Karol Mikulski

Karol Mikulski

Data i miejsce urodzenia	13 czerwca 1901 Kijów
Data i miejsce śmierci	18 marca 1940 Gostynin
Zawód, zajęcie	lekarz-psychiatra
Narodowość	polska
Alma Mater	Uniwersytet Krakowski, Uniwersytet Wileński, Uniwersytet Warszawski
Rodzice	Antoni Feliks Mikulski (psychiatra), Maria Grodecka (pianistka)
Małżeństwo	Idalia Jadwiga Gieysztor, primo voto Januszkiewiczowa
Dzieci	Jerzy Januszkiewicz (syn żony z pierwszego małżeństwa), Izabella (dzisiaj: Galicka, historyk sztuki)
Odznaczenia

Karol Mikulski (ur. 13 czerwca 1901 w Kijowie, zm. 18 marca 1940 w Gostyninie) – polski lekarz psychiatra.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Wywodził się z ziemiańskiej rodziny o tradycjach inteligenckich^[1]. Urodził się w 1901 roku w Kijowie. Jego ojciec – Antoni Feliks Mikulski był profesorem psychiatrii (w 1924 objął katedrę psychiatrii na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie), matka Maria Grodecka pianistką. Uczęszczał do gimnazjum we Lwowie, następnie w Łodzi. Od 1919 działał w skautingu. Jako ochotnik brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej (1920). Po złożeniu matury studiował medycynę kolejno na trzech uniwersytetach: w Krakowie, Wilnie, Warszawie (UW). Dyplom doktora nauk lekarskich uzyskał w 1927. W roku 1926 ożenił się z Idalią Jadwigą Gieysztor, primo voto Januszkiewiczową. Małżeństwo wychowywało dwoje dzieci: syna Idalii z pierwszego małżeństwa – Jerzego Januszkiewicza oraz córkę – Izabellę (dzisiaj: Galicką, historyka sztuki).

W latach 1928–1934 był asystentem Jana Mazurkiewicza w Klinice Psychiatrycznej UW. Jednocześnie pracował jako lekarz i psycholog szkolny w gimnazjach im. Zamoyskiego, Reja^[2] i Lorentza. Prowadził też poradnię psychologiczną. W roku 1929 odbył trzymiesięczne studia psychologiczne i psychiatryczne w Wiedniu, m.in. w poradni dla dzieci, utworzonej przez Alfreda Adlera. 1 listopada 1934 objął stanowisko wicedyrektora i ordynatora Szpitala dla Psychicznie i Nerwowo Chorych w Gostyninie. Był zwolennikiem psychiatrii zreformowanej, kładącej nacisk na humanitarne traktowanie pacjentów i terapię zajęciową. W 1936 odbył dwumiesięczną podróż naukową po Europie, odwiedzając szpitale i kliniki psychiatryczne w Niemczech, Francji, Włoszech, Jugosławii i Węgrzech. Osobiście poznał reprezentantów wiodącej w Europie psychiatrii niemieckiej, m.in. Rüdina, Schneidera, Luxenburgera, z inspiracji których w latach II wojny światowej na terenie okupowanej Polski i w III Rzeszy rozpoczęły się masowe mordy ludzi chorych psychicznie (Akcja T4). Pod wpływem Otmara von Verschuera, zainicjował w Polsce badania gemeliologiczne i wydał pionierską książkę Krótki zarys nauki o bliźniętach. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Eugenicznego. Od 1937 prowadził przychodnię przeciwalkoholową w Płocku.

Okres II wojny światowej

Zmobilizowany w końcu sierpnia 1939 w stopniu podporucznika^{[wymaga weryfikacji?]} stawił się w Sokółce Podlaskiej, gdzie po wkroczeniu wojsk sowieckich dostał się do niewoli. Uciekł z transportu wiozącego polskich oficerów do obozu jenieckiego w Kozielsku. Powrócił do Polski, idąc pieszo nocami wzdłuż torów. Do Gostynina przybył w połowie października 1939 i podjął na nowo swoje obowiązki jako ordynator szpitala psychiatrycznego. W 1939 przystąpił do Związku Walki Zbrojnej. W tym czasie obszar Gostynina został włączony, jako część Kraju Warty, bezpośrednio do Rzeszy. Rozpoczęła się akcja „umacniania niemczyzny”, w ramach której okupanci niemieccy przystąpili do masowych mordów lokalnej inteligencji i „opróżniania” szpitali psychiatrycznych. Pierwsze wywózki chorych psychicznie tzw. pacjentów gminnych (za których płaciły gminy) rozpoczęły się w lutym 1940^[3] pod pretekstem transportu do innych zakładów leczniczych. W rzeczywistości chorych uśmiercano gazem spalinowym lub rozstrzeliwano w pobliskich lasach. 17 marca 1940 do Gostynina przyjechała komisja niemiecka, która zażądała od Mikulskiego sporządzenia listy chorych „nierokujących wyzdrowienia” w celu ich eksterminacji^[4]. Lista miała być przygotowana w ciągu 24 godzin pod sankcją aresztowania. Mikulski, który biegle władał językiem niemieckim, wszedł z przedstawicielami komisji w ostry spór; powoływał się na etykę lekarską i stan wiedzy medycznej, który uniemożliwia stawianie trafnych diagnoz, a tym bardziej prognoz dotyczących psychicznych schorzeń. Mikulski żądanej listy nie sporządził; 18 marca 1940 nad ranem popełnił samobójstwo. Jego śmierć poruszyła lokalną społeczność; pogrzeb zgromadził tłumy ludzi^[5].

Ordery i odznaczenia

• Złoty Krzyż Zasługi (12 maja 1939)^[6]

Upamiętnienie

Z inicjatywy córki – Izabelli Galickiej i składek społecznych ufundowano poświęconą mu tablicę pamiątkową, która zawisła w 2010 w szpitalu psychiatrycznym w Gostyninie. W 2012 powstał film dokumentalny „Śmierć psychiatry. Eugenika i totalitaryzm” (reż. Amelia Łukasiak i Sławomir Małoicki, scen. Magdalena Gawin), opowiadający o jego życiu i tragicznej śmierci^[7], który został udostępniony przez producenta na portalu Youtube^[8]. W 2017 roku imię Mikulskiego nadano ulicy w Gostyninie (wcześniej ulica Leona Rewekanta).

Wybrane prace

• Przypadek syringomyelji po nieszczęśliwym wypadku przy pracy. „Nowiny Psychjatryczne”. 2 (4), s. 295–299, 1925. 
• Przypadek napadowego krzyku i zaburzenia woli w przebiegu nagminnego zapalenia mózgu. „Rocznik Psychjatryczny”. 3, s. 11–18, 1926. 
• Kilka uwag o zatruciu nowokainą. „Nowiny Lekarskie”. 38 (10), s. 429–431, 1926. 
• Badania psychologiczne w szkole średniej. Warszawa: Skł. gł. w Księgarni J. Lisowskiej, 1930.
• Zagadnienia wychowawcze a psychologia indywidualna Adlera. „Zagadnienia Rasy”, 1930. 
• Odpowiedź na recenzję p. dra B. Zawadzkiego. „Polskie Archiwum Psychologii”. 4 (3), s. 185–187, 1931. 
• Mikulski K., Liszka A.. O niewyzyskanych źródłach zimnicy leczniczej. „Rocznik Psychjatryczny”. 18/19, s. 28–53, 1932. 
• Przyczynek do badań nad bliźniętami homologicznemi. „Warszawskie Czasopismo Lekarskie”. 10, s. 15–17, 1933. 
• Brunowa M., Mikulski K.. W sprawie zimniczego i salicylowego leczenia schizofrenji. „Rocznik Psychjatryczny”. 21, s. 45–67, 1933. 
• Z badań nad bliźniętami. Warszawa: Bibljoteka Polska, 1934.
• Niektóre dane o opiece nad psychicznie chorymi w Województwie Warszawskiem. „Życie Mazowsza”. 1 (5), s. 137–139, 1935. 
• Znaczenie badań nad bliźniętami dla nauki o dziedziczeniu i eugeniki. „Eugenika Polska”. 19 (3), s. 188–200, 1937. 
• Krótki zarys nauki o bliźniętach (gemelliologia). Płock: Drukarnia Braci Detrychów, 1937.
• O roli i znaczeniu leczenia wapniowego w lecznictwie schizofrenii. „Nowiny Lekarskie”. 17, s. 506–512, 1938. 
• O upojeniu sennym i stanach pokrewnych. „Nowiny Psychiatryczne”. 15 (1/4), s. 68–98, 1938. 

Przypisy

Bibliografia

• Anna Kulikowska, Okupacyjne wspomnienia ze Szpitala Psychiatrycznego w Gostyninie, „Przegląd Lekarski” 1977, nr 1, s. 212–213.
• Magdalena Gawin, Historia polskiego ruchu eugenicznego 1880–1952, Wyd. Neriton, IH PAN, 2003.
• Irena Chmielińska, Dramatyczna śmierć lekarza, „Głos Gostyniński” 2005, nr 1 (176), s. 7.
• Andrzej Wilczkowski, Dymy nad kartofliskiem, Łódź 2005.
• Tadeusz Nasierowski, Zagłada osób z zaburzeniami psychicznymi w okupowanej Polsce. Początek ludobójstwa, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2008.
• Magdalena Gawin, Wierni przysiędze, „Na poważnie” 2012, nr 5–6, s. 36.
• Izabella Galicka, Służyć innym – aż do końca. O moim ojcu, zapomnianym bohaterze, „Na poważnie” nr 5–6/2012, s. 34–36.

Linki zewnętrzne

• Publikacje Karola Mikulskiego w bibliotece Polona