Kartimandua

Kartimandua

Karatakus przekazany Rzymianom przez Kartimanduę, królową Brygantów – rycina F. Bartolozziego, British Museum
królowa Brygantów
Okres	od 43 n.e. do 69 n.e.
Dane biograficzne
Mąż	Ventius
Małżeństwo	Vellocatus

Kartimandua (Cartimandua, Cartismandua) – królowa brytyjskiego plemienia Brygantów (Yorkshire)^[1] ok. 43–69 n.e.^[2], pierwsza w brytyjskiej historii, która odegrała znaczną rolę w polityce całej wyspy^[3]. Jej dziadkiem był król Bellnorix^[2].

Imię

Jej imię mogło zostać stworzone z celtyckiego źródłosłowu carti- „ścigać, gonić, wydalać” oraz mandu- „kucyk”^[4]. Imię mogło oznaczać zadbanego kucyka^[5].

Życiorys

Wiadomości o niej pochodzą z pism Publiusza Korneliusza Tacyta. Stąd wiadomo, że Bryganci zamieszkujący tereny północnej Anglii byli największym plemieniem na Wyspach Brytyjskich. Kartimandua została ich królową podczas najazdu Rzymian na Wyspy Brytyjskie w 43 n.e. za panowania cesarza Klaudiusza. Wraz z jedenastoma innymi plemionami zawarła z Rzymianami pokój, co opisano w inskrypcji na Łuku Klaudiusza^[6]. Traktatowa lojalność wobec Rzymu stwarzała tym plemionom pewną autonomię na zasadach państwa klienckiego^[2][6].

W 48 n.e. wojska rzymskie pomogły jej zażegnać konflikty wewnątrz plemienia^[7].

W 51 n.e. wódz plemienia Katuwelaunów – Karatakus, ostatecznie pokonany przez Rzymian, szukał schronienia u Brygantów. Kartimandua podjęła jednak decyzję o wydaniu go Rzymianom, co znacznie osłabiło jej popularność wśród współplemieńców. Za tę oznakę lojalności otrzymała jednak od Rzymian odpowiednie wynagrodzenie^[2] oraz zobowiązanie do udzielenia zbrojnej pomocy przeciwko jakimkolwiek wrogom^[2]. Biła monetę z własnym wizerunkiem^[8].

Między rokiem 52 a 57 Ventius, mąż Kartymandui, z którym współrządziła, dwukrotnie próbował ją odsunąć od władzy^[2]. W tym czasie rozwiedli się, a Kartimandua rządziła samodzielnie^[5]. Ventius kontrolował duże obszary północnej Brytanii, a Kartimandua uzyskała potwierdzenie panowania nad Brygantami od cesarza Klaudiusza^[8]. Interweniujący w sprawie Kartimandui Rzymianie wysłali pomoc wojskową, najpierw oddziały pomocnicze, a następnie Legion IX Hispana^[5] pod dowództwem Cezjusza Naziki. Dzięki ich wsparciu Kartimandua była w stanie utrzymać się przy władzy^[2][9]. Za tę pomoc odwdzięczyła się po wybuchu powstania pod wodzą Budyki, nie uczestnicząc w nim, co umożliwiało zabezpieczenie sił rzymskich od północy^[2].

Możliwe, że Kartimandua i Ventius pogodzili się i współrządzili do roku 69^[7], kiedy to królowa związała się z dawnym giermkiem Ventiusa, Vellocatusem^[2]. Inne opracowania przekazują informację, że związała się z Vellocatusem ok. 60 n.e., może nawet jeszcze przed powstaniem Budyki^[5]. Według Tacyta nienawiść upokorzonego Venutiusa dodatkowo wzbudziło uwięzienie przez królową jego braci i krewnych. Jego stronnicy na wezwanie najechali królestwo Kartimandui^[7]. Ventius wykorzystał moment chaosu politycznego po zgonie Nerona w 69 n.e., podżegając Brygantów do buntu przeciw królowej. Mimo ponownego zwrócenia się o pomoc do Rzymian, Kartimandua nie otrzymała wsparcia. Przysłane wojska pomocnicze (auxilia) nie zdołały stłumić rebelii, wskutek czego Kartimandua utraciła tron i ostatecznie osiadła w rzymskim forcie Deva (obecnie Chester)^[2]. Dwa lata później Rzymianie zajęli Brytanię, pokonując Brygantów w bitwie^[1].

W słowach Tacyta na temat Kartimandui pobrzmiewa uprzedzenie autora w stosunku do kobiet. Miała ją motywować żądza, a poddani odrzucili ją ze względu na płeć, mimo że kobiece rządy w czasie epoki żelaza były akceptowane i skuteczne. Opisując przekazanie Kataraktusa Rzymianom, Tacyt określił Kartimanduę jako zdrajczynię^[6]. Dalsze jej losy są nieznane^[2].

W popkulturze

Jej historia została opisana w powieści Barbary Erskine Daughters of Fire^[10]. Pojawia się w niewielkiej, ale ważnej roli w książce George'a Shipwaya The Imperial Governor jako kochanka i sojuszniczka dowódcy rzymskiego Swetoniusza Paulinusa^[11].

Została wspomniana w powieści Lindsey Davis The Jupiter Myth, w opisie rządów Sekstusa Juliusza Frontinusa po powstaniu Brygantów^[12].

Wspomniano ją w miniserialu telewizyjnym I, Claudius oraz serialu Britannia^[13].

Jest też główną bohaterką powieści Georginy Hutchinson Cartimandua^[14].

W 2018 w York Dungeon, dawnym lochu przeznaczonym na centrum kulturalno-edukacyjne, poświęcono jej serię przedstawień^[15].

Przypisy