Karol Pietschka

Karol Pietschka
Karl Pietschka
Data i miejsce urodzenia

1818
Wędrynia

Data i miejsce śmierci

17 lub 19 lutego 1891
Żywiec

Praca
Styl

historyzm, neogotyk

Budynki

Browar Arcyksiążęcy w Żywcu, Nowy Zamek w Żywcu

Projekty

przebudowa Starego Zamku w Żywcu

Karol Pietschka (ur. 1818 w Wędryni[1][2], zm. 17 lub 19 lutego 1891 w Żywcu[3]) – architekt, arcyksiążęcy zarządca budowlany, projektant wielu obiektów budowlanych na Żywiecczyźnie.

Życiorys

Jego rodzicami byli Michał i Małgorzata z domu Knop[3][2][4]. Ukończył cztery klasy Cieszyńskiego Gimnazjum Powiatowego[3] oraz kurs pedagogiczny[3]. W wieku 18 lat praktykował przez pół roku przy katastralnych pomiarach lasu[3]. Pracował trzy lata jako murarz[3]. Pracował w Arcyksiążęcej Cieszyńskiej Komorze w ekonomiach Górki, Pierściec i Drogomyśl w latach 1837–1844[3]. W roku 1845 objął stanowisko adiunkta budowlanego w Cieszynie[3].

Przyjechał do Żywca w 1849 roku[3], po utworzeniu tamże Arcyksiążęcej Dyrekcji Dóbr[1], awansował na starszego adiunkta budowlanego I klasy i rozpoczął pracę od 1 stycznia tegoż roku[3]. Mieszkał i pracował w Żywcu[1] dla Albrechta Fryderyka Habsburga[3]. Poślubił Józefinę Gaber, córkę Karoliny Romano i zarządcy dóbr żywieckich Józefa[4][2] w 1851 roku[3], miał z nią syna Emeryka Antoniego Karola (ur. 1852[4]) oraz córkę Izabelę Alojzę Marię Annę (ur. 1859[4])[3]. Mieszkał z rodziną w samodzielnie zaprojektowanym budynku arcyksiążęcej propinacji w Żywcu przy dzisiejszej ul. Tadeusza Kościuszki 41[3]. W 1852 roku został mianowany zarządcą ekonomicznym III klasy, w 1857 roku nadano mu II klasę tegoż stanowiska, a w 1869 I klasę[3]. 1 stycznia 1891 roku (lub w 1890 roku[2]) został nadinżynierem, co gwarantowało pensję w wysokości 300 florenów[3]. Był aktywny twórczo przez 42 lata[1], mieszkał w Żywcu do końca życia[3]; prawdopodobnie nie znał języka polskiego lub znał go słabo[3]. Zmarł 17 lub 19[2] lutego 1891 roku[3] na zawał serca na Ispie w Żywcu[4][2].

Twórczość

Był przedstawicielem historyzmu[1], nawiązywał w swoich pracach do stylu arkadowego, neogotyku czy architektury alpejskiej, np. tyrolskiej[5] czy szwajcarskiej[1]. Chętnie wykorzystywał żeliwo w swoich projektach[1]. Zostawił po sobie ponad 250 projektów[1][3]; w Muzeum Miejskim w Żywcu znajdują się 52 projekty[1], a Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Bielsku-Białej przechowuje około 200 jego projektów[1][2]. Projektował głównie gajówki[4][5] i leśniczówki, ale także kościoły i kapliczki przydrożne, budynki gospodarcze, zajazdy, karczmy, mosty, obiekty przemysłowe: tartaki, browary, kuźnie[4], domy robotników leśnych i drwali[6] oraz kolonistów, kamienice, rezydencje, kamienice, a także małą architekturę ogrodową[1]. Zachowało się około 80% jego zrealizowanych projektów[1].

Wybrane projekty

  • przebudowa Starego Zamku w Żywcu, w tym projekt elewacji w stylu arkadowym[7], masztu na wieży zamkowej, sklepień krużganków, żeliwnych kolumienek na krużgankach (projekt od 1850[8][3], przebudowa w latach 50. XIX wieku oraz projekty z lat 1870–1975[8] po pożarze zamku w 1870 roku[9])[1]
  • murowany budynek nadleśnictwa w Przyborowie (wzniesiony w 1852[4], w latach 90. XX wieku posterunek policji[4], obecnie przedszkole[10])
  • leśniczówka w Złatnej (1853[4][11][12]) w formie szwajcarskiej willi[4]
  • rozbudowa kościoła w Cięcinie (projekt 1853[13], rozbudowa 1857–1893[13])
  • brama wjazdowa z ogrodzeniem parkowym w Żywcu (projekt 1863)[14]
  • budynek fabryki kleju, mączki kostnej i kwasu siarkowego w Żywcu (tzw. Kościarnia[14], projekt 1868[14])[1]
  • neogotycka kaplica św. Wita w Starym Żywcu (projekt 1869[14][1], zburzona w 1964[15]
  • studnia św. Floriana na Rynku w Żywcu[4] na rzucie krzyża greckiego (wzniesiona w 1863)[16]
  • Nowy Zamek w Żywcu[4] (pałac arcyksięcia Albrechta[17], projekt w latach 1883–1885[17], wznoszony od 1885[18], obecnie siedziba Zespołu Szkół Drzewnych i Leśnych[18])
  • Browar Arcyksiążęcy w Żywcu, w tym: słodownia ze spichlerzami jęczmienia i słodu, suszarnia, budynek laboratoryjny, Budynek Główny, hala maszyn, chłodnia i warzelnia (1857[13]), kotłownia z kominem, leżakownia z lodownią, bednarnia (1865[13]) oraz budynki administracyjne i gospodarcze[1] (projekty od 1854[3])
  • zabudowania huty w Węgierskiej Górce[4]
  • budynek arcyksiążęcej propinacji w Żywcu[3]
  • altana brzozowa, zapewne przy pałacu w Żywcu (1874)[14]
  • budynek mieszkalny z kancelarią przy tartaku w Soli (1876)[19]
  • kościół św. Wawrzyńca i św. Kazimierza Królewicza w Rajczy[20] (projekt 1885[13], budowa 1886–1890[13])
  • kościół św. Klemensa w Zawoi (projekt 1886[21], zakończenie budowy 1888[21])[22]
  • śluza na kanale parku w Żywcu (1890)[14]
  • gajówki: m.in. w Rycerce (1871), w Soli (1876), w Glince (1877), na hali Bystra w Kamesznicy (1884)[23]
  • dom nadgajowego na polanie Błazikówka w lesie Kocierz (1877)[23]
  • budynki nadleśnictwa: w Ujsołach (1854)[11] i Zawoi (1878)[24]
  • karczmy: w gminie Koszarawa (1873), w Międzybrodziu (1888)[25] oraz drewniany zajazd w Ujsołach (1874)[25]

Galeria

  • Browar w Żywcu

    Browar w Żywcu

  • Stary Zamek w Żywcu

    Stary Zamek w Żywcu

  • Nowy Zamek w Żywcu

    Nowy Zamek w Żywcu

  • budynek Nadleśnictwa Dóbr Żywieckich w Przyborowie

    budynek Nadleśnictwa Dóbr Żywieckich w Przyborowie

  • Leśniczówka w Złatnej

    Leśniczówka w Złatnej

  • kościół w Rajczy

    kościół w Rajczy

  • kościół w Zawoi

    kościół w Zawoi

  • Projekt kaplicy św. Wita w Żywcu

    Projekt kaplicy św. Wita w Żywcu

  • Projekt elewacji zamku w Żywcu

    Projekt elewacji zamku w Żywcu

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Jakub Marcjasz: Karol Pietschka. Nasz archiducalis major geometra. [w:] naszemiasto.pl Żywiec [on-line]. Polska Press, 2016-03-29. [dostęp 2021-01-26].
  2. ↑ a b c d e f g Husar 2004 ↓, s. 13.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Dorota Firlej: Arcyksiążęcy Browar w Żywcu - część 2. [w:] ŻywiecInfo.pl [on-line]. 2015-12-06. [dostęp 2021-01-26].
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n J. W. R.. Karol Pietschka –Architekt Arcyksięcia Albrechta Habsburga. „Gazeta Żywiecka”. 9 (19), s. 3, 1990-09. ISSN 12316725. 
  5. ↑ a b Husar 2004 ↓, s. 14.
  6. ↑ Husar 2004 ↓, s. 18.
  7. ↑ Zamki i Pałace przywrócone do dawnej świetności. 2011, s. 9.
  8. ↑ a b Firlej 2004 ↓, s. 71.
  9. ↑ J. W. R.. Prace Karola Pietschki w starym zamku w Żywcu. „Gazeta Żywiecka”. 20 (10), s. 7, 1990-10. ISSN 12316725. 
  10. ↑ Budynek nadleśnictwa w Przyborowie. [w:] infoserwis-etnokultura.pl [on-line]. [dostęp 2021-01-27].
  11. ↑ a b Husar 2004 ↓, s. 16.
  12. ↑ Tomasz Wolff: Architekt Habsburgów. 2001-10-05. [dostęp 2021-03-29].
  13. ↑ a b c d e f Husar 2004 ↓, s. 21.
  14. ↑ a b c d e f Firlej 2004 ↓, s. 74.
  15. ↑ Przewodnik. [w:] zywiec.pl [on-line]. [dostęp 2021-01-27].
  16. ↑ J. W. R.. Zabytki i nie tylko. Święty Florianie broń nas. „Gazeta Żywiecka”. 14 (4), s. 3, 1990-04. ISSN 123167251. 
  17. ↑ a b Firlej 2004 ↓, s. 73.
  18. ↑ a b Czesław Gamrot: Fascynująca historia księżny Alicji. W: Kalendarz Śląski 2016. Izabela Kraus-Żur (red.). Czeski Cieszyn: Polski Związek Kulturalno-Oświatowy w Republice Czeskiej, 2015, s. 52. ISBN 978-80-87281-21-5.
  19. ↑ J. W. R.. Karol Pietschka –Architekt Arcyksięcia Albrechta Habsburga. „Gazeta Żywiecka”. 9 (19), s. 4, 1990-09. ISSN 12316725. 
  20. ↑ Wacław Kolak, Robert Ślusarek, Zbigniew Guszkiewicz: Sanktuarium Matki Boskiej Kazimierzowskiej w Rajczy. Zofia Rączka (red.). Rajcza: Parafia Rzymskokatolicka w Rajczy, 1993, s. 19.
  21. ↑ a b Husar 2004 ↓, s. 20.
  22. ↑ Zawoja. [w:] Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce [on-line]. [dostęp 2021-01-26].
  23. ↑ a b Husar 2004 ↓, s. 15.
  24. ↑ Husar 2004 ↓, s. 17.
  25. ↑ a b Husar 2004 ↓, s. 19.

Bibliografia

  • Dorota Firlej: Plany przebudowy zamku żywieckiego oraz projekty innych obiektów. W: Żywieckie projekty Karola Pietschki – architekta arcyksięcia Albrechta Fryderyka Habsburga (wybór). Gabriela Bożek (red.). Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2004. ISBN 83-85871-39-X.
  • Bożena Husar: Budownictwo drewniane w dobrach żywieckich według projektów Karola Pietschki. W: Żywieckie projekty Karola Pietschki – architekta arcyksięcia Albrechta Fryderyka Habsburga (wybór). Gabriela Bożek (red.). Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2004. ISBN 83-85871-39-X.

Media użyte na tej stronie

Zywiec St Veit chapel Karol Pietschka project.jpg
Kaplica św. Wita w Starym Żywcu, projekt Karol Pietschka, 1869 r., zbiory Muzeum Miejskiego w Żywcu
Zawoja st. Clement church.jpg
Autor: Kokodyl, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Kościół św. Klemensa w Zawoi (A-1162/M)
Zlatna forester's lodge.jpg
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zabytkowa leśniczówka z 1853 roku w Złatnej (nr rej.: A-544/87 z 22.12.1987).
Rajcza church tower 2018.jpg
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
kościół w Rajczy, widok z ul. Ujsolskiej / Rynku
Przyborów 229.jpg
Autor: Józef Niewdana, Licencja: CC BY-SA 4.0
zabytkowy budynek Nadleśnictwa Dóbr Żywieckich w Przyborowie, obecnie siedziba przedszkola w Przyborowie (nr 229)
Zywiec castle Karol Pietschka project.jpg
Przebudowa Starego Zamku w Żywcu – elewacja południowa i wschodnia, projekt Karol Pietschka, 1850 r., zbiory Muzeum Miejskiego w Żywcu
Żywiec - Pałac Habsburgów.JPG
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Pałac Habsburgów w Żywcu widoczny od strony parku (elewacja południowa).
350 z 17.05.1947, A-48886 z 26.02.1987 Stary Zamek Żywiec MM.JPG
Autor: Maatex, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Stary Zamek w Żywcu, widok od frontu.