Karpologia

Owoc (torebka) z nasionami wiesiołka (Oenothera sp.)

Karpologia (od łac. carpium z gr. karpion, karpos ‘owoc’ i logos ‘słowo, nauka’) – dział botaniki zajmujący się badaniem owoców i nasion, czyli diaspor roślin kwiatowych. Do ważniejszych zastosowań karpologii należy dostarczanie informacji taksonomicznych. Wiąże się to z dużą wartością diagnostyczną owoców i nasion, co wynika z ich trwałości w środowisku oraz stałości cech budowy. Większość diaspor posiada cechy specyficzne gatunkowo, co oznacza, że możliwe jest zidentyfikowanie gatunku rośliny tylko na podstawie cech budowy owocu lub nasienia. Owoce i nasiona gromadzi się jako materiał porównawczy w kolekcjach karpologicznych prowadzonych tak jak zielniki roślin naczyniowych.

Zastosowanie karpologii

Identyfikacja diaspor oraz ich szczątków znajduje zastosowanie w naukach czystych:

• taksonomii roślin – dostarcza cech wspomagających oznaczanie roślin kwiatowych oraz zajmuje się opracowywaniem kluczy do oznaczania owoców i nasion roślin,
• ekologii roślin, w tym poznawanie mechanizmów rozsiewania się owoców i nasion,
• archeobotanice i paleobotanice,
• torfoznawstwie

oraz w naukach stosowanych:

• farmakognozji (przy identyfikacji surowców zielarskich będących diasporami roślin leczniczych),
• przy ocenie czystości roślinnych surowców leczniczych,
• w nasiennictwie rolniczym (przy ocenie wartości materiału siewnego, zachwaszczenia plantacji, przy opracowywaniu metod oczyszczania, suszenia i przechowywania materiału siewnego),
• w nasiennictwie leśnym (produkcja wartościowych nasion drzew i krzewów leśnych),
• w łąkarstwie,
• w alergologii,
• w kryminalistyce.

Cechy diaspor analizowane w karpologii

• Morfologiczne:
  • kształt, barwa, połysk, urzeźbienie powierzchni (skulptura) owoców i nasion,
  • obecność skrzydełek, listewek, kolców, włosków,
  • cechy metryczne – wymiary.
• Anatomiczne:
  • budowa ściany owocu i łupiny nasiennej (m.in. grubość), obecność w niej komór olejkowych,
  • budowa bielma, obielma, liścieni, kształt, rozmiar i położenie zarodka, obecność jamy w bielmie oraz liczba nasion w owocu.
• Organoleptyczne:
  • smak i zapach owoców i nasion.

Zobacz też

• palinologia
• Index seminum

Bibliografia

• Kulpa Władysław 1974. Nasionoznawstwo chwastów, wyd. 2, PWRiL, Warszawa.
• Lityńska-Zając Maria, Wasylikowa L. 2005. Przewodnik do badań archeobotanicznych, Wydawnictwo Sorus, Poznań.
• Drobnik Jacek 2007. Zielnik i zielnikoznawstwo. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Wydanie I. ISBN 978-83-01-15143-0.