Katalin Karády

Katalin Karády

Imię i nazwisko	Katalin Mária Kanczler
Data i miejsce urodzenia	8 grudnia 1910[1][a] Budapeszt
Data i miejsce śmierci	8 lutego 1990[3][b] Nowy Jork
Zawód	aktorka, piosenkarka
Lata aktywności	1939–1969
Odznaczenia

Katalin Karády, właśc. Katalin Kanczler (ur. 8 grudnia 1910 w Budapeszcie, zm. 8 lutego 1990 w Nowym Jorku) – węgierska aktorka i piosenkarka. Odznaczona orderem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Młodość

Urodziła się 8 grudnia 1910^[1][a] w Budapeszcie^[3], jest najmłodszą z siedmiorga dzieci Rozálii Lőrinc i Ferenca Kanczlera^[3]. Dzieciństwo spędziła w Kőbányi, potem – dzięki pomocy organizacji charytatywnej – mieszkała przez pięć lat w Szwajcarii i Holandii^[3]. Po powrocie do domu rodzinnego studiowała w żeńskiej szkole marketingowej^[3].

Kariera aktorska i muzyczna

Karierę aktorską rozpoczęła w 1936, wcześniej ćwicząc pod okiem Ernő Tarnaya i Artúra Bárdosa. W trakcie jednego z wieczorów spędzanych w barze w Budzie jej osobą zainteresował się dziennikarz (i późniejszy menedżer) Zoltán Egyed, który wymyślił jej pseudonim sceniczny oraz przedstawił Ilonie Aczél. U boku byłej aktorki Kanczler nauczyła się podstaw aktorstwa oraz śpiewu. Pod koniec lat 30. zadebiutowała na deskach teatru Joób Dániel. W latach 1931–1941 grała w teatrach Pesti i Vígszínház^[3].

W 1939 zagrała swoją pierwszą rolę filmową w produkcji Halálos Tavasz w reżyserii László Kalmára^[5]. Rola Ralben przyniosła jej popularność oraz tytuł „symbolu seksu” w kraju. W ciągu kolejnych dziewięciu lat wystąpiła w około dwudziestu filmach. W 1940 zagrała tytułową rolę w filmie Erzsébet királyné^[6] oraz wcieliła się w postać Márii w filmie Hazajáró lélek^[7]. W 1941 była odtwórczynią głównych ról w filmach: Ne kérdezd ki voltam (postać Eszter Konrád)^[8] i Egy tál lencse (Margit Horváth)^[9], a także roli Irén w produkcji A szűz és a gödölye^[10]. W 1942 wystąpiła w głównych rolach w kilku filmach, w tym m.in. w roli Ágnes Balásfy w produkcji Halálos csók^[11], Márii w Alkalom^[12] i Anny w Egy szív megáll^[13]. Rok 1943 przyniósł jej główne role w kolejnych kilku filmach, w tym m.in. Évy Ollai w Ópiumkeringö^[14], Ilony Ág w Csalódás^[15], Gizi Harmonikás w Külvárosi örszoba^[16], Pálmy Benedek w Makrancos hölgy^[17] i Éva w Boldog idők^[18]. W 1944 zagrała tytułowe role w filmach Szováthy Éva^[19] i Machita^[20], a także wcieliła się w postać Anady w produkcji Valamit visz a víz^[21] oraz wzięła udział w filmie A hangod elkísér^[22].

Oprócz występów w teatrach i filmach działała muzycznie. W ciągu kilkunastu lat kariery nagrała i wydała kilka albumów studyjnych, takich jak Halálos tavasz^[23], Híres magyar filmslágerek^[24], Milliók kedvenc énekese^[25], Régi melódiák^[26] czy Legszebb dalai^[27].

W latach 1979–1998 ukazało się kilka albumów kompilacyjnych z nagranymi przez nią utworami, w tym m.in. Karády Katalin (1979)^[28], Tudok egy dalt (1982)^[29], Te vagy a fény (1986)^[30] i Nincs vége még (1990)^[31].

Okres wojny i zakończenie kariery

Po niemieckiej inwazji na Węgry podczas II wojny światowej władze kraju zaczęły blokować karierę Karády, uniemożliwiając granie jej utworów w Węgierskim Radiu oraz wycofując jej filmy z kinowych repertuarów. W marcu 1944 została aresztowana pod zarzutem szpiegostwa na rzecz aliantów. W więzieniu spędziła trzy miesiące, podczas których była często torturowana. Po zwolnieniu z więzienia, w czym pomogli przyjaciele jej narzeczonego Istvána Ujszászyego, zaangażowała się w pomoc społeczną mieszkańcom Budapesztu, zajmując się m.in. żydowskimi dziećmi^[32]. Latem 1945 załamała się nerwowo po usłyszeniu o jego śmierci (choć wówczas jeszcze żył), przez co odizolowała się od życia społecznego na kolejne dziewięć miesięcy^[3].

Po zakończeniu wojny zdecydowała się na powrót do aktorstwa. W latach 1945–1948 zagrała kilka różnych ról w teatrze operetkowym i wystąpiła w jednym filmie – Betlehemi királyok^[33]. W 1949 wcieliła się w rolę Vilmy w produkcji Forró mezök^[34], która okazała się ostatnim filmem w jej karierze. W tym samym roku wszystkie filmy z jej udziałem zostały usunięte z kinowych repertuarów.

Dwa lata później zdecydowała się na wyjazd z Węgier. Najpierw wyjechała do Salzburga, potem przeprowadziła się m.in. do Brukseli. W 1953 zamieszkała w São Paulo, gdzie otworzyła sklep z odzieżą. W 1968 przeniosła się do Nowego Jorku, gdzie otworzyła sklep z kapeluszami. Poza kilkoma okolicznościowymi występami dla najbliższych aktorka zrezygnowała z kariery medialnej. Z okazji 70. urodzin otrzymała od rządu zaproszenie do powrotu na Węgry, na co w odpowiedzi wysłała zapraszającym kapelusz^[3].

Nagrobek Katalin Karády na cmentarzu Farkasréti

Zmarła 8 lutego 1990^[3][b] w Nowym Jorku, w wieku 79 lat. Jej ciało zostało sprowadzone na Węgry, uroczystości pogrzebowe odbyły się 19 lutego w bazylice św. Stefana w Budapeszcie. Spoczywa na budapeszteńskim cmentarzu Farkasréti w kwaterze 22/1^[3].

Życie prywatne

Po śmierci ojca, którego po latach wspominała jako osobę agresywną, w 1931 wzięła ślub z 30 lat starszym celnikiem Rezső Vargą, z którym rozwiodła się jednak kilka miesięcy później^[3]. Była także zaręczona z Istvánem Ujszászym, szefem tajnych służb regenta Miklósa Horthyego, co wzbudzało wiele kontrowersji^[35].

Pamięć i wpływ na popkulturę

W latach największych sukcesów zawodowych Karády stała się obiektem fascynacji, zaś jej styl ubierania się oraz uczesania były inspiracją dla wielu nastolatek^[3].

W 1982 ukazał się album studyjny pt. Hernádi Judit (znany też pt. Sohase mondd) aktorki i piosenkarki Judit Hernádi, który był inspirowany twórczością Karády i stanowił formę hołdu artystce.

W 2001 odbyła się premiera filmu Hamvadó Cigarettavég w reżyserii Pétera Bacsó, dedykowanego pamięci aktorki^[3].

W 2004 Katalin Karády otrzymała pośmiertnie tytuł Sprawiedliwej wśród Narodów Świata od Instytutu Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu (Jad Waszem)^[2][3].

Filmografia

Spis sporządzono na podstawie materiału źródłowego^[36].

Dyskografia

Albumy studyjne

• Halálos tavasz (1939)
• Híres magyar filmslágerek (rok nieznany)
• Milliók kedvenc énekese (rok nieznany)
• Régi melódiák (rok nieznany)
• Legszebb dalai (rok nieznany)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• László Kelecsényi: Karády Katalin. Budapest: Magyar Filmtud. Int. és Filmarchívum, 1983. ISBN 963-563-157-X. (węg.)