nad fundacją sprawowała druga żona Maya – Klara.

May po raz pierwszy odwiedził USA dopiero w 1908 roku, już po napisaniu swoich dzieł, których fabuła rozgrywała się na Dzikim Zachodzie. Nieznajomość realiów miejsc akcji kompensował dobrym przygotowaniem teoretycznym, fantazją i kreatywnością. Karl i Klara Mayowie odbyli swoją podróż do USA na pokładzie sławnego, czterokominowego liniowca NDL-u – „Kronprinzessin Cecilie”.

Wszystkie jego utwory objęte były w 1951 roku zapisem cenzury w Polsce, podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek[5].

Chociaż utwory Karla Maya były wielokrotnie krytykowane jako mało ambitna literatura, to kolejne pokolenia czytelników wciąż się nimi fascynują, głównie ze względu na wartką akcję, egzotykę i humor. Również humanitarne tendencje (dużą rolę odgrywa chrześcijański duch powieści) i poparcie uciskanych narodów (przede wszystkim Indian) stanowią o uniwersalności jego twórczości.

Książki Maya były tłumaczone na co najmniej 33 języki i wydane w łącznej liczbie ponad 200 mln egzemplarzy. Same niemieckie wydania osiągnęły nakład 80 milionów. Karl May należy dzięki temu do grona najpopularniejszych i najlepiej sprzedających się pisarzy niemieckich do czasów obecnych.

Wpływ książek Karla Maya na Adolfa Hitlera

Klaus Mann opublikował w 1940 tekst 'Karl May: Hitler's Literary Mentor [6]. W. Raymond Wood w 1990 przedstawił 'The Role of the Romantic West in Shaping the Third Reich' [7]. Niemiecki badacz kolonializmu Jürgen Zimmerer oskarża książki Maya o rasizm i uważa Hitlera i Himmlera za miłośników tych książek [8]. Hitler miał podobno wiele książek Maya, nie ma jednak na to dowodu [9]. Hitler uczestniczył w spotkaniu z pisarzem 22 marca 1912 w Wiedniu [10].

Twórczość

Głównymi bohaterami powieści, których akcja toczy się na Dzikim Zachodzie, są Old Shatterhand oraz Apacz Winnetou. Do najbardziej znanych utworów tego cyklu należą:

  • Winnetou I-III (Winnetou, der Rote Gentleman I-III 1893, wyd. pol. 1910)
  • Old Surehand (Old Surehand I-III 1894–1897, wyd. pol. 1910)
  • Szatan i Judasz I-III (Satan und Ischariot I-III 1896–1897, wyd. pol. 1925)
  • Syn Łowcy Niedźwiedzi – znany również pod tytułem Old Shatterhand (Der Sohn des Bärenjägers 1887, wyd. pol. 1931)
  • Upiór z Llano Estacado (Der Geist des Llano estakado, pierwotnie Der Geist des Llano estakata 1888, wyd. pol. 1986)
  • Skarb w Srebrnym Jeziorze (Der Schatz im Silbersee 1891, wyd. pol. 1925)
  • Król naftowy (Der Ölprinz, pierwotnie Der Oelprinz 1894, wyd. pol. 1927/1935)
  • Czarny Mustang (Halbblut, pierwotnie Der Schwarze Mustang 1896–1897, wyd. pol. 1910)
  • Boże Narodzenie (Weihnacht! 1897, wyd. pol. 1928)
  • Spadkobiercy Winnetou (Winnetou IV 1910, wyd. pol. 1991)

Główni bohaterowie utworów o akcji toczącej się na Bliskim Wschodzie to Kara ben Nemzi oraz jego służący i przyjaciel Halef. Najbardziej popularne powieści z tej serii tworzą tzw. cykl arabski. Tytuły wchodzące w skład tego cyklu:

  • Przez pustynię (Durch die Wüste, pierwotnie Durch Wüste und Harem 1881/82; opowiadanie podróżnicze, wyd. pol. 1938)
  • Przez dziki Kurdystan
  • Z Bagdadu do Stambułu
  • W wąwozach Bałkanów
  • Przez krainę Skipetarów
  • Szut

Inne cykle wschodnie to: W kraju Mahdiego (t. I-III) oraz W kraju Srebrnego Lwa (t. I-IV), na który składają się następujące tytuły (trzy pierwsze części polskiego wydania odpowiadają dwóm pierwszym tomom cyklu w oryginale):

  • Lew krwawej zemsty
  • W lochach Babilonu
  • Twierdza w górach
  • W kraju Srebrnego Lwa
  • Skamieniała modlitwa

a także tworzące jedną całość:

  • Most Śmierci
  • W podziemiach Mekki (kontynuacja Mostu Śmierci, napisana przez Franza Kandolfa)

Inne utwory podróżniczo-przygodowe Karla Maya to powieści rozgrywające się w Ameryce Południowej:

  • Nad Rio de La Plata
  • W Kordylierach
  • Testament Inków

na Dalekim Wschodzie (Chiny):

  • Błękitno-purpurowy Matuzalem

w Afryce:

  • Karawana niewolników

Cykl Ród Rodrigandów (przeróbka wydawnictwa Karl May Verlag, oparta na słynnym zeszytowym brukowcu Maya pt. Leśna Różyczka). Serię wznowiono po raz pierwszy w Polsce powojennej (wersja skrócona) w latach 19881991 (KAW Szczecin, seria: „Biblioteka Podróży, Przygody i Sensacji”).

  • Tajemnica Miksteków; Rozbójnicy z Maladety (tom 1)
  • Cyganie i przemytnicy; La Pendola (tom 2)
  • Ku Mapimi; Pantera Południa (tom 3)
  • W Hararze; Rapier i tomahawk (tom 4)
  • Czarny Gerard; Benito Juarez (tom 5)
  • Traper Sępi Dziób; Jego Królewska Mość (tom 6)
  • Maskarada w Moguncji; Grobowiec Rodrigandów (tom 7)
  • Klasztor della Barbara; Walka o Meksyk (tom 8)
  • Zmierzch cesarza (tom 9)

Począwszy od 1910 r. aż do II wojny światowej Karl May był w Polsce bardzo popularny; postaci z jego powieści były powszechymi „idolami” młodzieży. W czasach Polski Ludowej ukazał się tylko Winnetou, Old Surehand, Skarb w Srebrnym Jeziorze oraz W Kordylierach. Dopiero w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych wydano w Polsce większość jego utworów. Nowe tytuły tłumaczone były z niemieckich przeróbek Karl May Verlag, a przedwojenne wznowienia – skrócone.

Ekranizacje

Na motywach powieści Karla Maya powstał (głównie w latach sześćdziesiątych) cykl filmów o przygodach Winnetou. Główne role grali w nich Pierre Brice jako Winnetou, Lex Barker jako Old Shatterhand oraz Stewart Granger jako Old Surehand. Filmy te były wyświetlane w kinach w Polsce Ludowej w latach 60. XX wieku.

Zobacz też

Przypisy

  1. Karl May, Filmweb [dostęp 2023-01-05] (pol.).
  2. a b Karol May - biografia, życie i twórczość.
  3. a b May Karl, [w:] Jan Chodera, Mieczysław Urbanowicz (red.), Mały Słownik Pisarzy Niemieckich, Austriackich i Szwajcarskich, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 250.
  4. a b Przemysław Poznański, Pisarz, który był Old Shatterhandem | 180 lat temu urodził się Karl May, Zupełnie Inna Opowieść, 24 lutego 2022 [dostęp 2023-01-05] (pol.).
  5. Cenzura PRL, posłowie Zbigniew Żmigrodzki, Wrocław 2002, s. 27.
  6. [1]
  7. [2]
  8. [3]
  9. [4]
  10. [5]

Bibliografia

  • Norbert Honsza, Wojciech Kunicki, Karol May – anatomia sukcesu: życie - twórczość - recepcja, Katowice 1986.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

May.gif
Unterschrift Karl Mays: Dr. Karl May