Karpicko

Karpicko

wieś
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	wolsztyński
Gmina	Wolsztyn
Liczba ludności (2014)	1429[1]
Strefa numeracyjna	068
Kod pocztowy	64-200[2]
Tablice rejestracyjne	PWL
SIMC	0916377
Położenie na mapie gminy Wolsztyn Karpicko
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Karpicko
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Karpicko
Położenie na mapie powiatu wolsztyńskiego Karpicko
52°07′31″N 16°07′34″E/52,125278 16,126111

Karpicko (niem. Karpitzko) – wieś w Polsce, położona w województwie wielkopolskim, w powiecie wolsztyńskim, w gminie Wolsztyn^[3][4], nad jeziorem Wolsztyńskim, przy trasie Poznań – Zielona Góra.

W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Karpicko, po jej zniesieniu w gromadzie Komorowo. Od roku 1976 do 1998 wieś należała administracyjnie do województwa zielonogórskiego.

Integralne części wsi

Historia

Pochodzenie nazwy

Etymologicznie nazwa wsi pochodzi prawdopodobnie od karpia, hodowlanej ryby słodkowodnej, której celową introdukcję zawdzięczamy licznym zakonom sprowadzanym z Europy Zachodniej do Polski w XII i XIII wieku. Za prekursora uznaje się zakon cysterski, założycieli „nowoczesnej” gospodarki stawowej w Dolinie Baryczy. Nazwa "Karpicko" była więc związana z dziedziną nową, a osadzona tu zapewne ludność służebna zajmowała się wyspecjalizowaną hodowlą i rybołówstwem. Jednak tak wczesna metryka karpickiej hodowli stoi pod znakiem zapytania w świetle źródeł archeologicznych, gdyż na Niżu Polskim wszystkie nowe znaleziska szczątków tej ryby datowane są na schyłek średniowiecza i czasy nowożytne, a początek rozpowszechniania się karpia w Polsce, jako formy sztucznie hodowanej, nastąpił pod koniec średniowiecza. Dopiero w czasach nowożytnych stała się ona przedmiotem hodowli stawowej, znanej z XVI-wiecznych dzieł Jana Dubraviusa (1547) i Olbrychta Strumieńskiego (1573). Tak więc hodowla karpia jest u nas późniejsza niż w Niemczech i w całej strefie Europy Zachodniej, zaś do jej propagowania mogli przyczynić się Krzyżacy, którzy trzymali tę rybę w stawach już w końcu XV w. Mniej więcej pod koniec średniowiecza karpiem zarybiane były stawy południowej Polski. Hodowla karpia była związana z upowszechnieniem się postów, a co za tym idzie ze wzrostem zapotrzebowania na ich konsumpcję ^{[5] [6]}.

Dlatego też nazwa wsi może pochodzić także od karpiny, czyli drewna pozyskiwanego z karp^[7] czyli pozostałości po ścięciu drzewa przez rzemieślników zwanych karpiniarzami, czyli etymologicznie związana byłaby z trzebieżą lasu i zagospodarowaniem terenu pod wieś lokacyjną. W Polsce według spisu urzędowego istnieją jeszcze 33 inne wsie o podobnym rdzeniu „karp” w nazwie^[8], z których większość związana jest zapewne właśnie z karczunkiem i rolniczym zagospodarowaniem odlesionego terenu.

Ślady archeologiczne

Najstarsze znane pozostałości osadnictwa ludzkiego sięgają 7000 lat. Ze środkowej epoki kamienia (mezolitu) pochodzi ślad po otwartym obozowisku i luźne znaleziska narzędzi krzemiennych. Nieliczne ślady aktywności człowieka pochodzą z młodszej epoki kamienia (neolitu), reprezentowane przez 2 punkty osadnicze. W epoce brązu i wczesnej epoce żelaza ślady osadnictwa intensyfikują się, na terenie Karpicka zarejestrowano liczne, punktowe ślady osadnictwa tzw. kultury łużyckiej. W okresie wpływów rzymskich procesy osadnicze są już czytelniejsze, notujemy bowiem dwie osady otwarte tzw. kultury przeworskiej z początków naszej ery. Najmłodsza grupa stanowisk archeologicznych obejmuje obiekty datowane na wczesne i późne średniowiecze, a więc na okres krystalizacji i stopniowego rozwoju państwa polskiego. Stanowią zdecydowaną większość pośród stanowisk archeologicznych odkrytych w okolicy. Zarejestrowano 3 osady otwarte i bardzo liczne, rozproszone punkty osadnicze. Statystycznie na 438 znanych stanowisk z gminy Wolsztyn, 27 zarejestrowano w obrębie sołectwa Karpicko. Większość z nich rozpoznano w końcu lat 80. na podstawie badań powierzchniowych, w ramach opracowania programu Archeologicznego Zdjęcia Polski (arkusz AZP 58/20). Jest to jednak rozpoznanie wstępne, nie zweryfikowane przez prace wykopaliskowe. Na terenie sołectwa brak jest stanowisk posiadających własną formę terenową, a więc widocznych na powierzchni ziemi.

Średniowiecze

Najwcześniejsze informacje pochodzą z końca XIII wieku, gdy wieś była prywatną własnością rycerską, lokacyjną. Z nazwy po raz pierwszy wzmiankowana jest w dokumencie wystawionym 29 czerwca 1285 roku w Poznaniu przez księcia Przemysła II, który zawiera kontrakt pomiędzy komesem Liutgerem (Ludger) z Komorowa^[9] występującego wraz z synem Pielgrzymem^[10] (comes Luderus dictus de Kumerowe et Peregrinus filius suus) a opatem cysterskim Janem. Obaj za zgodą swych braci i krewnych dają klasztorowi w Obrze prawo do zbudowania i naprawiania młyna w Niałku, sprzedają mu prawo zastawienia rzeki Dojcy, która płynie z jeziora Karpickiego (lacu dicto Karpizko) i zbudowania jazu na tej rzece. Zezwalają klasztorowi także na pobieranie drewna i ziemi z ich dziedziny na budowę wspomnianego jazu, oraz na budowę grobli przez błota ciągnące się od Karpicka przez Komorowo do Niałka. W zamian za to darczyńcy będą mogli dożywotnio mleć w tym młynie bez opłat, co jednak nie będzie przysługiwać ich następcom. Dokument ten poświadcza m.in. komes Albert (Wojciech?) z Karpicka (comes Albertus de Karpizko)^[11]. W rok później wymieniony jest już najprawdopodobniej inny właściciel wsi, komes Burchard, którego książę nazywa „swym rycerzem” (milite nostro Burchardo). Prawdopodobnie był to brat Liutgera z Komorowa. Komes Burchard uzyskuje drogą wymiany z opatem oberskim Janem wieś Żodyń.

Chociaż sama treść dokumentów uznawana jest za falsyfikat mnichów oberskich z końca XIII w., nie podważa się historyczności występujących w nich osób^[12].

W latach 1352-1391 wspomniany jest rycerz Pielgrzym z Karpicka^[13][14] także po 1363 roku właściciel Komorowa, uznawany za inicjatora i fundatora lokacji miasta Wolsztyna. W roku 1352 jest współuczestnikiem konfederacji szlachty wielkopolskiej, jest także częstym świadkiem u boku starosty wielkopolskiego. W roku 1360 tenże rycerz posiada dwa młyny w pobliżu wsi; Nowy Młyn oraz Stary Młyn^[15], co potwierdza w 1365 król Kazimierz III Wielki^[16]. Pielgrzym z Karpicka po raz ostatni wymieniony jest w roku 1391 jako asesor w poznańskim sądzie (Lek. 1 nr 997, 1040).

W latach 1390-1397 dokumenty sądowe wymieniają Grzymka z Karpicka, także właściciela wsi Brody (1393-1418), Komorowo i Tłoki, syna Pielgrzyma, a brata Mikołaja. W 1393 roku król Władysław II Jagiełło zatwierdza zamianę wsi: Grzymek s. Pielgrzyma daje opatowi cysterskiemu z Paradyża swą wieś Chociszewo, nadaną mu przez króla, a opat zwraca Grzymkowi wsie Karpicko i Tłoki, które klasztor w Paradyżu wziął w zastaw za 300 grzywien srebra od jego ojca. W roku 1397 ów Grzymek i jego brat Mikołaj po raz pierwszy w źródłach wymienieni są z drugiego „nazwiska” (Grzimke und Niclos Gebruder von Komeraw, genant von Kant)^[17]. Brzmi ono „von Kant”, co skłania do hipotezy za tym, że cały ród mógł wywodzić się z dolnośląskich Kątów, a do zachodniej Wielkopolski przybył jako lenne rycerstwo z otoczenia księcia Henryka Brodatego lub Henryka II Pobożnego w I połowie XIII w.^[18]

Po raz ostatni Mikołaj (ów Niclos von Komeraw), brat Grzymka, wymieniony jest w 1421 roku, kiedy wygrywa spór sądowy z opatem z Obry o 4 woły, które opat zagarnął w Karpicku^[19].

Kolejnymi właścicielami karpickiej wsi rycerskiej są potomkowie Grzymka: występujący w dokumentach z lat 1424-1440 Andrzej Karpicki z Karpicka^[20], właściciel także wsi Brody i Szczodrowo oraz jego brat Mikołaj z Karpicka, także z Brodów, w 1440 figurujący jako właściciel Komorowa.

W niejasnych okolicznościach kolejnymi właścicielami Karpicka stali się wzmiankowani w dokumentach sądowych z 1432 roku Sędziwoj i Wincenty Choryńscy (ze wsi Choryń pod Kościanem) herbu Łodzia, którzy zawierają ugodę z Marcinem Komorowskim z Wolsztyna w sprawie granic na jeziorze między Wolsztynem a Karpickiem i umarzają wcześniejsze spory Marcina z Andrzejem i Mikołajem z Karpicka, synami Grzymka^[21]. Zapewne drogą kupna Karpicko, jak i pozostałe dobra w Komorowie, Tłokach i miasto Wolsztyn, przechodzą po 1440 roku w ręce rycerzy z potężnego rodu Sepeńskich z Sepna, herbu Nowina: Jakuba i jego brata Wincentego, zwanego także Karpickim, którego syn Piotr wybrał karierę duchownego. Piotr notowany jest jako student uniwersytetu w Krakowie (1460), a później jako wolsztyński wikariusz (1483), prezentowany na plebanię w Parzęczewie (ACC 61, 35v). W 1480 roku Karpicko przechodzi na własność rodu Iłłowieckich z Iłowca Wielkiego herbu Ostoja: Piotra, następnie jego syna Andrzeja, potem wnuka Jana i prawnuka Łukasza^[22]. Według opisu parafii komorowskiej i dochodów plebana z 1510 roku, we wsi Karpicko było łanów 3 i pół osiadłych, z których oddawano dziesięcinę biskupowi, jeden łan był pusty. Czterej zagrodnicy płacili stołowe, dwaj sołtysi, z których jeden miał jeden, a drugi półtora łana, płacili tylko meszne. Na tle okolicznych miejscowości Karpicko nie było więc wsią rozległą, porównując ją z zagospodarowaniem ówczesnego Komorowa (8 łanów), Berzyny (12 łanów) czyTłok (20 łanów)^[23].

Według przekazu sołtysa Macieja Gzolka z 1537 roku znamy po raz pierwszy z imienia XIV-wiecznych sołtysów Karpicka: byli to bracia Piotr i Mikołaj zwani Kijanki oraz sołtys Andrzej zwany Pączek^[24]. Z roku 1563 pochodzi wzmianka o starym jazie na rzece Dojcy leżącym przy „jeziorze karpickim” (Carpiczkie yeszierzo)^[25], które na pewno po 1810 roku nazywano już wolsztyńskim.

Wiek XVII – XIX

Wiek XVII to poświadczony źródłowo okres licznych wojen, epidemii i klęsk żywiołowych, które często nawiedzały wieś i najbliższą okolicę. Po Łukaszu wieś Karpicko odziedziczył jego syn Stanisław, który nie doczekał się własnego potomka, zatem na nim wygasł ród Iłowieckich. Z tej racji w 1637 roku dobra komorowskie przypadły w spadku ich dalekiej krewnej, Annie Miękickiej z Ujazdu, właścicielce Tuchorzy. Po jej śmierci wieś Karpicko, jak i całe dobra komorowskie odziedziczyła córka Barbara Powodowska, a następnie jej syn, Piotr Powodowski (1654). Po jego śmierci dobra komorowskie z wsią Karpicko w 1675 roku nabywa drogą kupna Maciej Niegolewski herbu Grzymała i miejscowość pozostaje w rękach jego rodu aż do roku 1728.

Z roku 1700 pochodzi wzmianka o mieszkance Karpicka, Jadwidze Opaskowej, skazanej wraz z czterema wolsztyńskimi mieszczkami przez miejską ławę w procesie o czary. Obwiniono je za zniszczenie miasta i serię innych nieszczęść (pożary miasta z roku 1691 i 1696, epidemie) po czym zgodnie z ówczesnym zwyczajem spalono na stosie^[26]. W 1728 roku wieś wykupuje starosta kościański Franciszek Gajewski herbu Ostoja. Nowy dziedzic dokonuje istotnej zmiany charakteru prawnego wsi (1730)^[27] – przekształca nierentowny zapewne folwark karpicki na Olędry osadzając w nich kolonistów niemieckich wyznania luterańskiego. Gdy umiera w 1773 roku, na mocy testamentu dziedziczy po nim syn, Rafał Gajewski (zm. 1776). Dzięki mapie Dawida Gillyego (Special-Karte von Südpreußen) wiemy, że około 1793 roku kolonię (zwaną Karpitzker Hollender) tworzyło 8 zagród rozlokowanych wzdłuż współczesnej ulicy Lipowej. Na wzgórzu obok wsi znajdował się wiatrak, na rzece Dojcy funkcjonują zaś oba wzmiankowane wcześniej młyny (Stary i Nowy Młyn).

David Gilly Spezialkarte fur Sudpreussen 1803 - Karpitzker Hollender.

W wyniku II rozbioru Rzeczypospolitej wieś znalazła się pod władzą Prus. Dnia 28 stycznia 1793 roku wojska pruskie zajęły miasto Wolsztyn. W 1797 roku, po długoletnich sporach spadkowych, okoliczne dobra obejmuje najmłodszy syn, Adam Gajewski. Majątek ten m.in. wraz z wsią Karpicko, folwarkiem Tłoki i Wroniawy wyceniono na 83 333 talary.

W latach 1807-1813 wieś znajduje się w granicach utworzonego w tym czasie Księstwa Warszawskiego, tak jak miasto Wolsztyn należała do powiatu babimojskiego w departamencie poznańskim.

W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Karpicko należała do wsi większych w ówczesnym powiecie babimojskim^[28]. Karpicko należało do wolsztyńskiego okręgu policyjnego tego powiatu i stanowiło część majątku Komorowo (obecnie część Wolsztyna), który należał do Apolinarego Gajewskiego^[28]. Według spisu urzędowego z 1837 roku Karpicko liczyło 236 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 33 dymy (domostwa)^[28].

W roku 1833 umiera Adam Gajewski. Na mocy testamentu dziedzicem Karpicka zostaje jego syn Apolinary, który uzyskuje miasto Wolsztyn, folwark Komorowo, wieś Berzynę, młyn Niałek, wieś czynszową Karpicko, Olędry Młyńskie i Barłożno oraz czynsze z młynów Nowego i Starego oraz obowiązek wypłacenia siostrze Adelajdzie 100 000 zł tytułem wyrównania schedy. Apolinary dzierży wymienione włości do swej śmierci w 1870 roku, wtedy to dobra wolsztyńskie otrzymuje jego jedyny syn i spadkobierca, kawaler maltański, Stefan Gajewski. W roku 1890 cały majątek kupuje hrabia Stefan Mycielski herbu Dołęga, a Stefan opuszcza ziemię wolsztyńską i przeprowadza się do Drezna.

Według źródeł w 1882 roku wieś składa się z 44 dymów i zamieszkuje ją 317 mieszkańców (294 ewangelików, 23 katolików; 32 analfabetów)^[29], a w 1885 roku populacja zwiększa się do 333 mieszkańców^[30]. Według listy osób samozatrudnionych z 1895 roku we wsi działało: 6 kupców, 2 kowali (jeden o polsko brzmiącym nazwisku „Szynka”), 2 piekarzy, 2 właścicieli gospód, krawiec, stolarz, bednarz, kamieniarz, murarz i mistrz ciesielski. W przeważającej liczbie były to osoby o nazwiskach pochodzenia niemieckiego^[31].

Preußisches Urmeßtischblatt 1828

Karpitzko 1902

Karpitzko-Seeberg 1940

Po roku 1919

Po zakończeniu I wojny światowej Karpicko w wyniku Powstania Wielkopolskiego przyłączone zostało do odradzającej się Polski. Dnia 5 stycznia 1919 roku pierwsza kompania pod dowództwem por. Stanisława Siudy zajmuje wieś, rozbraja jej niemieckich mieszkańców i kontynuuje atak w kierunku na Wolsztyn^[32].

W dwudziestoleciu międzywojennym we wsi założono kąpielisko i plażę, zwane „Kaffenberg”, nad którym opiekę sprawowało Towarzystwo Sportowe skupiające mniejszość niemiecką ówczesnego Wolsztyna. Na plaży i w okalających ją lasach, w końcu lat 30. ćwiczyła młodzież skupiona w Jungdeutsche Partei. W istocie odbywały się tam szkolenia tajnych bojówek hitlerowskiej „V kolumny” z zakresu dywersji i sabotażu, prowadzone przez agentów Abwehry z ośrodka szkoleniowego w Głubczycach. Tajne spotkania konspiratorów odbywały się w popularnej restauracji „U Wernera”^[33], gdzie znajdowała się kręgielnia^[34]. Należy wspomnieć, iż karpickie brzegi Jeziora Wolsztyńskiego były popularnym kąpieliskiem i celem spacerów dla mieszkańców pobliskich miejscowości. Nadjeziorne lasy były także terenem cotygodniowych ćwiczeń polskiego Przysposobienia Wojskowego.

Po wybuchu II wojny światowej 5 września 1939 r. do okolicy wkroczyły pierwsze oddziały niemieckie. Rozpoczęła się okupacja, trwająca do 24 stycznia 1945 r., kiedy Wolsztyn zajęła Armia Radziecka. W Karpicku podczas okupacji wybudowano ośrodek, gdzie kwaterowano członków Reichsarbeitsdienstu. Po wojnie został odbudowany i zagospodarowany przez harcerzy ZHP z 7 Hufca w Poznaniu, a znajdował się na terenie dzisiejszego osiedla wypoczynkowego Ustronie^[35].

Po 1945 roku sołectwo Karpicko należało do gminy Wolsztyn (powiat Wolsztyn, woj. poznańskie).

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zielonogórskiego.

Gospodarka

Do lat 50. XX wieku była to wieś o charakterze rolniczym. Potem stopniowo traciła swój rolniczy charakter poprzez intensywne budownictwo mieszkaniowe, jednorodzinne. W 1963 roku przy ulicy Podgórnej zbudowano nową siedzibę zakładu Spółdzielni Inwalidów „Powstaniec”. W 1977 założono firmę Inter Groclin Auto, przemianowaną w 1997 na spółkę akcyjną, obecnie Groclin SA, zajmującą się produkcją siedzeń samochodowych i ich poszyć (przy ul. Jeziornej działa jeden z wielu zakładów produkcyjnych firmy). Po 1989 roku w Karpicku działa również szereg firm prywatnych, o charakterze handlowym, produkcyjnym i usługowym, z czego do największych należą m.in. Z.P.M.I. Gorgiel, Womasz, PBO Dana-Bud, Nexbau i Karsson.

Komunikacja

Główną arterią komunikacyjną wsi o charakterze obwodnicy jest droga krajowa nr 32 przechodząca przez Wolsztyn (niegdyś biegnąca ulicą Poznańską), łącząca Poznań z Zieloną Górą. Przez centrum wsi przechodzi droga wojewódzka nr 305 (Wolsztyn-Nowy Tomyśl), biegnąca ulicą Wczasową. Komunikację autobusową zapewniają dwa przystanki (połączenia z Wolsztynem, Poznaniem i Nowym Tomyślem). Pozostałe ulice to: Lipowa, Podgórna, Rolna, Jeziorna, Kwiatowa, Plac Wiejski, Leśna, Brzozowa, Braci Peugeot, Sosnowa i Świerkowa.

Turystyka i rekreacja

Karpicko jest znaną w Wielkopolsce miejscowością wypoczynkową. Nad Jeziorem Wolsztyńskim zlokalizowanych jest szereg ośrodków wczasowych i kempingowych:

• Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy „Karpicko”
• Ośrodek Wypoczynkowy „Jelonek”
• Ośrodek Wczasowy „Lotos”
• Ośrodek Wypoczynkowy „U Karola”
• Camping „Ustronie” z wypożyczalnią sprzętu wodnego.

Bazę hotelowo-gastronomiczną uzupełniają:

• Hotel – Restauracja Leśna
• Motel Montana

Nad jeziorem znajduje się zagospodarowana plaża z kąpieliskiem, pomostem i boiskiem do siatkówki plażowej. W sezonie letnim kąpielisko jest oznakowane i strzeżone przez ratowników RWR.

Przy kąpielisku znajduje się także jachtowa przystań (Marina Ustronie) której założycielem i gospodarzem jest Stowarzyszenie Turystyka Rekreacja Sport „H2O”^[36]

Widok na zacumowane jachty w Karpicku

Popularną aktywnością są także spływy kajakowe oraz wędkarstwo. Nad brzegami jeziora wytyczono szlaki turystyczne; pieszy: Szlak Żółty (Świętno-Kuźnica Zbąska), pieszo rowerowy: Szlak Żurawi (wokół Jeziora Wolsztyńskiego) i kajakowy: Spływ Obrą (Karpicko/Wolsztyn-Zbąszyń)^[37].

Od 1973 roku z przerwami, na kempingu przy plaży organizowane są popularne Zloty Motocyklowe.

W latach 1999-2009 funkcjonował tam jeden z popularniejszych klubów muzyki house, trance w Polsce – Klub Disco 2000, następnie PAKA Karpicko, później Passoa^[38].

Marina Ustronie z widokiem na jezioro wolsztyńskie w Karpicku

W najbliższej okolicy znajduje się szereg atrakcji turystycznych i zabytków, m.in.:

• Muzeum Regionalne im. Marcina Rożka w Wolsztynie
• Parowozownia Wolsztyn
• Skansen Budownictwa Ludowego Zachodniej Wielkopolski
• dawne zagrody olęderskie w Boruji i Kuźnicy Zbąskiej
• rezerwat przyrody Bagno Chorzemińskie
• Klasztor pocysterski i opactwo oo. Cystersów w Obrze
• Izba Pamięci Roberta Kocha w Wolsztynie
• Wielkopolskie Muzeum Pożarnictwa w Rakoniewicach
• Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu

Instytucje

• Szkoła Podstawowa w Karpicku^[39]

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Karpicko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 878 .
• Karpicko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 60 .