Karol Pollak (drukarz)

Karol Pollak
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia17 sierpnia 1818
Brno
Data i miejsce śmierci27 kwietnia 1880
Sanok
Przyczyna śmiercizapalenie płuc
Miejsce spoczynkuCmentarz Centralny w Sanoku
Zawód, zajęciedrukarz
Miejsce zamieszkaniaSanok
Wyznanierzymskokatolickie
RodziceJędrzej, Anna
Małżeństwo1. Józefa, 2. Maria
DzieciMaria / Rudolf, Anna, Maria, Karol, Antoni I, Michał, Helena, Maria, Antoni II, Józef, Jadwiga, Elżbieta i inni
Faksymile

Karol Pollak (ur. 17 sierpnia 1818 w Brnie, zm. 27 kwietnia 1880 w Sanoku) – drukarz, wydawca, księgarz, radny Sanoka.

Życiorys

Grobowiec rodziny Pollaków
Ulica Karola Pollaka w Sanoku

Pochodził z rodziny na Morawach. Był synem Jędrzeja (wzgl. Andreas, drukarz, zm. 1867 w Sanoku w wieku 86 lat[1]) i Anny (z domu - według różnych wersji: Geislig[2] bądź Gneslig lub Knesslig[1] bądź Kneslik[3]). Wyuczył się zawodu drukarza. W drodze przypadku 1848 przybył do Sanoka i osiadł w tym mieście[4]. W 1848 założył w tym mieście jedną z nowych drukarń na terenie południowej Galicji w okresie autonomii galicyjskiej bliskim Wiośnie Ludów (drukarnie zakładali wówczas w 1840 Franciszek Skirski w Rzeszowie, w 1849 Józef Pisz w Nowym Sączu, w 1857 Atanazy Rusinowski w Jaśle). Jako pierwsze wydawnictwo zostało wydane „Wolność – Równość – Braterstwo” w 1848; w tym roku wychodziły także inne patriotyczne pisma i odezwy. Po upadku Wiosny Ludów Pollak wydawał tabele statystyczne, ogłoszenia, formularze. Od kwietnia 1855 wydawał serię 28 dzieł z XVI i XVII wieku pt. „Biblioteka Polska”, a także „Księgozbiór polski” (od 1857). Ponadto wydawał druki zarówno w języku polskim jak i niemieckim. Później był wydawcą podręczników polskich, na zlecenie wydawcy ze Lwowa, Karola Wilda, z którym współpracował. Drukarnia działała na zasadzie spółki zawartej pomiędzy drukarzem i wydawcą. W pierwszych latach korzystano z jednej prasy drewnianej, jednak potem sprowadzono maszyny nowego typu, które działały do 1905. Liczba pracowników drukarni wzrosła do kilkunastu, pracami redaktorskimi kierował K. J. Turowski (po nieporozumieniach ok. 1855-1856 wyjechał do Przemyśla), współpracownikiem był także polsko-ukraiński poeta Platon Kostecki (od 1855 mieszkający w Sanoku).

W 1861 Karol Pollak otworzył obok drukarni księgarnię komisową i wypożyczalnię książek, dysponującą 1760 pozycjami, w tym ok. 1000 w języku polskim (a także niemieckimi i francuskimi[5]). Jego książnica uchodzi za najstarszą w mieście[6]. Od 1868 do 1869 Pollak był wydawcą pisma „Reforma”, którego poziom pozytywnie ocenił Józef Ignacy Kraszewski. Łącznie od 1848 do 1870 drukarnia Karola Pollaka wydała ok. 125 tys. książek nakładem własnym i ok. 50 tys. pozycji z nakładów obcych. Funkcjonowanie drukarni miało znaczący wpływ na życie kulturalne mieszkańców miasta i okolic, a sam Pollak aktywnie włączył się w życie narodowe zyskując uznanie.

Pełnił funkcję członka rady miejskiej (wydziału) Sanoka: w latach 1850-1865[7], później wybrany radnym miejskim w 1867[8], 1870[9] (w tym od 1872 do 30 czerwca 1873 pełnił urząd zastępcy burmistrza Sanoka Cyryla Jaksy Ładyżyńskiego[10][11][12]), w 1872[13][14], 1878[15] (reprezentant I koła wyborczego[16]). W 1871 został przewodniczącym komisji powołanej celem budowy kościoła na Posadzie Olchowskiej[17]. Zasiadł w składzie komitetu budowy pomnika dla uczczenia 300-lecia unii lubelskiej (1569–1869), umieszczonego 11 sierpnia 1869 na placu Maryi Panny (obecna ulica Grzegorza z Sanoka)[18] i organizował obchody tego wydarzenia w Sanoku (ponadto także Jan Zarewicz, Szymon Drewiński, Saul Pinales[19].

Najpierw był żonaty z Józefą, także urodzoną w Brnie, córką Błażeja i Marii Petrazelka, zmarłą w 1851 w Sanoku[20][21]. Miał z nią córkę Marię (ur. 1849)[22]. Jako wdowiec 22 lutego 1852 w Sanoku poślubił Marię Annę, według rożnych zapisów pochodzącą z rodziny o nazwisku Zaremba[2] wzgl. Zaręba, córka Franciszka i Anny z domu Hanak[23][24][25][a] (ur. 1833[23], zm. 1911; niekiedy Zaremba)[4][26][27][28]. Mieli 11 dzieci, z których troje zmarło w dzieciństwie, a dwoje przed 1880. Ich dziećmi byli: Rudolf (ur. 1853)[24], Anna (ur. 1855)[3], Maria (zm. 11 maja 1863 w wieku 5,5 lat)[25], Karol (właśc. Franciszek Karol, 1859-1928, elektrotechnik, przedsiębiorca i wynalazca)[26], Antoni Alojzy (1862-1863[29][30]), Michał Andrzej (1865-1931, z wykształcenia handlowiec, dziennikarz, księgarz)[26], Helena Józefa (1867-1950[26][31], od 1904 zamężna z Wojciechem Ślączką[26][32], nauczycielka[33]), Maria Wanda (1869-1894[26][34][35]), Antoni Władysław (ur. 1870[36], Józef Władysław (zm. 1872 w wieku 1,5 roku[37]), Jadwiga Michalina (ur. 1872[38], od 1910 zamężna z Mieczysławem Kulikowskim[26][39]), Elżbieta Zofia (1877-1913[40], po mężu Chabińska)[26][41]. Po osiedleniu w Sanoku Karol Pollak zamieszkał w domu pod numerem 91, a po zawarciu małżeństwa pod numerem 254. Do końca życia mieszkał w domu numer 49[26].

Karol Pollak zmarł 27 kwietnia 1880 za zapalenie płuc[26]. Został pochowany na cmentarzu przy ul. Jana Matejki w Sanoku 29 kwietnia 1880[26][42][43]. Jego pamięć uczczono na posiedzeniu Rady Miejskiej 13 maja 1880[44]. Grobowiec rodziny Pollaków został uznany za obiekt zabytkowy i podlega ochronie prawnej[45].

Drukarnię przejął po nim syn Michał, a następnie od Marii Pollak nabył Franciszek Patała[46] w 1909 i prowadził do śmierci w 1927[47] (następnie władała nią Matylda Patała, a kierownikiem był Karol Drwięga; w 1948 drukarnia została upaństwowiona). Drukarnia i księgarnia odziedziczona po Karolu Pollaku mieściła się przy ulicy Jagiellońskiej[48] (według różnych źródeł pod numerem 40[49], 21[50]. Po 1945 byłą kamienicę Karola Pollaka nabył rzemieślnik i mistrz blacharski Jakub Kolano, prowadzący w budynku warsztat[51][52]. Pod koniec 1949 drukarnia należąca do Eugeniusza Patały została przejęta na własność państwa Polski Ludowej[53].

Spośród potomstwa Karolla Pollaka żadne nie zostało drukarzem. Ponadto potomkowie w linii męskiej nie przedłużyli istnienia tego rodu w Sanoku[54].

Upamiętnienie

Na terenie Sanoka w dzielnicy Dąbrówka znajduje się ulica nazwana jego imieniem i nazwiskiem[55].

Karolowi Pollakowi poświęciła publikacje Jadwiga Zaleska, wydane w „Roczniku Sanockim”: Karol Pollak – drukarz sanocki i dzieje jego drukarni w Sanoku (1963) oraz Karol Pollak – typographus sanocensis i dzieje jego drukarni (1988).

Uwagi

  1. ↑ W innych źródłach jako żonę Franciszka Zaręby podawano Barbarę, por. Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 126 (poz. 81). Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 111 (poz. 100).

Przypisy

  1. ↑ a b Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 171 (poz. 46).
  2. ↑ a b Księga ślubów 1848-1967 Sanok. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 52 (poz. 8).
  3. ↑ a b Księga chrztów 1836–1857. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 358 (poz. 32).
  4. ↑ a b Alojzy Zielecki, Społeczeństwo Sanoka u progu XX wieku, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 450.
  5. ↑ Tomasz Opas, Szkolnictwo i życie kulturalne, W czasach zaborów i niewoli, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 334.
  6. ↑ Alojzy Zielecki, Społeczeństwo Sanoka u progu XX wieku, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 451.
  7. ↑ Tomasz Opas, Zagadnienia kulturalne, W czasach zaborów i niewoli, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 334.
  8. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 373.
  9. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 374.
  10. ↑ Księga uchwał Rady miejskiej sanockiej 1872-1874. T. IV. sanockabibliotekacyfrowa.pl. s. 166. [dostęp 2022-02-05].
  11. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1873. Lwów: 1873, s. 55.
  12. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 374-375.
  13. ↑ Marta Szramowiat. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka okresu galicyjskiego. Główne zadania i działalność Rady Miejskiej w Sanoku. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 19, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  14. ↑ Edward Zając: Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2002, s. 21, 26. ISBN 83-909787-8-4.
  15. ↑ Marta Szramowiat. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka okresu galicyjskiego. Główne zadania i działalność Rady Miejskiej w Sanoku. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 20, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  16. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 378.
  17. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 376.
  18. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 375.
  19. ↑ Alojzy Zielecki, Życie kulturalne. Społeczeństwo Sanoka u progu XX wieku, W epoce autonomii galicyjskiej w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 462.
  20. ↑ Księga zmarłych 1831–1855 Sanok. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 192 (poz. 51).
  21. ↑ Tu podano że ojcem Józefy był Piotr Selka, co stanowi przeinaczenie. Księga chrztów 1836–1857. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 220 (poz. 142).
  22. ↑ Księga chrztów 1836–1857. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 220 (poz. 142).
  23. ↑ a b Księga chrztów 1816–1836. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 383.
  24. ↑ a b Księga chrztów 1836–1857. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 314 (poz. 44).
  25. ↑ a b Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 109 (poz. 78).
  26. ↑ a b c d e f g h i j k Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 23 (poz. 55).
  27. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 121 (poz. 134).
  28. ↑ Kronika. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 3, Nr 42 z 8 października 1911. 
  29. ↑ Księga chrztów 1861–1870. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 18 (poz. 47).
  30. ↑ Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 111 (poz. 100).
  31. ↑ Księga chrztów 1861–1870. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 104 (poz. 95).
  32. ↑ Księga małżeństw 1888–1905 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 219 (poz. 21).
  33. ↑ Wiadomości osobiste. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 7, s. 290, 15 lipca 1928. 
  34. ↑ Księga chrztów 1861–1870. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 123 (poz. 14).
  35. ↑ Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 224 (poz. 184).
  36. ↑ Księga chrztów 1870–1882. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 4 (poz. 68a).
  37. ↑ Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 258 (poz. 29).
  38. ↑ Księga chrztów 1870–1882. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 41 (poz. 153).
  39. ↑ Księga małżeństw rz. kat. Sanok (1905–1912). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 86 (poz. 45).
  40. ↑ Księga chrztów 1870–1882. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 107 (poz. 188).
  41. ↑ Kronika. Zmarli. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 3, Nr 13 z 23 marca 1913. 
  42. ↑ Jadwiga Zaleska. Karol Pollak – drukarz sanocki i dzieje jego drukarni w Sanoku. „Rocznik Sanocki”. I, s. 352, 1963. Wydawnictwo Literackie. 
  43. ↑ Jadwiga Zaleska. Karol Pollak – typographus sanocensis i dzieje jego drukarni. „Rocznik Sanocki”. VI, s. 29, 1988. Krajowa Agencja Wydawnicza. 
  44. ↑ Księga uchwał Rady miejskiej od maja 1878 do czerwca 1881. T. VII. sanockabibliotekacyfrowa.pl. s. 244. [dostęp 2022-02-05].
  45. ↑ Zabytkowe nagrobki. starecmentarze.sanok.pl. [dostęp 2014-10-25].
  46. ↑ Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 416.
  47. ↑ Wiadomości bieżące. Nekrologia. „Gospodarz”, s. 3-4, Nr 4 z 15 marca 1927. 
  48. ↑ Anna Fastnacht-Stupnicka. Obecność przeszłości (o Adamie Fastnachcie). „Rocznik Sanocki”. IX, s. 18, 2006. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 
  49. ↑ Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicyi. Lwów: 1912, s. 663.
  50. ↑ Jadwiga Zaleska. Karol Pollak – typographus sanocensis i dzieje jego drukarni. „Rocznik Sanocki”. VI, s. 25, 1988. Krajowa Agencja Wydawnicza. 
  51. ↑ Ginące zawody. Pokochać metal.... „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 4, Nr 11 (374) z 10-20 kwietnia 1986. 
  52. ↑ Edmund Gajewski. Jak świecy gasnący blask. „Nowiny”, s. 4, Nr 95 z 14-16 maja 1982. 
  53. ↑ Ogłoszenie. „Nowiny Rzeszowskie”, s. 2, Nr 72 z 25 listopada 1949. 
  54. ↑ Jadwiga Zaleska. Karol Pollak – typographus sanocensis i dzieje jego drukarni. „Rocznik Sanocki”. VI, s. 28, 1988. Krajowa Agencja Wydawnicza. 
  55. ↑ Wykaz nazw ulic miasta Sanoka. sanok.pl, 13 stycznia 2012. [dostęp 2014-10-25].

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Karol Pollak (1818-1880, printer).jpg
Karol Pollak (1818-1880, drukarz)
Signature of Karol Pollak (1874).jpg
Podpis drukarza Karola Pollaka (dyplom nadania honorowego obywatelstwa miasta Sanoka dr. Władysławowi Skalskiemu z 23 sierpnia 1874).
Karol Pollak Street in Sanok.jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ulica Karola Pollaka w Sanoku