Karol Bunsch

Karol Bunsch

Karol Bunsch (1980)
Data i miejsce urodzenia	22 lutego 1898 Kraków
Data i miejsce śmierci	24 listopada 1987 Kraków
Narodowość	Polak
Dziedzina sztuki	pisarz historyczny, tłumacz
Odznaczenia
Strona internetowa

Karol Bunsch (ur. 22 lutego 1898 w Krakowie, zm. 24 listopada 1987 tamże) – polski pisarz historyczny, tłumacz literatury niemieckiej i angielskiej. Syn rzeźbiarza Alojzego Bunscha i młodszy brat malarza Adama Bunscha.

Jego głównym osiągnięciem literackim był wielotomowy cykl powieściowy z czasów piastowskich, znany jako Powieści piastowskie, cieszący się popularnością już od wydania pierwszej książki (Dzikowy skarb, 1945). Opublikował ponadto trylogię o Aleksandrze Wielkim i powieści rozgrywające się w czasach Jagiellonów oraz nowele.

Życiorys

Alojzy Bunsch – portret syna Karola (ok. 1906)

Karol Bunsch w mundurze legionowym (grudzień 1915)

Nagrobek Karola Bunscha i jego żony

Urodził się w Krakowie, jego ojcem był rzeźbiarz i profesor Państwowej Szkoły Przemysłowej Alojzy Bunsch, matka, Maria Aleksandra z d. Sadłowska pochodziła ze znanej rodziny lwowskich architektów^[1]. Zainteresowania historyczne i archeologiczne ojca, który działał również w Towarzystwie Miłośników Historii i Zabytków Krakowa oraz postać przyjaciela domu, wybitnego archiwisty i historyka Adama Chmiela^[2], miały wpływ na kształtowanie się osobowości przyszłego pisarza ^[3]. Uczęszczał do Gimnazjum św. Anny w Krakowie (ob. I Liceum Ogólnokształcące im. B. Nowodworskiego).

Jeszcze przed maturą, mając 17 lat, zaciągnął się w roku 1915 do Legionów Polskich^[4], ukrywając przed komisją rekrutacyjną zbyt młody wiek. Jako żołnierz 4 pułku piechoty III Brygady Legionów przeszedł chrzest bojowy pod Jastkowem^[5]. Z powodu choroby i śmierci ojca musiał wystąpić z wojska, wkrótce jednak znalazł się w armii austriackiej, ukończył w 1916 r. szkołę oficerską i trafił na front. Był ranny podczas walk w Karpatach^[6]. Za swoją służbę w czasie I wojny światowej otrzymał austriackie Medale za Waleczność (srebrny i brązowy) oraz Krzyż Wojskowy Karola^[7].

Po odzyskaniu niepodległości w roku 1918 wstąpił powtórnie do odtworzonego 4 pułku piechoty Legionów Wojska Polskiego^[6]. Walczył aż do listopada roku 1920 biorąc udział w wojnie polsko-ukraińskiej (1918–1919) oraz polsko-bolszewickiej, był ponownie ranny. Służbę w armii zakończył w stopniu porucznika^[8]. Został odznaczony Krzyżem Walecznych^[9] i Medalem Niepodległości.

Mimo wojny kontynuował edukację, po zdaniu matury w roku 1916 podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim, które ostatecznie ukończył w roku 1920. Dodatkowo studiował jeszcze filozofię i rolnictwo, ale kierunków tych nie skończył. W 1922 r. uzyskał tytuł doktora praw^[10]. Pracę rozpoczął w 1921 r. jako aplikant, a po egzaminie był sędzią w Oświęcimiu w latach 1924-1926, zatrudnił się także w kancelarii notarialnej w Skalbmierzu (1926–1927). Po ślubie w roku 1925 z Zofią Redych, również córką prawnika, wrócił do Krakowa w roku 1926 i po odbyciu aplikacji założył w 1928 r. własną kancelarię adwokacką^[11]. W roku 1932 powierzono mu funkcję prawnika miejskiego (syndyka) Krakowa, którym był do wybuchu wojny. Ponownie sprawował ją w latach 1945–1950.

Oprócz kariery prawniczej wiele uwagi poświęcał zajęciom sportowym, uprawiał gimnastykę wyczynową, był wielokrotnym zwycięzcą zawodów strzeleckich w Bractwie Kurkowym, w KS Wawel i TG „Sokół”. Pełnił m.in. od roku 1934 funkcję ostatniego przed II wojną światową prezesa Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Krakowie^[12]. Uprawiał turystykę i narciarstwo, był zamiłowanym wędkarzem, ale przede wszystkim myśliwym, bardzo aktywnie udzielał się w krakowskim Towarzystwie Łowieckim^[13]. Miał pasje kolekcjonerskie, interesował się numizmatyką i zbierał białą broń.

W 1938 otrzymał po raz pierwszy Złoty Krzyż Zasługi^[14], a w 1939 został zmobilizowany i uczestniczył w kampanii wrześniowej^[15]. Podczas okupacji niemieckiej utrzymywał się zachowując nadal stanowisko radcy prawnego w krakowskim magistracie. Należał do ZWZ, a następnie do AK.

W latach 1950–1952 zlikwidował kancelarię adwokacką i zakończył karierę prawniczą poświęcając się wyłącznie pisarstwu. Mimo że nie angażował się w żadną działalność polityczną, jego podpis znalazł się w budzących do dziś kontrowersje okolicznościach wśród nazwisk wielu krakowskich literatów pod zbiorową rezolucją ZLP w sprawie tzw. procesu krakowskiego w 1953 r.^[16].

Za działalność pisarską otrzymał literacką Nagrodę Miasta Krakowa (1971) oraz Nagrodę I stopnia Ministra Kultury i Sztuki w dziedzinie literatury (1973)^[17]. Nadano mu ponownie Złoty Krzyż Zasługi w 1956, a w roku 1974 został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski^[14]. Został też wyróżniony Odznaką 1000-lecia Państwa Polskiego^[7].

Zmarł 24 listopada 1987 w Krakowie i został pochowany na tamtejszym Cmentarzu Salwatorskim 30 listopada 1987^[18].

Uchwałą Rady Miasta^[19] nazwano w roku 2002 jego imieniem jedną z ulic w Krakowie^[20].

Działalność literacka

Na przełomie lat 1941–1942 zaczęły powstawać pierwsze szkice powieści^[3], która miała obrazować początki formowania się polskiej państwowości. Zaraz po wojnie zadebiutował powieścią Dzikowy skarb (1945), wkrótce potem ukazały się następne książki opowiadające o kluczowych wydarzeniach w początkach państwa polskiego: Ojciec i syn (1946), Imiennik – Śladem pradziada (1949) oraz Imiennik – Miecz i pastorał (1949). W ten sposób rozpoczął pracę nad cyklem Powieści piastowskich, który rozbudowywał i uzupełniał aż do roku 1984. Kontynuował w nich tradycję polskiej powieści historycznej wywodzącą się od J. I. Kraszewskiego^[21], jednak prosty, niezbyt archaizowany język, wartka akcja i wyraziste, mocno zarysowane charaktery postaci zbliżają jego książki do modelu współczesnej angielskiej literatury historyczno-przygodowej^[22]. Sam o swym warsztacie twórczym pisał: „Ponieważ celem mojego pisarstwa jest przyswojenie czytelnikom w sposób przystępny wiedzy o dziejach ojczystych, w przedstawieniu faktów i osób historycznych przyjąłem jako zasadę zgodność z wynikami nauki historii, oczywiście tam, gdzie zgodność taka istnieje”^[23].

Miejsce pracy pisarza z widocznym rękopisem powieści Dzikowy skarb

Oparte na rzetelnej, choć reprezentującej ówczesny sposób interpretowania wiedzy historycznej, jego Powieści piastowskie zdobyły od razu wielką popularność dzięki atrakcyjnej fabule i skrótowej narracji. Ogółem wydania jego książek osiągnęły ok. 5 mln egzemplarzy jeszcze za życia autora^[24]. Odtwarzające w zbeletryzowanej formie fakty historyczne książki te podkreślają rolę silnych osobowości w biegu dziejów i konfliktach politycznych^[25].

W następnych latach ukazywały się kolejno: Zdobycie Kołobrzegu (1952), Wawelskie wzgórze (1953) i Psie Pole (1953), w których szczególnie mocno zostały wyakcentowane zmagania z najeźdźcą niemieckim, np. w powieści Psie pole znajduje się ekspresyjny opis obrony Głogowa. Ugruntowały one wcześniejszą popularność i również miały bardzo wysokie nakłady^[10].

W latach 1955–1967 opublikował kolejne tomy trylogii o Aleksandrze Wielkim: Olimpias (1955), Parmenion (1967) i Aleksander (1967). Cechujące się niemal filmową konstrukcją narracji fabularnej, na której tle pokazane są ożywiane namiętnościami główne postacie, powieści te spotkały się także z dużym zainteresowaniem, nie osiągnęły jednak ogromnego powodzenia cyklu piastowskiego. Autor przedstawił w nich jeszcze wyraźniej niż w innych książkach wizję historii nie jako procesu, lecz dzieła wybitnych jednostek^[26]. Podjęcie tematów związanych ze starożytnością i odkryciami archeologicznymi zaowocowało jednocześnie reportażami z podróży do Egiptu pod wspólnym tytułem Wyprawa pod Psametychem, opublikowanymi w tygodniku „Dookoła Świata” w roku 1957^[27].

W następnych częściach cyklu piastowskiego powiększał i rozszerzał panoramę panowania Piastów do czasów Władysława Łokietka. Były to powieści: Wywołańcy (1958), Rok tysięczny (1961, wydane razem z opow. Obrona Niemczy), Przełom (1964), Powrotna droga (1971), Przekleństwo (1973), Bracia (1976) i Bezkrólewie (1979). Ostatnią z tej serii była napisana w 1984 powieść Odnowiciel, dopełniająca chronologicznie tomy opublikowane jeszcze w latach 40.

Poza cykl Powieści piastowskich wychodziły: O Zawiszy Czarnym opowieść (1958) oraz Warna 1444 (1971), których akcja rozgrywa się w czasach Jagiellonów. W roku 1971 ukazał się także tomik zatytułowany Myśli, zawierający zbiór aforyzmów.

Zajmował się ponadto przekładami z literatury niemieckiej i angielskiej, przetłumaczył m.in.: Stulecie detektywów (1971, wraz z W. Kragen) oraz Stulecie chirurgów (1977) J. Thorwalda, Moje życie I. Duncan (1974) i Trzecią Rzeszę w krzyżowym ogniu pytań R. W. M. Kempnera (1975).

W roku 1986 ukazały się Nowele zebrane, obok wątków historycznych zawierające opowiadania, które można podzielić na trzy grupy tematyczne związane z życiem autora: wojska i wojny, sądu oraz myślistwa^[28]. Pod koniec życia zajął się również pisaniem wspomnień doprowadzonych do okresu okupacji hitlerowskiej, które jednak nie zostały wydane^[29].

Po okresie wyraźnego spadku zainteresowania jego twórczością w latach 90. XX wieku, od roku 2000 zaczęły się pojawiać nowe wydania obejmujące Powieści piastowskie i trylogię antyczną, a później także serie audiobooków^[30].

Twórczość

Cykl Powieści piastowskie

Piastowska seria powieści posiada fabułę, w którą wplecione zostały historyczne daty i miejsca związane z kształtowaniem się polskiej państwowości: historyczne postacie łączą się z postaciami fikcyjnymi^[31]:

• Dzikowy skarb (1945; powieść historyczna, której akcja rozgrywa się w początkach panowania Mieszka I)
• Ojciec i syn (1946; powieść, ukazująca konflikt pokoleń, między Bolesławem a jego ojcem Mieszkiem I)
• Rok tysięczny (1961; książka opowiada o rządach Chrobrego, jego konflikcie z Odą i wojnach z Niemcami oraz o życiu św. Wojciecha, uzupełniona jest opowiadaniem Obrona Niemczy, którego akcja rozgrywa się w 1017 roku, z tymi samymi bohaterami)
• Bracia (1976; opowieść ukazuje rządy Mieszka II Lamberta, który w wyniku spisku braci został wplątany w ogromne kłopoty)
• Bezkrólewie (1979; po śmierci Mieszka II rządy obejmuje impulsywny i srogi Bolesław, określany w historii Zapomnianym, wspiera go palatyn Michał Awdaniec)
• Odnowiciel (1984; powieść, opowiadająca o odnowie wyludnionej i zniszczonej Polski przez Kazimierza I Odnowiciela i jego walkach z Mojsławem)
• Imiennik – Śladem pradziada (1949; opowieść tocząca się zaraz po śmierci Kazimierza, opowiadająca o losach woja Domana w czasach Bolesława Szczodrego, łącznie z koronacją króla)
• Imiennik – Miecz i pastorał (1949; kontynuacja poprzedniej części; zaostrza się konflikt między królem Bolesławem a biskupem Stanisławem, który nie wie, że jest marionetką w rękach przebiegłego Sieciecha)
• Przekleństwo (1973; Mieszko Bolesławowic powraca z wygnania. Możni zmęczeni rządami Sieciecha pragną ustanowić Mieszka księciem)
• Zdobycie Kołobrzegu (1952; pierwsze lata panowania Bolesława Krzywoustego i jego dwie wyprawy na Pomorze, dalszy ciąg to Psie Pole)
• Psie Pole (1953; ciąg dalszy Zdobycia Kołobrzegu, wojna z cesarzem Henrykiem V, obrona Głogowa i tytułowa bitwa; wszystkie wymienione wyżej powieści tworzą nieprzerwany ciąg omawiający panowanie wszystkich kolejnych polskich władców)
• Powrotna droga (1971; panowanie Bolesława V Wstydliwego, ponad 100 lat po akcji poprzedniej powieści, najazd Tatarów i wyprawa na Jaćwingów)
• Wawelskie wzgórze (1953; akcja rozgrywa się kilkadziesiąt lat po akcji poprzedniej powieści, czasy Władysława Łokietka i jego walki o koronę królewską oraz zwalczanie buntu krakowskiego, dalszy ciąg to Wywołańcy)
• Wywołańcy (1958; kontynuacja Wawelskiego wzgórza, dalsza część panowania Władysława Łokietka, następna część to Przełom)
• Przełom (1964; kontynuacja dwóch poprzednich powieści, ostatnie lata panowania Władysława Łokietka aż do bitwy pod Płowcami)

Powieści o czasach Jagiellonów

• O Zawiszy Czarnym opowieść (1958)
• Warna 1444 (1971)

Trylogia o Aleksandrze Wielkim

• Olimpias (1955)
• Parmenion (1967)
• Aleksander (1967)

Nowele

• Dwa opowiadania (1955, Obrona Niemczy oraz Bitwa pod Warną)
• Wilczy los, Cmentarz, Są i tacy, Przygody sędziego (1958, w tomie: W polu i w kniei, autorzy: K. Bunsch, B. Hamera, J. Meissner, E. Paukszta, M. Sadzewicz)
• Nowele zebrane (1986)

Opowiadania dla dzieci i młodzieży

• Żałosne przygody rycerza de Kalw (1957; opowieści oparte na fragmentach książki Psie Pole)

Zbiór aforyzmów

• Myśli (1971)

Przekłady

• Albert Schreiner, Polityka zagraniczna Niemiec: 1871-1945. Cz. 1, 1871-1918 (1956, wraz z K. Rapaczyńskim)
• Richard Aldington, Śmierć bohatera (1958)
• Jürgen Thorwald, Stulecie detektywów (1971, wraz z W. Kragen)
• Isadora Duncan, Moje życie (1974)
• Robert M. W. Kempner, Trzecia Rzesza w krzyżowym ogniu pytań (1975)
• Jürgen Thorwald, Stulecie chirurgów (1977)

Przypisy

Bibliografia

• L. M. Bartelski, Polscy pisarze współcześni, PWN, Warszawa 1995, s. 52.  ISBN 83-01-11593-9
• T. Kudliński, Przedmowa, [w:] K. Bunsch, Nowele zebrane, KAW, Kraków 1986, s. 3-9. ISBN 83-03-01316-5
• Współcześni polscy pisarze i badacze literatury: słownik biobibliograficzny, JadwigaJ. Czachowska (red.), AlicjaA. Szałagan (red.), t. 1, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1994, s. 351-352, ISBN 83-02-05444-5, OCLC 830052452 .
• J. Pieszczachowicz. Historia bez iluzji (100-lecie urodzin Karola Bunscha). „Zdanie”. nr 1-4, s. 71-72, 1998. 
• Encyklopedia Krakowa, red. A. H. Stachowski, PWN, Warszawa-Kraków 2000, ISBN 83-01-13325-2
• M. Bursztyn, K. Radzymińska, Słownik encyklopedyczny. Literatura polska, Wyd. Europa, Wrocław 2001. ISBN 83-87977-97-7
• Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, BarbaraB. Tylicka (red.), GrzegorzG. Leszczyński (red.), AlicjaA. Baluch, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002, s. 55, ISBN 83-04-04606-7, OCLC 830377723 .
• Wielki leksykon pisarzy polskich, T. 2. Bru – Dąb, red. J. Pieszczachowicz, wyd. Fogra, Kraków 2005. ISBN 83-85719-99-7
• Słownik Pisarzy Polskich, ElwiraE. Buszewicz, ElżbietaE. Zarych (red.), Kraków: Wyd. Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, 2008, s. 66, ISBN 978-83-7435-787-6, OCLC 233521626 .
• K. Surowiec, Dyskurs ze współczesnością: o postaciach władców w powieściach piastowskich Karola Bunscha, „Tyczyńskie Zeszyty Naukowe” 2005, nr 1-4, s. 113-125.
• K. Surowiec, Historiozofia Karola Bunscha, [w:] Literatura i język wczoraj i dziś, red. E. Błachowicz, J. Lizak, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2007, s. 209-222.
• Sygnowano: Bunsch – malarstwo, grafika, rzeźba, teatr, literatura, (katalog), Szczecin 2016, s. 16-18.
• J. Bończa-Szabłowski, Wielka planeta Bunsch, „Rzeczpospolita”, 22.04.2016. [dostęp 2016-06-08]
• P. Benken, Jeden z pokolenia – Karol Bunsch w walce o wolną Polskę (1915–1920), „Klio", nr 43 (4)/2017, s. 107–133. ISSN 1643-8191 [dostęp 2018-08-11]

Linki zewnętrzne

• Karol Bunsch. Polski pisarz historyczny – strona o życiu i twórczości
• Kraków, Miasto literatury UNESCO – Karol Bunsch