Katakumby

Współczesny widok katakumb św. Kaliksta w Rzymie
Katakumby w Neapolu (1760 r.)
Paryskie katakumby

Katakumby (gr. κατά kata – pod, na dole τύμβος tymbos – grób, mogiła) – cmentarz podziemny (starożytny etruski, rzymski, żydowski i starochrześcijański) w postaci nieregularnie rozplanowanego systemu korytarzy biegnących zazwyczaj w kilku kondygnacjach, rozgałęziających się, rozszerzających w komory, wydrążonych bardzo głęboko w ziemi.

Historia

Po raz pierwszy tej nazwy użyli Rzymianie, by określić miejsce na ulicy Via Appia, gdzie wydobywano tuf wulkaniczny, używany do budowy umocnień. Miejsce wydobycia znajdowało się niedaleko jamy, w której pochowany był święty Sebastian, stąd miejsce to nazwano katakumbami. Nie był to pierwszy podziemny cmentarz i nie największy, jednak od IX w. zaczęto używać słowa katakumby dla określenia wszystkich podziemnych cmentarzy.

Grzebanie umarłych lub kremacja w obrębie samego Rzymu były zabronione na mocy XII Tablic[1]. Pierwsze podziemne cmentarze powstały w Rzymie w okresie od I w. do IV w. Na początku IV wieku w roku 313 wraz z Edyktem mediolańskim skończyły się prześladowania chrześcijan i przestano chować zmarłych w podziemiach. Nie ma przekonujących podstaw, aby twierdzić, że katakumby były miejscem zebrań i schronienia dla pierwszych chrześcijan. Zawsze miały charakter cmentarny[2]. Podziemne korytarze i komory istniały zanim zaczęto chować w nich zmarłych.

Zmarłych chowano w niszach grobowych wzdłuż korytarzy lub w większych komorach, przerobionych na kaplice. Ściany zdobiono freskami, stiukami, marmurem – symbolami związanymi z religią chrześcijańską (ryby, winogrona, ptaki). W V wieku katakumby stały się miejscem modlitw i oddawania czci męczennikom. Od VII wieku (za czasów papieża Honoriusza I) rozpoczęto przenosić relikwie do kościołów. Proces ten w połączeniu z grabieżami przyczynił się do licznych zniszczeń.

W średniowieczu o katakumbach niemal zapomniano. Początki naukowych zainteresowań katakumbami datuje się na XV w. Pierwszą rozprawą na temat rzymskich katakumb było De ritu sepeliendi mortuos apud veteros Christianos Onofria Panvinia (wyd. 1568)[3]. Nasilone badania nad rzymskimi katakumbami wiążą się z dyskusją z protestantami i odnową kościoła po soborze trydenckim. Po publikacji Centurii Magdeburskich, ukazujących dzieje Kościoła jako stopniowe oddalanie się od starożytnej czystości wiary, nastąpiło ożywienie badań nad dziejami chrześcijaństwa. Z inicjatywy katolickich duchownych i humanistów, m.in. św. Filipa Neri (założyciela zakonu oratorianów zw. w Polsce filipinami) oraz wybitnego historyka Kościoła Cezarego Baroniusza podjęto badania historyczne, a także poszukiwania relikwii wczesnochrześcijańskich męczenników.

W 1578 roku przypadkowo odkryto katakumby przy Via Salaria, jednak pierwsze systematyczne badania nad podziemnymi cmentarzami podjęto dopiero kilkadziesiąt lat później. Najważniejszym nowożytnym badaczem rzymskich katakumb był Antonio Bossio (ok. 1575–1576 – 1629). Jego monumentalne dzieło, Roma sotteranea[4] ukazało się trzy lata po jego śmierci (1632). Zawierało ono plany katakumb, obszerne informacje o ich historii, oparte głównie na źródłach antycznych, a także liczne ryciny, będące bezcennym źródłem ikonograficznym dokumentującym stan zachowania katakumb i sarkofagów na początku XVII wieku. Ubocznym skutkiem publikacji pracy Bossia były grabieżcze eksploracje katakumb, w wyniku których wiele bezcennych fresków i rzeźb uległo bezpowrotnemu zniszczeniu. Podczas badań nad podziemnymi rzymskimi cmentarzami odkryto wiele anonimowych pochówków, uznawanych często bezkrytycznie za groby wczesnochrześcijańskich męczenników. Ich relikwie trafiły do wielu kościołów w całej Europie, m.in. do Polski.

Ponowny wzrost zainteresowania katakumbami nastąpił w 1849 roku, gdy Giovanni Battista de Rossi odkrył katakumby św. Kaliksta w Rzymie.

Nazwa katakumby odnosi się także do grobowców egipskich. Budowane one były (podobnie jak i kolumbaria) w I Okresie Przejściowym i w Średnim Państwie.

Zachowane katakumby

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Michael Grant, Miasta Wezuwiusza – Pompeje i Herculanum, PIW, Warszawa 1986, s. 57
  2. ↑ U źródeł chrześcijaństwa, Franciszek Stopniak, NOVUM, Warszawa 1982, s. 61
  3. ↑ De ritv sepeliendi mortvos apud veteres christanos, eteorvndem coemeteriis liber
  4. ↑ Roma sotterranea: Opera postuma
  5. ↑ "Miejsce pochówku elit Rzeczpospolitej szlacheckiej". Ratują XVI-wieczne katakumby, TVN24 [dostęp 2022-02-21] (pol.).

Bibliografia

  • Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 70, 71. ISBN 83-85001-89-1.

Media użyte na tej stronie

Catacombe.jpg
Autor: User GerardM on nl.wikipedia, Licencja: CC-BY-SA-3.0
St. Callixtus catacombe, Rome
Catecombes de Paris IMG 2199.JPG
Autor: Deror avi, Licencja: CC BY-SA 3.0

Catecombes de Paris

הקטקומבות של פריז