Karol Petelenz

Karol Petelenz
Ilustracja
Karol Petelenz (przed 1906)
Data i miejsce urodzenia1847
Stanisławczyk
Data śmierci1930
Zawód, zajęciepedagog
Narodowośćpolska
Tytuł naukowydoktor
RodziceAntoni, Pulcheria
Małżeństwo1. Franciszka
2. Zofia
DzieciCzesław, Maria, Roman
Krewni i powinowaciIgnacy, Rudolf, Leonard (bracia)
Faksymile
Odznaczenia

Karol Józef Petelenz (ur. 1847 w Stanisławczyku, zm. 1930) – doktor filologii, nauczyciel, c. k. radca szkolny.

Grób Karola Petelenza
Tablica upamiętniająca działaczy sokolich w Sanoku

Życiorys

Urodził się w 1847 w Stanisławczyku. Był synem Antoniego (–1855), urzędnik skarbowy[1] i Pulcherii z Rogalskich. Jego braćmi byli: Ignacy (1850–1911), nauczyciel, zoolog, polityk, Rudolf (1852–1919), Leonard (1854–1914), pułkownik cesarskiej i królewskiej Armii[1][2][3][4].

Ukończył szkołę średnią we Lwowie i Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Lwowskiego, gdzie studiował nauki klasyczne i nowszą literaturę. Wstąpił do służby w szkolnictwie. Był zastępcą nauczyciela w Suczawie i w C. K. Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie, następnie jako nauczyciel rzeczywisty w C. K. Gimnazjum w Jaśle[5] i od 31 lipca 1877 C. K. Gimnazjum św. Jacka w Krakowie[6]. 11 lutego 1878 został zatwierdzony w zawodzie nauczycielskim i otrzymał tytuł c. k. profesora[7]. W tym okresie uzyskał stopień naukowy doktora (1878) oraz habilitował się, zostając docentem języka i literatury niemieckiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od 1884 był członkiem komisji dla historii literatury i oświaty Polskiej Akademii Umiejętności. Uczył także w C. K. Gimnazjum w Jaśle.

Ze stanowiska c. k. profesora w Jaśle postanowieniem cesarza z 7 sierpnia 1888 został mianowany na stanowisko dyrektora C. K. Gimnazjum w Sanoku[8][9] i pełnił je do listopada 1890[10][11][12]. W szkole uczył języka niemieckiego[13][14], prowadził także ćwiczenia fizyczne[10]. Do 18 września 1890 był radnym Rady Miejskiej w Sanoku[15].

Postanowieniem cesarza z 21 sierpnia 1890 oraz dekretem C. K. Rady Szkolnej Krajowej z 2 września 1890 został przeniesiony z Sanoka na stanowisko dyrektora C. K. Gimnazjum w Stryju[16][17][10]. Tam doprowadził do utworzenia bursy dla ubogich uczniów Polaków. Później był dyrektorem C. K. IV Gimnazjum we Lwowie od 26 czerwca 1904 do 1 września 1906[18][19][20]. Ze służby w państwowym szkolnictwie na własną prośbę został przeniesiony w stan spoczynku, po czym założył własne Prywatne Gimnazjum im. Adama Mickiewicza we Lwowie, którego był dyrektorem[21][22][23] (określane jako „Gimnazjum Petelenza” we Lwowie początkowo mieściło się w budynku przy ul. Ossolińskich 11, następnie w wybudowanym przez siebie gmachu przy ul. Senatorskiej).

Przed 1888 został członkiem Komisji dla Historii Oświaty i Literatury w Polsce w Akademii Umiejętności w Krakowie[13]. Był inicjatorem, współzałożycielem i pierwszym prezesem w latach 1889–1890 sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[24][10]. Po wyjeździe z Sanoka do Stryja otrzymał tytuł członka honorowego sanockiego „Sokoła”[25][26][27][28]. Jego nazwisko zostało umieszczone w drzewcu sztandaru TG Sokół w Sanoku, na jednym z 125 gwoździ upamiętniających członków[29]. Był członkiem zwyczajnym Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego[30]. Członek Komisji dla Historii Oświaty w Polsce w Akademii Umiejętności w Krakowie, autor m.in. podręczników do nauki języka niemieckiego. Od ok. 1888 zasiadał w C. K. Radzie Szkolnej Okręgowej jako reprezentant zawodu nauczycielskiego[31]. Był zastępcą przewodniczącego Szkolnej Rady Okręgowej we Lwowie.

Został odznaczony Orderem Żelaznej Korony III klasy[23]. Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie[32]. C. k. radca szkolny (1898)[33].

Był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną przez 12 lat była Franciszka Maria Michalina z Kobuzowskich h. Mora (zm. 1 marca 1890 w Sanoku w wieku 33 lat, pochowana w Kobylanach[34][35][36][37]). Ich dziećmi byli Czesław (1879–1949), komandor Marynarki Wojennej, publicysta, działacz morski, Maria (po mężu Stobiecka). Drugą żoną była Zofia z Łukasiewiczów h. Łada, z którą miał syna Romana (ur. 1900), w 1918 abiturient gimnazjum im. Mickiewicza[38].

Podczas uroczystości 130-lecia gniazda TG „Sokół” w Sanoku 29 czerwca 2019 na gmachu tegoż została odsłonięta tablica upamiętniająca 10 działaczy zasłużonych dla organizacji sokolej i Sanoka, w tym Karola Petelenza[39][40].

Publikacje

  • Konrads von Würzburg Leben und Bedeutung. Studium (1881)
  • Walki Zulów i Boerów. Obrazki myśliwskie z Afryki Południowej. Dla młodzieży podług dzieł niemieckich ułożył... (1881)
  • Kilka uwag o znaczeniu i nauce języka niemieckiego w gimnazyach. Przyczynek do metodyki tego języka (1882)
  • Odprawa na odpowiedź dra J. Molina wywołana uwagami drukowanymi w Szkole (1883)
  • Rozbiór krytyczny gramatyki języka niemieckiego dla szkół średnich ułożonej przez dra Jana Molina (1883)
  • Po zjeździe nauczycielskim. Rzut krytyczny (1886)
  • Zarys teoryi nauki języków żyjących w szkole (1888)
  • Listy do B. Lindego. Ob. Sprawozdanie Gimn. św. Jacka (1885–1888)
  • Deutsche Grammatik für galizische Mittelschulen (1890)
  • Leitfaden für den Unterricht in der deutschen Sprachlehre für Mittelschulen mit polnischer Vortragssprache (1898)
  • Albrechts v. Haller Bedeutung für das Einkommen einer neuen besseren Zeit in der deutschen Dichtkunst

Przypisy

  1. ↑ a b † Ignacy Petelenz. „Nowa Reforma”. Nr 277, s. 1, 20 czerwca 1911. 
  2. ↑ Kronika. † Ignacy Petelenz. „Gazeta Lwowska”. Nr 140, s. 4, 22 czerwca 1911. 
  3. ↑ Kronika. Z wojskowości. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 30, s. 3, 16 lipca 1911. 
  4. ↑ Ze świata. Ś. p. Leonard Petelenz. „Nowa Reforma”. Nr 8, s. 1, 14 stycznia 1914. 
  5. ↑ Księga pamiątkowa 70-lecia Państwowego Gimnazjum imienia króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle 1868–1938. Jasło: 1938, s. 17, 113.
  6. ↑ Sprawozdanie Dyrektora c. k. Gimnazyum św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1878. Kraków: 1878, s. 35.
  7. ↑ Sprawozdanie Dyrektora c. k. Gimnazyum św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1878. Kraków: 1878, s. 36.
  8. ↑ Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1889. Sanok: Fundusz Naukowy, 1889, s. 31.
  9. ↑ Kronika. Mianowania. „Gazeta Przemyska”. Nr 33, s. 3, 12 sierpnia 1888. 
  10. ↑ a b c d Józef Stachowicz: Gimnazjum Męskie w latach 1880–1958. W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 47.
  11. ↑ Bronisław Filipczak: Chór i orkiestra gimnazjalna w najwcześniejszych latach. W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 157.
  12. ↑ Zarys historii Państwowego Gimnazjum w Sanoku. W: Józef Hukiewicz: Sprawozdanie jubileuszowe z działalności Państwowego Gimnazjum w Sanoku w latach 1888–1938 wydane z okazji Wielkiego Zjazdu Wychowawców i Wychowanków Zakładu w 50 rocznicę pierwszego egzaminu dojrzałości. Lwów: Drukarnia Urzędnicza we Lwowie, 1938, s. 25.
  13. ↑ a b Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1889. Sanok: Fundusz Naukowy, 1889, s. 29.
  14. ↑ Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1890. Sanok: Fundusz Naukowy, 1890, s. 39.
  15. ↑ Księga uchwał Rady miejskiej od 1887 do stycznia 1892. T. X. sanockabibliotekacyfrowa.pl. s. 206. [dostęp 2022-02-05].
  16. ↑ Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1891. Sanok: Fundusz Naukowy, 1891, s. 23.
  17. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Stryju za rok szkolny 1891. Sanok: 1891, s. 73, 75.
  18. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. IV. Gimnazyum we Lwowie za rok szkolny 1905. Lwów: 1905, s. 23.
  19. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Stryju za rok szkolny 1905. Sanok: 1905, s. 5-6.
  20. ↑ Kucharski. IV Gimnazjum 1928 ↓, s. 19, 70.
  21. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi Gimnazyum im. Mickiewicza we Lwowie za rok szkolny 1909/10. Lwów: 1910, s. 21.
  22. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi Gimnazyum im. Mickiewicza we Lwowie za rok szkolny 1910/11. Lwów: 1911, s. 13.
  23. ↑ a b Kucharski. IV Gimnazjum 1928 ↓, s. 70.
  24. ↑ Towarzystwo gimnastyczne „Sokół” w Sanoku. W: Księga pamiątkowa ku uczczeniu dwudziestej piątej rocznicy założenia Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” we Lwowie. Lwów: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1892, s. 125–127.
  25. ↑ Sprawy towarzystw gimnastycznych polskich. Sanok. „Przewodnik Gimnastyczny „Sokół””. Nr 1, s. 5, 1891. 
  26. ↑ Tadeusz Miękisz: Zarys historii Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w 50-tą rocznicę jego istnienia. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1939, s. 10.
  27. ↑ Paweł Sebastiański, Bronisław Kielar: Wykazy członków Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku. W: 125 lat sanockiego „Sokoła” 1889–2014. Sanok: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Sanoku, 2014, s. 147. ISBN 978-83-939031-1-5.
  28. ↑ Lista członków z dniem 31 grudnia 1899. W: Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarz. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku za rok administracyjny 1899. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1900, s. 13.
  29. ↑ Sztandar. sokolsanok.pl. [dostęp 2015-06-16].
  30. ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego z czwartego roku jej istnienia, tj. 1888–1889 złożone przez zarząd na walnem zgromadzeniu 14 grudnia 1889. s. 7.
  31. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1889. Lwów: 1889, s. 410.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1890. Lwów: 1890, s. 410.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1891. Lwów: 1891, s. 410.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1892. Lwów: 1892, s. 410.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1893. Lwów: 1893, s. 410.
  32. ↑ Stanisław Nicieja: Cmentarz Łyczakowski we Lwowie w latach 1786–1986. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988, s. 360. ISBN 83-04-02817-4.
  33. ↑ Wiener Zeitung. 278, s. 16, 2 December 1898. (niem.)
  34. ↑ Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 167 (poz. 27).
  35. ↑ Zmarli. „Kurjer Lwowski”. Nr 63, s. 4, 4 marca 1889. 
  36. ↑ Kronika. „Gazeta Przemyska”. Nr 19, s. 3, 6 marca 1890. 
  37. ↑ Franciszka Marya Michalina z Kobuzowskich Petelenzow. jbc.bj.uj.edu.pl. [dostęp 2022-01-06].
  38. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi Wyższego I Realnego Gimnazyum im. A. Mickiewicza we Lwowie za rok szkolny 1917/18. Lwów: 1918, s. 13, 15.
  39. ↑ Sprawozdanie 130-lecie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku. sokolsanok.pl, 2019. [dostęp 2019-08-04].
  40. ↑ 130 lat sanockiego „Sokoła” 1889–2019. Druhowie zasłużeni dla „Sokoła” i Sanoka. sokolsanok.pl. [dostęp 2019-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-04)].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Ordine imperiale della corona di ferro, austria.png
nastrino Ordine imperiale della corona di ferro
Karol Petelenz..jpg
Autor: Igor Monchuk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Karol Petelenz. Cmentarz Łyczakowski .
Signature of Karol Petelenz (1889-90)b.jpg
Podpis Karola Petelenza, dyrektora C. K. Gimnazjum w Sanoku w roku szkolnym 1889-90.
Plaque to the 130 years od Sokół Sanok (2019).jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tablica upamiętniająca działaczy sokolich w Sanoku (2019).
Karol Petelenz (-1906).jpg
Karol Petelenz (-1906)