Karol XI

Karol XI
— Z Bożej łaski król Szwecji, Gotów i Wenedów, wielki książę Finlandii, książę Skanii, Estonii, Inflant, Karelii, Bremy, Verden, Szczecina, Pomorza, Kaszubów i Wenden, książę Rugii, pan Ingrii, Wismaru, hrabia Renu, książę Bawarii, Jülich, Kleve, Bergu. —
In Jehovah sors mea, ipse faciet W Jehowie jest mój los, On będzie działał Factus est Dominus protector meus Zaprawdę Pan moim opiekunem
Król Szwecji
Okres	od 13 lutego 1660 do 5 kwietnia 1697
Poprzednik	Karol X Gustaw
Następca	Karol XII
Książę Palatynatu-Dwóch Mostów
Okres	od 13 lutego 1660 do 11 kwietnia 1681
Poprzednik	Karol X Gustaw
Następca	połączenie z Palatynatem-Dwóch Mostów
Książę Palatynatu-Dwóch Mostów
Okres	od 11 kwietnia 1681 do 5 kwietnia 1697
Poprzednik	Fryderyk Ludwik Wittelsbach
Następca	Karol XII
Dane biograficzne
Dynastia	Wittelsbachowie
Data urodzenia	24 listopada 1655
Data śmierci	5 kwietnia 1697
Ojciec	Karol X Gustaw
Matka	Jadwiga Eleonora z Holstein-Gottorp
Żona	Ulryka Eleonora Oldenburg
Dzieci	Karol XII, Ulryka Eleonora Wittelsbach.

Karol XI Wittelsbach, szw. Karl XI (ur. 24 listopada 1655 w Sztokholmie, zm. 5 kwietnia 1697 tamże) – król Szwecji, książę Bremy i Verden, książę Palatynatu-Dwóch Mostów od 1660.

Życiorys

Dzieciństwo

Karol XI w wieku 5 lat na obrazie Davida Klöckera Ehrenstrahla

Urodził się w 1655 na zamku Trzy Korony w Sztokholmie jako syn Karola X Gustawa króla Szwecji i jego żony Jadwigi Eleonory holsztyńskiej, córki Fryderyka III, księcia holsztyńskiego na Gottorpie. W wieku 4 lat objął formalnie rządy po nagłej śmierci swojego ojca, jednak faktyczna władza znajdowała się w rękach jego matki, pełniącej funkcję regentki oraz oligarchii magnackiej.

Jako nastolatek Karol wiele uwagi poświęcał się zajęciom sportowym i ćwiczeniom, a jego ulubioną rozrywką było polowanie na niedźwiedzie. Nie przejmował się sprawami związanymi z polityką. Nie interesowała go literatura oraz przejawiał objawy dysleksji^[1]. Uchodził według współczesnych mu ludzi za osobę mało wykształconą. Był zależny od matki i doradców, prowadzących w jego imieniu politykę zagraniczną, ponieważ władca ten nie umiał żadnego języka obcego poza językiem niemieckim, który znał bardzo słabo^[2].

Pierwsze lata panowania

18 grudnia 1672 został uznany przez szwedzki parlament stanowy – Ståndsriksdagen pełnoletnim, co zapoczątkowało jego bezpośrednie rządy w państwie. Na wiosnę tego samego roku zawarł przymierze królem Francji Ludwikiem XIV Burbonem i w zamian za subwencje na zbrojenia zobowiązał się do pomocy wojskowej na wypadek wojny w Niemczech.

Polityka zagraniczna

Karol XI podczas bitwy pod Lund (1676)

Wypełniając postanowienia tego traktatu zaatakował w grudniu 1674 Brandenburgię. Niedługo potem znalazł się w stanie wojny ze sprzymierzeńcami elektora brandenburskiego: Danią i Holandią, co uwikłało Szwecję w walki na kilku frontach. 28 czerwca 1675 roku wojska szwedzkie poniosły klęskę w bitwie pod Fehrbelinem. Po serii klęsk zadanych flocie szwedzkiej przez Duńczyków i Holendrów koło Olandii (1676) i u wybrzeży Zelandii (1677) utracił inicjatywę na Morzu Bałtyckim, w efekcie czego w latach 1675-1678 poniósł duże straty terytorialne, głównie na rzecz Brandenburgii, która zajęła całą część szwedzkiego Pomorza Zachodniego z Wołogoszczą, Szczecinem i wyspami Uznam, Wolin i Rugią. Dzięki interwencji dyplomatycznej Francji odzyskał większość utraconych ziem oraz zawarł traktaty pokojowe z Brandenburgią w Saint-Germain-en-Laye (29 czerwca 1679) i Danią w Lund (26 września 1679).

Polityka wewnętrzna

Niepowodzenia w polityce zagranicznej polegające na prowadzeniu niepomyślnych wojen, pozwoliły Karolowi XI na wprowadzenie w Szwecji rządów absolutnych, które popierali mieszczanie oraz średnia szlachta. W latach 1680-1683 zniósł baronie i hrabstwa, a cały obszar państwa podzielił na mniejsze okręgi (routu), z których każdy był zobowiązany dostarczać jednego żołnierza oraz wyposażyć go w broń. Ponadto żołnierz dostawał w swoim okręgu kawałek ziemi.

Zamek Läckö, jedna z posiadłości objętych wielką redukcją

Przeprowadził przy poparciu niższych stanów rewindykację dóbr królewskich tzw. wielka redukcja przez co ustabilizował finanse. Niedługo potem dokonał reformy systemu finansowego oraz reorganizacji armii.

Ograniczył rolę instytucji stanowych, sejmu i Rady Królestwa, którą przekształcił w Radę Królewską jako doradczy organ panującego. Dążył do pełnej integracji ustrojowej i administracyjnej prowincji szwedzkich, a w przypadku byłych prowincji duńskich i norweskich – Skanii i Blekinge, także narodowej. Za jego panowania założono w 1666 Uniwersytet w Lund.

Małżeństwo i dzieci

6 maja 1680 poślubił Ulrykę Eleonorę Oldenburg, córkę króla Danii Fryderyka III i Zofii Amalii brunszwickiej. Para miała siedmioro dzieci:

Trumna ze szczątkami Karola XI

• Jadwigę Zofię, przyszłą księżną Holstein-Gottorp (1681-1708)
• Karola XII, kolejnego króla Szwecji (1682-1718)
• Gustawa (1683-1685)
• Ulryka (1684-1685)
• Fryderyka (1685-1685)
• Karola Gustawa (1686-1687)
• Ulrykę Eleonorę, również przyszłą królową Szwecji (1688-1741).

Śmierć

Karol XI skarżył się od 1694 na częste bóle brzucha. Dwa lata później stan zdrowia władcy znacznie się pogorszył, tak że już w lutym 1697 król musiał wracać często do Sztokholmu, gdzie lekarze odkryli, że Karol XI ma duży i twardy guz w brzuchu oraz że są bezsilni i niewiele mogą zrobić, aby go wyleczyć. Rok później władca zmarł, a sekcja zwłok wykazała, iż nowotwór rozprzestrzenił się na całą jamę brzuszną. Został pochowany w sztokholmskim kościele Riddarholmen^[3].

Genealogia

Przypisy

Bibliografia

• Lagerqvist, Lars O., Historia Szwecji, przekł. H. Thylwe, Instytut Szwedzki, Sztokholm 2002.
• Kersten A., Historia Szwecji, Ossolineum, Wrocław 1973.
• Słownik władców Europy nowożytnej i współczesnej, pod red. J. Dobosza i M. Serwańskiego, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1998.

Władcy Szwecji Englingerowie Eryk VI Zwycięski (970–995) Olaf Skötkonung (995–1022) Anund Jakub (1022–1050) Emund Stary (1050–1060) Stenkilowie Stenkil Ragnvaldsson (1060–1066) Eryk VII Stenkilsson i Eryk VIII Poganin (1066–1067) Halsten (1067–1070) Anund Gårdske (1070–1075) Hakan Ryży (1075–1080) Inge I Starszy (ok. 1080–1084) Swen Ofiarnik (1084–1087) Eryk Årsäll (1087–1088) Inge I Starszy (1088–1110) Filip (1110–1118) Inge II Młodszy (1118–1125) Ragnvald Okrągłogłowy (1125–1126) Magnus Silny (1125–1130) Swerkerydzi i Erykidzi Swerker I Starszy (1130–1156) Eryk IX (1156–1160) Magnus Henriksson (1160–1161) Karol VII (I) (1161–1167) Knut I (1167–1196) Kol / Bolesław (1167–1173) Swerker II Młodszy (1196–1208) Eryk X (1208–1216) Jan I (1216–1222) Eryk XI (1222–1229) Knut II Długi (1229–1234) Eryk XI (1234–1250) Folkungowie Waldemar Birgersson (1250–1275) Birger jarl (regent 1250–1266) Magnus I Birgersson (1275–1290) Birger I Magnusson (1290–1318) Mats Kettilmundsson (regent 1318–1319) Magnus II Eriksson (1319–1364) Eryk XII Magnusson (1356–1359) Haakon Magnusson (1362–1364) Dynastia Meklemburska Albrecht Meklemburski (1364–1389) okres unii kalmarskiej Małgorzata (1389–1412) Eryk XIII Pomorski (1396–1439) Engelbrekt Engelbrektsson (regent 1435–1436) Karol Knutsson Bonde (regent 1438–1440) Krzysztof Bawarski (1440–1448) Bengt Jönsson i Nils Jönsson (regenci 1448) Karol VIII (II) Knutsson Bonde (1448–1457) Jöns Bengtsson i Eryk Axelsson (regenci 1457) Chrystian I Oldenburg (1457–1464) Kettil Karlsson Waza (1464 regent) Karol VIII (II) Knutsson Bonde (1464–1465) Kettil Karlsson Waza (1465 regent) Jöns Bengtsson (1465–1466 regent) Eryk Axelsson (1466–1467 regent) Karol VIII (II) Knutsson Bonde (1467–1470) Sten Sture Starszy (1470–1497 regent) Jan II Oldenburg (1497–1501) Sten Sture Starszy (1501–1503 regent) Svante Nilsson Sture (1504–1512 regent) Eryk Trolle (regent 1512) Sten Sture Młodszy Svantesson (regent 1512–1520) Chrystian II Oldenburg (1520–1521) Gustaw Waza (regent 1521–1523) Wazowie Gustaw I (1523–1560) Eryk XIV (1560–1568) Jan III (1569–1592) Zygmunt (1592–1599) Karol, książę Sudermanii (regent 1599–1604) Karol IX (1604–1611) Gustaw II Adolf (1611–1632) Krystyna (1632–1654) Wittelsbachowie Karol X Gustaw (1654–1660) Karol XI (1660–1697) Karol XII (1697–1718) Ulryka Eleonora (1718–1720) Dynastia Heska Fryderyk I (1720–1751) Oldenburgowie Adolf Fryderyk (1751–1771) Gustaw III (1771–1792) Gustaw IV Adolf (1792–1809) Karol, książę Sudermanii (regent 1792–1796) Karol XIII (1809–1818) Bernadotte Karol XIV Jan (1818–1844) Oskar I (1844–1859) Karol XV (1859–1872) Oskar II (1872–1907) Gustaw V (1907–1950) Gustaw VI Adolf (1950–1973) Karol XVI Gustaw (od 1973)