Karol Parno Gierliński

Karol Parno Gierliński
Ilustracja
Karol Parno Gierliński
Data i miejsce urodzenia12 marca 1938
Poznań
Data i miejsce śmierci4 lutego 2015
Nowe Miasto nad Pilicą
NarodowośćSinto
Dziedzina sztukirzeźba, poezja, proza
Odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi

Karol Parno Gierliński (ur. 12 marca 1938 w Poznaniu[1], zm. 4 lutego 2015 w Nowym Mieście nad Pilicą[2]) – romsko-polski rzeźbiarz, poeta i prozaik; działacz społeczny. Twórca pierwszego w Polsce elementarza dla dzieci romskich „Miri szkoła – Romano elementaro”.

Życiorys

Pochodził z rodziny Sinti zamieszkałej w Wielkopolsce od kilku pokoleń. Ojciec – Ludwik, który był oficerem Wojska Polskiego, oraz matka – Wacława padli ofiarą Porajmos (eksterminacji Cyganów przez III Rzeszę), a on sam został uratowany z transportu do obozu zagłady przez Alfredę Markowską (Noncię)[3]. Wychowywała go i zadbała o edukację babcia, która po wyzwoleniu z obozu koncentracyjnego pod Hamburgiem powróciła z nim do Polski[4].

W 1957 ukończył Technikum Chemiczne w Poznaniu. W latach 1957-1963 studiował w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu.

W młodości zarabiał na życie jako wędrowny kotlarz. Pracował również w zawodach konserwatora dzieł sztuki, instruktora zajęć plastycznych i nauczyciela. Był kierownikiem literackim zespołów działających pod auspicjami Poznańskiej Estrady, w tym Cygańskiego Zespołu Pieśni i Tańca „Roma”[5].

W 2001 został wyróżniony odznaką Zasłużony Działacz Kultury[6]. W 2011 w uznaniu działań na rzecz zachowania i rozwoju języków romskich oraz propagowania edukacji wśród Romów został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi[7].

Twórczość

Rzeźbę uprawiał zawodowo od 1963 aż do śmierci. Największy wpływ na jego twórczość wywarł prof. Jan Maria Jakub. Początkowo pracował w metalu, później najczęściej w drewnie. Jego prace były wielokrotnie wystawiane w kraju i za granicą, znajdują się w licznych muzeach (m.in. w Pile, Gorzowie Wielkopolskim i Weilburgu) oraz zbiorach prywatnych. Około roku 2011 zainteresował się malarstwem i stworzył serię obrazów olejnych o tematyce romskiej.

W latach 60. XX w. był członkiem Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy ZMW oraz grupy literackiej „Wiry”. Był członkiem Związku Literatów Polskich. Jako poeta zadebiutował w 1968 wierszem „Deszcz” zamieszczonym w tygodniku Nowa Wieś. Jego utwory poetyckie były publikowane w prasie literackiej i w almanachach. W 2001 ukazał się nakładem Wydawnictwa NICE zbiór jego poezji pt. „Xaratuno thuv / Odległy dym”, który wzbudził znaczne zainteresowanie i został przetłumaczony na język niemiecki przez Karin Wolff. W roku 2007 został wydany obszerny zbór opowiadań pt. „Meteory / Siłałe cierhenia”, zaś w roku 2012 wybór dawnych i nowych wierszy zatytułowany „Róża pustyni”.

Praktycznie cała jego twórczość literacka powstała w języku polskim. Jest mocno nasycona problematyką cygańską; wielokrotnie powraca wątek wymuszonej rezygnacji z wędrownego trybu życia; prezentowane jest specyficzne, cygańskie poczucie humoru. Równocześnie w jego wierszach oraz opowiadaniach można znaleźć liczne odniesienia do zagadnień uniwersalnych, zadumę nad światem i istotą człowieczeństwa[8].

Autor koncepcji oraz tekstu pionierskiego podręcznika dla dzieci romskich w wieku wczesnoszkolnym pt. „Miri szkoła – Romano elementaro”. W 2007 ukazało się pilotażowe wydanie podręcznika w dialekcie Polska Roma, poszerzone i poprawione rok później w kolejnej edycji[9]. Podręcznik ten został przełożony na dialekt Bergitka Roma, a jego wersja elektroniczna, uzupełniona o sprawdziany ze znajomości słownictwa romskiego i arytmetyki, znalazła się w multimedialnym podręczniku dla dzieci romskich wydanym w 2009 w Kostrzynie nad Odrą[10].

Zajmował się tłumaczeniem tekstów na dialekty romskie[11].

Jako aktor wystąpił w 2009 w serialu telewizyjnym Na dobre i na złe (w odcinku „Kabała”), grając rolę Hauptmano. W filmie fabularnym Papusza w 2013 zagrał rolę Śero Roma[12].

Uważany za znawcę języka, kultury oraz obyczajowości romskiej, był konsultantem kilku prac magisterskich i doktorskich z dziedziny cyganologii.

Wybrane publikacje

Literatura piękna

  • Karol Parno Gierliński Xaratuno thuv / Odległy dym (Bydgoszcz, 2001)
  • Karol Parno Gierliński Xaratuno thuv / Odległy dym / Rauch in der Ferne / Gedichte Übertragen von Karin Wolff (w przekładzie na język niemiecki, Myślibórz, 2002)
  • Karol Parno Gierliński Meteory / Siłałe cierhenia (Szczecinek, 2007, ISBN 978-83-919567-6-2)
  • Karol Parno Gierliński Róża pustyni (Tarnów, 2012, ISBN 978-83-62719-32-7)

Podręczniki

  • Karol Parno Gierliński Miri szkoła Romano elementaro (wydanie I, Gorzów Wlkp., 2007, ISBN 978-83-925856-0-2),
  • Karol Parno Gierliński Miri szkoła Romano elementaro (wydanie II, Kostrzyn nad Odrą, 2008, ISBN 978-83-918449-1-5),
  • Karol Parno Gierliński Miri szkoła Romano elementaris (wydanie I, Kostrzyn nad Odrą, 2008, ISBN 978-83-918449-2-2)

Literatura popularnonaukowa

  • Karol Parno Gierliński Zawody i profesje romskie (Szczecinek, 2008, ISBN 978-83-919567-9-3),
  • Elżbieta Jakimik, Karol Parno Gierliński Kobieta w środowisku romskim (Szczecinek, 2009, ISBN 978-83-928142-0-7)
  • Elżbieta Jakimik, Karol Parno Gierliński Sinti w Polsce (Szczecinek, 2011, ISBN 978-83-928142-3-8)
  • Karol Parno Gierliński, opr. graficzne Marek Rudowski Profesje romskie (Wrocław, 2012, ISBN 978-83-62969-08-1)

Przekłady

  • Historia Polskakri. Perunoskro rukh / Perun's Tree Oryginalny tytuł: Strażnicy orlego pióra. Drzewo Peruna Opracowanie historyczne: Paweł Nowak, Scenariusz: Wojciech Birek, Rysunki: Sławomir Kiełbus, Tłumaczenie na dialekt Polska Roma: Karol Parno Gierliński (Wrocław, 2007)
  • Małgorzata Różycka, Janusz Balkowski Romowie – Roma – Romanies. Historia w obrazkach Rysunki: Marek Rudowski, Tłumaczenie na dialekty Polska Roma oraz Bergitka Roma: Karol Parno Gierliński (Wrocław, 2008, ISBN 978-83-928354-0-0)

Działalność społeczna

Na początku lat 80 XX w. zaangażował się w działalność związkową, pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Kombinacie Rolnym Żydowo (gmina Czerniejewo). W pierwszej dekadzie XX w. wspierał tworzenie Spółdzielni Socjalnej „Khetane” w Szczecinku, która była nastawiona m.in. na zachowanie zawodów tradycyjnie uprawianych przez Romów. W ostatnich latach życia aktywnie uczestniczył w działaniach związanych z edukacją dzieci romskich oraz obroną praw człowieka.

W latach 2004-2008 był deputowanym do Parlamentu Romskiego, utworzonego przez Międzynarodową Unię Romów.

Był członkiem Zespołu do Spraw Romskich Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych.

Wspierał antyrasistowskie działania Stowarzyszenia „Nigdy Więcej” podejmowane na Festiwalu „Przystanek Woodstock”[13].

Przypisy

  1. ↑ Wywiad z Karolem Gierlińskim (pol.). Jedni z wielu. Fundacja Prom. [dostęp 2015-02-05].
  2. ↑ Karol Parno Gierliński (1938-2015) (pol.). Związek Romów Polskich. [dostęp 2015-02-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-05)].
  3. ↑ Małgorzata Różycka, Jacek Milewski. Karol Parno Gierliński. „Gazeta Stołeczna”. nr 41 (8374) z 2015, s. 7, 2015-02-19. 
  4. ↑ Agnieszka Hreczuk: Anioł w spódnicy. W: Strona internetowa [on-line]. Tygodnik Powszechny. [dostęp 2015-02-02].
  5. ↑ Roman Chojnacki. Wybitne osobowości Karol Parno Gierliński. „Romano Atmo”. 2, s. 16-17, lipiec 2006. Szczecinek: Związek Romów Polskich. [dostęp 2011-07-03]. 
  6. ↑ Gierliński Karol (Parno). W: Jacek Milewski (red.): Sławni Romowie. Leksykon. Radom: Radomskie Stowarzyszenie Romów „Romano Waśt”, 2013, s. 35. [dostęp 2015-02-05]. (pol.)
  7. ↑ Odznaczenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej dla osób zasłużonych na rzecz mniejszości romskiej (pol.). Mniejszości Narodowe i Etniczne. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, 2011-10-07. [dostęp 2015-02-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-05)].
  8. ↑ Karol Gierliński-Parno. W: Strona internetowa [on-line]. Zarząd Oddziału Związku Literatów Polskich w Gorzowie Wielkopolskim. [dostęp 2011-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
  9. ↑ Elżbieta Alina Jakimik: Elementarz dla dzieci romskich „Miri szkoła – romano elementaro” – Recenzja. W: Romano elementaro Portal poświęcony kulturze i edukacji Romów [on-line]. 2009-09-11. [dostęp 2011-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-13)].
  10. ↑ Andrzej Korona: Zakończono prace nad podręcznikiem multimedialnym. W: Romano elementaro Portal poświęcony kulturze i edukacji Romów [on-line]. 2010-01-03. [dostęp 2011-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-18)].
  11. ↑ Historia Romów w Obrazkach. W: Strona internetowa [on-line]. romowie.info. [dostęp 2015-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-09)].
  12. ↑ Karol Gierliński w bazie Filmweb
  13. ↑ Redakcja magazynu „Nigdy Więcej”, „ANTYRASISTOWSKI WOODSTOCK”, 9 sierpnia 2005.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Gierlinski karol parno.jpg
Karol Parno Gierliński