Karol Lipiński

Karol Lipiński

Portret Karola Lipińskiego pędzla Alojzego Reichana (1835)
Data i miejsce urodzenia	30 października 1790 Radzyń Podlaski
Pochodzenie	polskie
Data i miejsce śmierci	16 grudnia 1861 Urłów
Przyczyna śmierci	astma
Instrumenty	skrzypce
Zawód	skrzypek, kompozytor, pedagog

Karol Józef Lipiński (ur. 30 października 1790 w Radzyniu Podlaskim, zm. 16 grudnia 1861 w Urłowie, dzisiaj rejon zborowski, obwód tarnopolski) – polski skrzypek, kompozytor i pedagog.

Życiorys

Od wczesnego dzieciństwa zdradzał wybitne zdolności muzyczne. Gry na skrzypcach uczył się od piątego roku życia – początkowo od ojca Feliksa (1765-1847) – kapelmistrza orkiestry w majątku Potockich w Radzyniu Podlaskim.

Karol Lipiński na litografii Maksymiliana Fajansa (1850)

Po przeniesieniu się Lipińskich w 1799 r. do Lwowa grał w orkiestrze prowadzonej przez ojca w domu Adama Starzeńskiego oraz w zespołach kameralnych. Pod koniec 1809 r. Lipiński został zaangażowany na stanowisko koncertmistrza orkiestry teatru niemieckiego we Lwowie (Obowiązujący do 1842 roku przywilej teatralny obejmował tylko teatr niemiecki – polscy aktorzy działali wyłącznie na podstawie nie zawsze formalnych umów z przedsiębiorcami austriackimi). Po dwóch latach pracy w orkiestrze został jej kapelmistrzem. We Lwowie mieszkał przez 40 lat do 1839 r., pracując jako dyrygent, a potem dyrektor orkiestry. We Lwowie powstała zdecydowana większość jego kompozycji, m.in. 3 symfonie (Es-dur, B-dur, Uwertura D-dur), trzy koncerty skrzypcowe, kaprysy, polonezy oraz kilka śpiewogier („oper”): Syrena z Dniestru, mająca swą prapremierę we Lwowie w 1814^[1], Kłótnia przez zakład^[2] i Terefere i Tarapacie^[3].

W 1812 roku odbył podróż do Warszawy, aby zapoznać się z pracą teatru operowego.

W roku 1814 wyjechał do Wiednia, aby poznać sławnego wówczas niemieckiego skrzypka-wirtuoza Louisa Spohra. Po tym spotkaniu postanowił obrać karierę koncertującego skrzypka, zaś po powrocie do Lwowa porzucił pracę w teatrze i zajął się doskonaleniem gry na skrzypcach. Równocześnie komponował i zajmował się działalnością pedagogiczną.

Pod koniec października 1817 r. udał się na koncerty do Włoch. Spotkał się z Paganinim w 1818 r. (koncertowali razem dwukrotnie 17 kwietnia i 24 maja 1818 r.).

W latach 1819-1824 koncertował w Kijowie, Krakowie, Poznaniu, Berlinie, Lipsku i Wrocławiu, Wilnie, Krzemieńcu i Kamieńcu Podolskim. W tym czasie powstały liczne jego utwory.

W 1823 r. koncertował w Kijowie wspólnie z Marią Szymanowską. Występował w Warszawie w grudniu 1827 i na początku 1828 r. dając sześć koncertów w Teatrze Narodowym, po których otrzymał nominację na pierwszego skrzypka Dworu Królewsko-Polskiego.

14 lipca 1829 r. podczas uroczystości koronacyjnych Mikołaja I, na które przybył również Paganini, obaj artyści koncertowali na Zamku Królewskim w Warszawie^[4], wywołując w prasie warszawskiej gorącą polemikę na temat wyższości ich gry. Lipiński po powrocie z Warszawy zaniechał koncertowania i poświęcił się pracy kompozytorskiej. W 1834 r. rozpoczął występy z nowym repertuarem w Warszawie i Poznaniu, a w 1835 roku udał się na półtoraroczną podróż artystyczną na Zachód.

W Lipsku sprawował stanowisko koncertmistrza w słynnej orkiestrze Gewandhaus. Stamtąd udał się do Paryża. Koncertował niewiele z powodu długiej naprawy uszkodzonych skrzypiec. Z Paryża przeniósł się z koncertami do Anglii (Londyn, Manchester).

W latach 1837-1839 poczynił starania o stanowisko koncertmistrza kapeli króla saskiego w Dreźnie, które otrzymał w 1839 r. Niemal do ostatnich dni swego życia jego działalność była związana z tym miastem.

Współpracował z Richardem Wagnerem, przyjaźnił się z Robertem Schumannem. W Dreźnie powstały jego ostatnie utwory. Tutaj też rozwinął swoją działalność pedagogiczną kształcąc wielu skrzypków i opiekując się młodymi talentami (Henryk Wieniawski). Paganini zapytany, kto według niego jest najlepszym skrzypkiem na świecie, odpowiedział: „Nie wiem kto jest najlepszy, ale Lipiński ma na pewno drugie miejsce”.

W 1845 Lipiński zakupił majątek Urłów koło Tarnopola. Artysta spędzał tam wakacje, a po przejściu na emeryturę przeniósł się do Urłowa na stałe i tam zmarł na astmę w 1861 roku. Po śmierci kompozytora Urłów przeszedł w ręce jego synów, Gustawa i Konstantego. W testamencie Lipiński przeznaczył majątek w Urłowie na utworzenie fundacji stypendialnej jego imienia, wspierającej młodych skrzypków kształcących się w konserwatoriach we Lwowie, Neapolu i Wiedniu. Fundacja działała aż do wybuchu I wojny światowej.

Twórczość

Spośród mało dziś znanych kompozycji Lipińskiego największe uznanie zdobył sobie II Koncert skrzypcowy D-dur op. 21, zwany także koncertem wojskowym. Oprócz niego był on twórcą czterech innych koncertów skrzypcowych (z których jeden się nie zachował), kaprysów i innych utworów wirtuozowskich, głównie na skrzypce z akompaniamentem, polonezów, rond, etiud, wariacji, muzyki do wodewilów, 2 trio smyczkowych i trzech wczesnych symfonii.

Dzieła (wybór)

Pomnik Karola Lipińskiego w Radzyniu Podlaskim.

• Wariacje na tematy z opery „Kopciuszek” Rossiniego op. 10
• Rondo alla polacca op. 13
• I Koncert skrzypcowy fis-moll op. 14
• II Koncert skrzypcowy D-dur (Concerto militaire – Wojskowy) op. 21
• Variations de Bravoure op. 22
• Fantazja i wariacje na tematy z opery „Lunatyczka” Belliniego op. 23
• Fantazja na motywach opery „Krakowiacy i Górale” Stefaniego op. 33
• III Koncert skrzypcowy e-moll op. 24
• IV Koncert skrzypcowy A-dur op. 32
• Syrena z Dniestru, opera (śpiewogra), 1814
• Kłótnia przez zakład, komedyo-opera

Dyskografia (wybór)

• I Koncert skrzypcowy fis-moll op. 14, Rondo alla polacca op. 13, Variations de Bravoure op. 22 (2001, CPO 999 912-2) – Albrecht Breuninger – skrzypce, Polska Orkiestra Radiowa, Wojciech Rajski – dyrygent
• II Koncert skrzypcowy D-dur op. 21, III Koncert skrzypcowy e-moll op. 24, IV Koncert skrzypcowy A-dur op.32 (CPO 999 787-2) – Albrecht Breuninger, Polska Orkiestra Radiowa, Wojciech Rajski – dyrygent
• Symfonia B-dur op. 2 nr 3, Uwertura D-dur, II Koncert skrzypcowy (2003, DUX 0432) – Dominika Falger, Filharmonia Lubelska, Piotr Wijatkowski – dyrygent ([1])
• Trio A-dur op. 12, Polonezy op. 9 (Selene Records 2005, CD-s 0501.72) – Konstanty Andrzej Kulka skrzypce, Andrzej Gębski skrzypce, Grzegorz Chmielewski altówka, Andrzej Wróbel wiolonczela
• Fantazja na motywach opery Krakowiacy i Górale Stefaniego op. 33, Fantazja i wariacje na tematy z opery Lunatyczka Belliniego op. 23, Kaprys D-dur op. 29 nr 3, Impromptu op. 34 nr 1, Trio g-moll op. 8 (Selene Records 1998, CD-s 9808.44) – Konstanty Andrzej Kulka skrzypce solo, Aurelia Liwanowska skrzypce, Andrzej Wróbel wiolonczela

Przypisy

Bibliografia

• Henryka Filatowna. K.J. Lipiński, Wirtuozi i kompozytor. Dysertacja Krakowska, 1930 (e rękopisie)
• Józef Powroźniak. Karol Lipiński. Kraków: PWM, 1970
• Владимир Юрьевич Григорьев. Кароль Липиньский. Москва: Музыка, 1977
• Karol Lipiński: Życie, działalność, epoka. T. 1–4. Red. Maria Zduniak i in. Wrocław: Akademia Muzyczna im. Karola Lipińskiego, 1990, 1993, 2003, 2007

Linki zewnętrzne

• Strona poświęcona Karolowi Lipińskiemu (także spis utworów oraz dyskografia)
• Utwory Karola Lipińskiego w bibliotece Polona

Zobacz teksty Karola Lipińskiego na Wikiźródłach