Karol Widman

Nagrobek na Cmentarzu Łyczakowskim

Karol Widman pseud. Żegota, Korab (ur. 4 lipca 1821 w Złoczowie, zm. 1891) – polski historyk, archiwista, pisarz, dziennikarz, działacz niepodległościowy i społeczny, polityk liberalny, wiceprezes Towarzystwa Narodowo-Demokratycznego (TND)[1][2] oraz encyklopedysta[3].

Życiorys

Lwowska „Gazeta Narodowa” kierowana przez Karola Widmana.

Urodził się w 1821 w Złoczowie w Galicji (obecnie Ukraina), gdzie jego ojciec był starostą. Po ukończeniu gimnazjum wstąpił na uniwersytet we Lwowie, gdzie ukończył studia na wydziale prawnym i złożył egzaminy na sędziego cywilnego i karnego. We Lwowie mieszkał w ka­mienicy Babla, koło lwowskiego teatru. Jeszcze jako student zaangażował się w polską działalność patriotyczną. Współpracował z Franciszkiem Smolką, Florianem Ziemiałkowskim, Grocholskim i innymi[2][4].

W czerwcu 1848 wraz z Janem Zachariasiewiczem zaczął wydawać czasopismo „Postęp”, które ze względu na radykalizm zostało zamknięte odgórną decyzją administracyjną austriackiej administracji[5]. Został wyrzucony z posady rządowej ale dzięki znajomym został zatrudniony w magistracie lwowskim gdzie objął funkcję dyrektora archiwum miejskiego[2].

28 lutego 1868 wraz z Franciszkiem Smolką był współzałożycielem we Lwowie Towarzystwa Narodowo-Demokratycznego (TND) założonego w 100 letnią rocznicę konfederacji barskiej. Karol Widman został wiceprezesem tej organizacji[1]. W czerwcu 1868 był jednym z założycieli Stowarzyszenia Przyjaciół Oświaty Ludowej we Lwowie. Przewodniczył lwowskiej filii tego stowarzyszenia. Z jego inicjatywy rozpoczęło ono zakładanie lokalnych bibliotek przy szkołach ludowych[6]. Od 1885 należał do Krajowego Towarzystwa Archeologicznego. Zasiadał również w zarządzie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie[7].

W 1887 był pierwszym prezesem Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania 1863/1864[8].

Dzieła

Opublikował szereg prac z zakresu historii. Publikował oraz współredagował lwowskie pisma: „Postęp”[5], „Kronika Wiadomości Krajowych i Zagra­nicznych”[4], „Gazeta Powszechna”, „Gazeta Narodowa”, „Dziennik Literacki”, „Dziennik Lwowski”[9], „Tygodnik Lwow­ski” oraz „Przegląd Archeologiczny”[10] gdzie po raz pierwszy przedstawił swoje prace na temat zawartości archiwum miasta Lwowa. Jego artykuły pojawiały się w pismach polskojęzycznych w innych zaborach np. w poznańskiej „Mrówce"[2].

Był autorem dwutomowych wspomnień z okresu Wiosny Ludów spisanych na podstawie relacji kapitana ochotniczej, obywatelskiej Gwardii Narodowej we Lwowie, które wydał własnym nakładem we Lwowie. Napisał[2]:

  • Quaestio de Sallustiani Memmii oratione, (1857),
  • Narodowość a Rewolucja: studjum polityczne, (1864)[11],
  • Józef Korzeniowski : studjum literackie, (1868)[12],
  • Kościół św. Jana Chrzciciela we Lwowie Wiadomość historyczna, (1869)[13],
  • Pamiętnik kapitana gwardji narodowej w roku 1848, (1872)[14],
  • Archiwum miasta Lwowa, (1882-1888)[15],
  • Franciszek Smolka : jego życie i zawód publiczny od roku 1810 do 1849, dwa wydania (1868) i (1886), a także w wersji niemieckojęzycznej Franz Smolka. Sein Leben und politisches Wirken. Nach dem Polnischen des C. Widmann [by S. Lipiner]. Thle. 1. (1887)[12],
  • Zapiski do historyi szkół ludowych w Galicyi, a w szczególności we Lwowie (koniec wieku XVIII i początek XIX), (1891)[16].

Był również encyklopedystą piszącym hasła z zakresu historii do 28 tomowej Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda z lat 1859–1868. Jego nazwisko wymienione jest w I tomie z 1859 na liście twórców zawartości tej encyklopedii[3].

Przypisy

  1. ↑ a b Fras 1988 ↓.
  2. ↑ a b c d e Bernacki 2003 ↓.
  3. ↑ a b Praca zbiorowa 1859 ↓.
  4. ↑ a b Grabski 1972 ↓.
  5. ↑ a b Korczak 1968 ↓.
  6. ↑ Terlecki 1988 ↓.
  7. ↑ Gołuchowski 1868 ↓.
  8. ↑ Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa Pomocy Uczestników Powstania 1863/1864 za rok 1888, Lwów 1889.
  9. ↑ Fras 1982 ↓.
  10. ↑ Przegląd Archeologiczny : organ Towarzystwa Archeologicznego Krajowego we Lwowie. Nukat
  11. ↑ Widman 1864 ↓.
  12. ↑ a b Widman 1868 ↓.
  13. ↑ Widman 1869 ↓.
  14. ↑ Widman 1872 ↓.
  15. ↑ Widman 1888 ↓.
  16. ↑ Karol Widman, Zapiski do historyi szkół ludowych w Galicyi, a w szczególności we Lwowie (koniec wieku XVIII i początek XIX), Lwów: Towarzystwo Pedagogiczne, 1891.

Bibliografia

  • Włodzimierz Bernacki: "Liberalizm polski. Antologia", rozdz. "Karol Widman". Przemyśl: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu, 2003. ISBN 83-89326-24-8.
  • Praca zbiorowa: Encyklopedia Powszechna tom I. Warszawa: Samuel Orgelbrand, 1859.
  • Zbigniew Fras: "Towarzystwo Narodowo-Demokratyczne (1868-1871)" w "Ze skarbca kultury", biuletyn informacyjny Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, zeszyt nr 46. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988, s. 139-177. ISSN 0084-5221.
  • Andrzej Feliks Grabski, "Karola Szajnochy nieznane fragmenty korespondencji z Julianem Bartoszewiczem", Przegląd Historyczny 63/1, Warszawa 1972, s. 81-85.
  • Ryszard Terlecki, "Początki oświaty dorosłych i popularyzacji nauki w autonomicznej Galicji w latach 1867-1880", Rozprawy z dziejów oświaty,t. XXXI/88., Warszawa 1988, s. 127-165, ISSN 0080-4754.
  • Agenor Gołuchowski, "Dziennik Literacki.","Sprawozdanie z walnego zgromadzenia Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie", nr. 6, Lwów 1868, s. 94-96.
  • Zbigniew Fras: "Z dziejów "Dziennka Lwowskiego (1867-1871)", Kwart. Hist. Prasy Pol. - R.21, nr 1. Warszawa: PAN, 1982, s. 91-92.
  • B. Korczak: "Bibliografia prasy polskiej 1832-1864", poz. 378. Warszawa: PAN, 1968.
  • Karol Widman: "Narodowość a rewolucja: studjum polityczne".. Lwów: E. Winiarz, 1864.
  • Karol Widman: "Pamiętnik kapitana gwardji narodowej w roku 1848 spisany podług dyktatów", Tom 1-2.. Lwów: Nakładem własnym, 1872.
  • Karol Widman: "Franciszek Smolka; Wspomnienie biograficzne".. Lwów: Nakładem własnym, 1868.
  • Karol Widman: "Józef Korzeniowski: studjum literackie", Przedruk z "Dziennika Literackiego".. Lwów: Nakładem własnym, 1868.
  • Karol Widman: "Kościół św. Jana Chrzciciela we Lwowie Wiadomość historyczna".. Lwów: Jasienski, 1869.
  • Karol Widman: "Archiwum miasta Lwowa", Odbitka z "Przeglądu Archeologicznego".. Lwów: Czcionkami Drukarni Ludowej, 1888.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

AGAD (9) Aresztowania w Polsce, Pudło 663, s 117.png

Artykuły prasowe z dziennika lwowskiego „Gazeta Narodowa”: Aresztowania w Polsce i Sprawa polska za granicą.
„Gazeta Narodowa” była organem lwowskiej Rady Narodowej. Pierwszy numer ukazał się 19 IV 1848 r. Do 1 VII 1848 r. dziennik ten wychodził pod nazwą „Rada Narodowa”. Redaktorem naczelnym był Jan Dobrzański. Gazeta cieszyła się sporą popularnością, rozchodząc się w nakładzie kilku tysięcy egzemplarzy. Jako organ Rady Narodowej zamieszczała dokumenty, odezwy, rozporządzenia, a resztę łamów poświęcała bieżącym wydarzeniom, nie stroniąc przy tym od sensacji. Gazeta prezentowała poglądy liberalno–demokratyczne. Będąc w opozycji do rządu popierała autonomiczne dążenia narodów cesarstwa austriackiego. Bombardowanie Lwowa 2 XI 1848 r. i stan oblężenia miasta spowodowało wstrzymanie wydawania pisma.
Gazeta ponownie zaczęła się ukazywać 15 III 1862 r. Początkowo wydawana była dwa razy w tygodniu w małym formacie i skromnej szacie graficznej. Wkrótce zaczęła się ukazywać trzy razy w tygodniu. Również zmiany w zawartości i szacie zewnętrznej postępowały szybko. Od 1863 r. „Gazeta Narodowa” z powrotem stała się dziennikiem. Pierwszym wydawcą był Hipolit Stupnicki, a redaktorem odpowiedzialnym jego syn Karol. Faktycznie kierował pismem Karol Widman, historyk i działacz niepodległościowy, a po nim Leszek Wiśniowski. W lipcu 1862 r. wstąpił do redakcji Jan Dobrzański, a wraz z nim Ludwik Gumplowicz, Włodzimierz Baczyński, Ludwik Powidaj, Mieczysław Romanowski. Po aresztowaniu K. Stupnickiego, 9 III 1863 r. nowym redaktorem odpowiedzialnym został Powidaj, lecz już od 25 III 1863 w tym charakterze występował Dobrzański, który 2 dni później został redaktorem głównym „Gazety”, a od 15 X 1863 r. przejął dziennik na własność (do spółki z teściem Witalisem Snochowskim). „Gazeta Narodowa” utrzymywała status najpopularniejszego lwowskiego dziennika. W 1863 r. jej nakład wynosił 3200 egzemplarzy. Przystępny, popularny poziom artykułów, sensacyjne wiadomości, łatwość w czytaniu i przejrzysty układ pisma sprzyjał pozyskiwaniu czytelników.
Wybuch powstania styczniowego w Królestwie „Gazeta Narodowa”, podobnie jak reszta prasy galicyjskiej, skwitowała milczeniem. Ale już 30 I 1863 r. zamieściła manifest powstańczego Komitetu Centralnego, co spowodowało zawieszenie wydawania pisma na 6 tygodni. Pomimo, że w redakcji pracowali „czerwoni”, którzy jak np. L. Wiśniowski poszli do powstania, „Gazeta” popierała stronnictwo „białych”. Na łamach pisma sporo miejsca poświęcano opisom bitew i potyczek. Starannie opisywano zwycięstwa, pomijano natomiast klęski, aby podtrzymać nadzieje na sukces. Dziennik również sporo miejsca poświęcał stosunkowi innych państw do powstania styczniowego. W artykule z 27 października, analizowano reakcje państw europejskich wobec wydarzeń w zaborze rosyjskim i sprawę stosunku Francji do deklaracji angielsko-austriackiej wobec powstania. W tym samym numerze „Gazeta” donosiła o aresztowaniach w Warszawie, gdzie 24 i 25 października zatrzymano m.in. kilku księży i redaktora „Jutrzenki” Neufelda, z oburzeniem komentując represje władz rosyjskich. Po upadku powstania „Gazeta Narodowa” apelowała, żeby nie zaogniać stosunków z władzami galicyjskimi i rządem austriackim. Za popieranie powstania dziennikarzy nie ominęły procesy sądowe. Jan Dobrzański 30 VII 1864 r. skazany został na karę więzienia oraz utratę 300 złotych z dochodów z gazety, inni redaktorzy też otrzymali kary aresztu.
Miejsce: Lwów
Publikacja źródła: „Gazeta Narodowa” nr 170, 3 IX 1863; „Gazeta Narodowa” nr 214, 27 X 1863
Opis zewnętrzny: Oryg., j. polski, druk, 2 karty papierowe o wymiarach 375x520 mm
Miejsce przechowywania: Rząd Narodowy powstania 1863-1864. Archiwum Izby Obrachunkowej, sygn. 663, s. 117
Autor komentarza: Aleksander Wąsik

Auto fotografii: Paweł Piłat
Надгробок на могилі родини Відманів..jpg
Autor: Igor Monchuk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Надгробок на могилі родини Відманів. Личаківський цвинтар , поле № 10.