Karol Adwentowicz

Karol Adwentowicz
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

19 października 1871
Wielogóra

Data i miejsce śmierci

19 lipca 1958
Warszawa

Zawód

aktor

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Niepodległości Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Złoty Krzyż Zasługi Złoty Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej Złoty Wawrzyn Akademicki
Odznaka Nagrody Państwowej – awers
Grób Karola Adwentowicza i jego żony Ireny na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Karol Adwentowicz ps. Edwin (ur. 19 października 1871 w Wielogórze, zm. 19 lipca 1958 w Warszawie) – polski aktor i reżyser teatralny, dyrektor teatrów, m.in. Teatru Kameralnego w Warszawie. Reprezentant szkoły Tadeusza Pawlikowskiego przełomu XIX w XX wieku. Znany z charakterystycznej wibracji głosu. W filmie wystąpił zaledwie dwa razy. Jest zaliczany do grona wybitnych polskich aktorów tragicznych 1. połowy XX w., głównie z uwagi na stworzoną przez siebie kreację Hamleta w sztuce Williama Szekspira, w której występował przez 23 lata.

Życiorys

Urodził się w Wielogórze, gdzie jego ojciec Antoni był właścicielem niewielkiego majątku ziemskiego. Po śmierci matki, Katarzyny z Lorensów (1874), został oddany pod opiekę jej przyjaciółki, zamieszkałej w Opocznie. Jako ośmioletni chłopiec przeprowadził się do Radomia, aby uczyć się w gimnazjum. Zadenuncjowany jako posiadacz zakazanych książek Mickiewicza i Słowackiego, został usunięty ze szkoły. Przeniósł się jednak do prywatnego gimnazjum prof. Biernackiego, które porzucił po dwóch latach nauki. Jako piętnastolatek wyjechał do Warszawy, gdzie rozpoczął pracę w fabryce motorów gazowych Machczyńskiego. W 1887 powrócił do Wielogóry, aby objąć gospodarstwo po zmarłym ojcu. Ostatecznie zdecydował się na kontynuację nauki, kończąc gimnazjum prof. Biernackiego i zdając maturę. Następnie pracował jako telegrafista, później urzędnik kolejowy.

Pierwsze kroki na scenie postawił w amatorskim teatrze K. Hoffmana w Radomiu. W 1893 związał się z wędrowną trupą teatralną L. Czystogórskiego. Zadebiutował 4 lutego 1894 w roli Edwina z Odludków i poety. Wiosną t.r. teatr Czystogórskiego wyjechał do Ostrowca, później do Suwałk. W latach 1895–1896 występował już w stałym teatrze w Częstochowie. Zajęcie to nie przynosiło jednak dochodu, pozwalającego na utrzymanie się. Wyczerpująca praca (zagrał wtedy ponad 30 ról) oraz złe warunki socjalne przyczyniły się do wyczerpania organizmu aktora. Leczył się w szpitalu w Mieni. Później powrócił do pracy, ale już mniej wytężonej. Występował w teatrach Poznania, Krakowa i Warszawy. Na przełomie 1898 i 1899 wyjechał z zespołem G. Morskiej i J. Popławskiego do Rosji, występując w wielu miastach imperium. W 1900 został zaangażowany do zespołu Teatru Miejskiego we Lwowie, gdzie grał do 1912, zdobywając sławę jednego z najwybitniejszych aktorów modernistycznych, m.in. dzięki rolom Oswalda w Upiorach H. Ibsena (1907) i Hamleta (1907).

Na początku XX w. zaangażował się w działalność polityczną, wstępując do Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska. Wspierał rozwój pracy oświatowej wśród robotników lwowskich, aktywnie uczestnicząc w organizacji życia kulturalnego tego środowiska. W 1903 założył i prowadził amatorską grupę teatralną robotników.

W 1912 wyjechał do Krakowa, gdzie podjął pracę w Teatrze im. J. Słowackiego. W sierpniu 1914 wstąpił do Legionów Polskich, służąc w I Pułku Ułanów. Ranny w czasie ćwiczeń został wysłany na leczenie do Wiednia, gdzie występował w Teatrze Polskim. Następnie, jako oficer kulturalny, wyjeżdżał do teatrów Zagrzebia i Brna. W 1915 został zwolniony z wojska i powrócił do kraju. Do 1929 występował gościnnie w wielu teatrach warszawskich (Letnim, Małym, Rozmaitości, Polskim i Narodowym), z żadnym nie wiążąc się stałym kontraktem (m.in. w inscenizacjach L. Schillera: Hrabia Henryk w Nie-Boskiej Komedii Z. Krasińskiego w 1926; Lucyfer w Samuelu Zborowskim J. Słowackiego w 1927). Wyjeżdżał też grać do teatrów Krakowa, Lublina, Wilna, Białegostoku, Katowic i Poznania. W tym okresie angażował się również w życie teatralne mniejszych miejscowości. W składzie zespołów wędrownych odwiedził m.in. Częstochowę, Piotrków Trybunalski, Opoczno, Płock, Radom.

W latach 1929–1930 kierował Teatrem Miejskim w Łodzi. W 1930 ostatecznie osiedlił się w stolicy. W latach 1933–1934 był kierownikiem artystycznym Teatru Ateneum, jednocześnie podejmując próbę usamodzielnienia się. W 1932 zorganizował własny Teatr Kameralny, który prowadził do wybuchu wojny. 26 kwietnia 1934 aktor obchodził benefis 35-lecia pracy artystycznej. W ramach świętowania jubileuszu zagrał Wojewodę w Mazepie J. Słowackiego w Teatrze Narodowym. W t.r. zagrał tytułową rolę w filmie Przeor Kordecki – obrońca Częstochowy w reżyserii E. Puchalskiego.

W wyniku zajęcia Warszawy przez Niemców w 1939 został zmuszony do zamknięcia Teatru Kameralnego. W połowie 1940 otworzył przy ul. Boduena kawiarnię „Znachor”, która szybko stała się miejscem życia artystycznego okupowanej stolicy. W sierpniu 1942 aktor został aresztowany przez Gestapo i osadzony na Pawiaku. Został zwolniony z więzienia w połowie marca 1943. Bezzwłocznie zaangażował się w artystyczny ruch konspiracyjny, współpracując m.in. z Radą Teatralną. po wybuchu powstania, 15 sierpnia 1944 uczestniczył w wykonaniu Kantaty na otwarcie Teatru Narodowego pod kierownictwem L. Schillera. Po upadku powstania przedostał się do Krakowa, gdzie pozostał do końca wojny.

W 1945 przywrócił działalność Teatru Śląskiego w Katowicach, którego był pierwszym powojennym dyrektorem. Na przełomie roku 1945 i 1946 kierował Teatrem Powszechnym Domu Żołnierza w Krakowie, a w latach 1948–1950 Teatrem Powszechnym w Łodzi. Od 1950 był związany na stałe z Teatrem Polskim w Warszawie (m.in. prof. Sonnenbruch w Niemcach L. Kruczkowskiego w 1949). W t.r. obchodził 55-lecie pracy aktorskiej, które świętował w Warszawie i Łodzi.

W grudniu 1948, jako członek PPS, poparł „zjednoczenie” polskich ugrupowań socjalistycznych i wstąpił do PZPR.

Jako aktor pracował do śmierci w 1958. Został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A 26-tuje-4)[1].

Życie prywatne

Był trzykrotnie żonaty. Wszystkie trzy małżonki były aktorkami. Pierwszą została Aniela Połęcka. Następnie ożenił się z Janiną Nosarzewską, z którą później się rozwiódł. 2 lipca 1936 w kościele ewangelicko-reformowanym w Warszawie zawarł związek małżeński z Ireną Grywińską[2]. Jego synem był malarz Lucjan[3].

Aktor spisywał wspomnienia i inne tworzył notatki z życia prywatnego oraz bogatej działalności teatralnej i publicznej. Rękopisy były prowadzone w sposób sugerujący chęć autora, żeby zostały opublikowane. Stało się to po jego śmierci w 1960, otrzymując tytuł Wspominki.

Upamiętnienie

Jego nazwiskiem nazwano ulice w Łodzi (os. Widzew), Katowicach (os. Stara Ligota), Radomiu i Tarnowie.

Spektakle teatralne

Role

Radom

  • 1894 – Odludki i poeta jako Edwin

Teatr Miejski we Lwowie

  • 1900 – Baśń Nocy Świętojańskiej jako Doktór
  • 1900 – Odludki i poeta jako Czesław
  • 1900 – Nasi najserdeczniejsi jako Maurycy
  • 1900 – Dla szczęścia jako Mlicki
  • 1900 – Ksenia jako Dimo Anthimos
  • 1900 – Czerwona toga jako Ardeuil
  • 1901 – Pan Alfons jako Oktaw
  • 1901 – Sobótki jako Jerzy v. Hartwig
  • 1901 – Spuścizna jako Hugo
  • 1901 – Wesele jako Poeta
  • 1901 – Warszawianka jako młody oficer
  • 1901 – Na jedną kartę jako Karol hrabia Drahomir
  • 1901 – Łapownicy jako Aleksander Żadow
  • 1901 – Popiel i Piast jako Metody
  • 1901 – Bajka jako Robert Well
  • 1902 – Złote runo jako Zygmunt Przecławski
  • 1902 – Zagadka jako Vivarce
  • 1902 – Bracia Lerche jako Juliusz Poraj
  • 1902 – Życie publiczne jako Martin
  • 1902 – Ruy Blas jako Ruy Blas
  • 1902 – Na marne jako Adam
  • 1902 – Urzędowazona jako Obcy mężczyzna
  • 1902 – Zimowa opowieść jako Dworzanin Leontesa
  • 1902 – Nasze szwaczki jako Andrzej
  • 1902 – Wieczór Trzech Króli jako Orsino
  • 1902 – Nierówna miara jako Goński
  • 1902 – Horsztyński jako Szczęsny
  • 1902 – Miss Hobbs jako Wolf Kingsearl
  • 1902 – Intryga i miłość jako Ferdynand
  • 1902 – Azja Tuhaj-Beyowicz jako Adam
  • 1902 – Krzyżacy jako Janusz książę Mazowiecki
  • 1902 – Jeden dzień jako Henryk
  • 1902 – Śpiący rycerze jako Ziemiec
  • 1902 – Miarka za miarkę jako Wincencio
  • 1902 – Manowcami jako Cyryl
  • 1903 – Dom wariatów jako Alfred Klapson
  • 1903 – Tamten jako Kazimierz
  • 1903 – Dyktator jako Bohdan
  • 1903 – Kobieta ze sztyletem jako Leonard
  • 1903 – Na zawsze jako Obcy
  • 1903 – Złocienie jako Henryk hrabia Radoszewski
  • 1903 – Stary mąż jako Stanisław Janikowski
  • 1903 – W noc lipcową jako Paweł Maroński
  • 1903 – Niebezpieczeństwo jako Freydieres
  • 1903 – Nasi dekadenci jako Zdzisław Komorowicki
  • 1903 – Wianek mirtowy jako Władysław
  • 1903 – Sybir jako Zosiej Grygoriewicz Aniuszkin
  • 1903 – Kasztelanka jako Andrzej Jossan
  • 1903 – Gwiazda Syberii jako Zdzisław
  • 1903 – Papla jako Valantin
  • 1903 – Paweł Lange i Tora Parsberg jako Rienne
  • 1903 – Zmartwychwstanie jako Kniaź Dmitrij Niechludow
  • 1903 – Dzika kaczka jako Gregor Werle
  • 1903 – Śnieg jako Tadeusz
  • 1903 – Serdeczne dzieje jako Fabrycio Arcieri
  • 1903 – Safanduły jako Marceli Cavalier
  • 1904 – Interes interesem jako Lucjan Garraud
  • 1904 – Faust jako doktor Faust
  • 1904 – Antonina Sabrier jako Rene Dangenne
  • 1904 – Poniedziałek karnawałowy jako Hans Rudorff
  • 1904 – Eros i Psyche jako Eros; Stanisław
  • 1904 – Dzieci Waniuszyna jako Konstanty
  • 1904 – Nieporozumienie jako Korski
  • 1904 – Doktor Rentlow jako Stanisław Stanowski
  • 1904 – Tęcza jako Ksawery Barcicki
  • 1904 – Wszystko dobre, co się dobrze kończy jako Bertram
  • 1904 – Labirynt jako Maks de Pogis
  • 1904 – Anonimy jako Henryk Lacreusette
  • 1904 – Capstrzyk jako Von Hoven
  • 1904 – Nitka jedwabiu jako Jonatan
  • 1904 – Konfederaci barscy jako De Choisy
  • 1904 – Lekkomyślna siostra jako Olszewski
  • 1904 – Tkacze jako Becker
  • 1904 – Wesele Sobeidy jako Bogaty kupiec
  • 1904 – Zaszumi las jako Leon Morski
  • 1904 – Betlejem polskie jako Ułan z roku 1831
  • 1905 – Zaczarowane koło jako Jasiek
  • 1905 – Cień jako Aleksander
  • 1905 – Ponad siły jako Holger
  • 1905 – Ijola jako Arno
  • 1905 – Ryszard III jako Georgius, książę Clarencji
  • 1905 – Majster jako Franciszek hrabia Vanin
  • 1905 – Ksiądz Marek jako Kazimierz Pułaski
  • 1905 – Figurantka jako Henryk de Renneval
  • 1905 – Mieszczanie jako Nil
  • 1905 – Na dnie jako baron
  • 1905 – W jaskini lwa jako Gaston Chalindrey
  • 1905 – Medor jako Bondaine
  • 1905 – Weseli małżonkowie jako Barintin
  • 1905 – Moloch jako Zbigniew
  • 1905 – Karykatury jako Antoni Relski
  • 1905 – Macierzyństwo jako Markiz Alfred di Montefranco
  • 1905 – Birbant jako Jack Worthing
  • 1905 – Mały Eyolf jako Alfred Almers
  • 1905 – Żydzi jako Nachman
  • 1905 – Przeor paulinów jako Adolf Muller
  • 1905 – Gioconda jako Lucio Settala
  • 1906 – Gra jako Kazimierz; Roman Ślarski
  • 1906 – Wujaszek Wania jako Michał Astrow
  • 1906 – Ku miłości jako Jacek Martel
  • 1906 – Złodziej jako hrabia Karol Czarski
  • 1906 – Piękna Marsylianka jako Crisency
  • 1906 – Dobrodziej złodziei jako Avril
  • 1906 – Odwieczna baśń jako Król
  • 1906 – Milczenie jako Marek Kryszna

Inne teatry

Teatr Miejski im. Słowackiego, Kraków
  • 1908 – Źródełko jako Stefan
  • 1911 – Aglawena i Selisetta jako Meleander (reż. Marian Jednowski)
  • 1921 – Hamlet jako Hamlet (reż. M. Jednowski)
Teatr im. Bogusławskiego, Warszawa
Teatr Polski, Warszawa
  • 1928 – Człowiek i nadczłowiek jako don Juan Tenorio, John Tanner (reż. L. Schiller)
Teatr Narodowy, Warszawa
Teatr Kameralny, Warszawa
  • 1935 – Budowniczy Solness jako Solness (reż. Karol Adwentowicz)
Teatr Miejski im. Wyspiańskiego, Katowice
  • 1945 – Zemsta jako Cześnik (reż. Wilam Horzyca)
  • 1945 – Lompa jako Józef Lompa (reż. Stanisław Kwaskowski)
Teatr Powszechny im. Żołnierza Polskiego, Kraków
  • 1945 – Burmistrz Stylmondu jako Cyryl Van Belle (reż. Emil Chaberski)
  • 1946 – Dwa teatry jako dyrektor teatru (reż. Irena Grywińska)
  • 1946 – Tajemnica lekarska jako profesor (reż. I. Grywińska)
Teatr Polski, Bielsko-Cieszyn
Teatr Wojska Polskiego, Łódź
  • 1947 – Burza jako Prospero (reż. L. Schiller)
Teatr Powszechny, Łódź
  • 1948 – Lisie gniazdo jako Horacy Gidens (reż. K. Adwentowicz)
  • 1948 – Madzieja jako Kobus (reż. K. Borowski)
  • 1949 – Klub kawalerów jako Sobieniewski (reż. K. Adwentowicz)
  • 1949 – Dwa teatry jako dyrektor (reż. I. Grywińska)
  • 1949 – Przełom jako Komendant Krążownika „Aurora” (reż. K. Adwentowicz)
  • 1950 – Niemcy jako profesor Sonnenbruch (reż. I. Grywińska)
Teatr Polski, Warszawa
  • 1953 – Horsztyński jako Ksawery Horsztyński (reż. Edmund Wierciński)
  • 1955 – Lorenzaccio jako Filip Strozzi (reż. E. Wierciński)
Teatr Ludowy, Warszawa
  • 1957 – Upiory jako pastor Manders (reż. K. Adwentowicz)

Inscenizacje

  • 1946 – Ojciec – Teatr Powszechny im.Żołnierza Polskiego w Krakowie, potem – Teatr Miejski im. Jaracza Olsztyn
  • 1947 – W małym domku – Teatr Polski, Bielsko-Cieszyn
  • 1948 – Lisie gniazdo – Teatr Studio w Warszawie, potem Teatr Powszechny w Łodzi
  • 1949 – Klub kawalerów – Teatr Powszechny w Łodzi
  • 1949 – Przełom – Teatr Powszechny w Łodzi
  • 1957 – Upiory – Teatr Ludowy w Warszawie

Filmografia

Ordery i odznaczenia

Nagrody

1947 – Nagroda Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” za rolę Prospera w spektaklu Burza w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi,

1949 – Nagroda (150.000 zł) na Festiwalu Sztuk Radzieckich i Rosyjskich,

1955 – Nagroda Państwowa I stopnia za całość artystycznej działalności teatralnej.

Przypisy

  1. ↑ Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze, cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2020-05-12].
  2. ↑ Ślub Adwentowicza. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 151 z 5 lipca 1936. 
  3. ↑ Zgon art. malarza Lucjana Adwentowicza. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 143 z 29 czerwca 1937. 
  4. ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie kultury i sztuki”.
  5. ↑ M.P. z 1950 r. nr 23, poz. 233 „za wybitne zasługi położone dla sceny polskiej – w związku z jubileuszem 50-lecia pracy artystycznej”.
  6. ↑ M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 352 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  7. ↑ M.P. z 1934 r. nr 259, poz. 337 „za zasługi na polu sztuki scenicznej”.
  8. ↑ M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 346 „za zasługi na polu sztuki scenicznej”.
  9. ↑ M.P. z 1946 r. nr 114, poz. 212 „za wybitne zasługi w dziedzinie. Teatru i Sztuki na terenie całego kraju”.
  10. ↑ M.P. z 1953 r. nr 106, poz. 1422 „za zasługi w dziedzinie sztuki teatralnej – w związku z 40-leciem pracy Państwowego Teatru Polskiego w Warszawie”.
  11. ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
  12. ↑ M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 460 „za szerzenie zamiłowania do polskiej literatury dramatycznej”.

Bibliografia

  • Karol Adwentowicz. „Nowości Illustrowane”. Nr 13, s. 14, 25 marca 1905. 
  • Natanson, Wojciech: Karol Adwentowicz. Warszawa: PIW, 1955.
  • Adwentowicz, Karol: Wspominki. Oprac. Marczak-Oborski, Stanisław. Warszawa: PIW, 1960.
  • Wielka encyklopedia powszechna PWN. Red. Kotarbiński, Tadeusz i in. T. 1. Warszawa: PWN, 1962, s. 42–43.
  • Encyklopedia Warszawy. Red. Herbst, Stanisław. Warszawa: PWN, 1975, s. 14.
  • Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965. Red. Raszewski, Zbigniew. Warszawa: IS PAN, 1975, s. 3–4.
  • Grzegorczyk, Piotr: Twórcy i badacze kultury zmarli w latach 1956–1967. Cz. 2. Oprac. Biernacki, Andrzej. Warszawa: IK, 1986, s. 83.
  • Tomczyk, Danuta: Karol Adwentowicz. [W:] Znani i nieznani ziemi radomskiej. Red. Zwolski, Czesław Tadeusz. T. 3. Radom: WBP, 1990, s. 5–10.
  • Witold Filler, Lech Piotrowski, Poczet aktorów polskich: od Solskiego do Lindy., Warszawa: Philip Wilson, 1998, s. 7–8, ISBN 83-87571-54-7, OCLC 189426351.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie