Katalin Karády

Katalin Karády
ilustracja
Imię i nazwiskoKatalin Mária Kanczler
Data i miejsce urodzenia8 grudnia 1910[1][a]
Budapeszt
Data i miejsce śmierci8 lutego 1990[3][b]
Nowy Jork
Zawódaktorka, piosenkarka
Lata aktywności1939–1969
Odznaczenia
Sprawiedliwy wśród Narodów Świata

Katalin Karády, właśc. Katalin Kanczler (ur. 8 grudnia 1910 w Budapeszcie, zm. 8 lutego 1990 w Nowym Jorku) – węgierska aktorka i piosenkarka. Odznaczona orderem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Młodość

Urodziła się 8 grudnia 1910[1][a] w Budapeszcie[3], jest najmłodszą z siedmiorga dzieci Rozálii Lőrinc i Ferenca Kanczlera[3]. Dzieciństwo spędziła w Kőbányi, potem – dzięki pomocy organizacji charytatywnej – mieszkała przez pięć lat w Szwajcarii i Holandii[3]. Po powrocie do domu rodzinnego studiowała w żeńskiej szkole marketingowej[3].

Kariera aktorska i muzyczna

Karierę aktorską rozpoczęła w 1936, wcześniej ćwicząc pod okiem Ernő Tarnaya i Artúra Bárdosa. W trakcie jednego z wieczorów spędzanych w barze w Budzie jej osobą zainteresował się dziennikarz (i późniejszy menedżer) Zoltán Egyed, który wymyślił jej pseudonim sceniczny oraz przedstawił Ilonie Aczél. U boku byłej aktorki Kanczler nauczyła się podstaw aktorstwa oraz śpiewu. Pod koniec lat 30. zadebiutowała na deskach teatru Joób Dániel. W latach 1931–1941 grała w teatrach Pesti i Vígszínház[3].

W 1939 zagrała swoją pierwszą rolę filmową w produkcji Halálos Tavasz w reżyserii László Kalmára[5]. Rola Ralben przyniosła jej popularność oraz tytuł „symbolu seksu” w kraju. W ciągu kolejnych dziewięciu lat wystąpiła w około dwudziestu filmach. W 1940 zagrała tytułową rolę w filmie Erzsébet királyné[6] oraz wcieliła się w postać Márii w filmie Hazajáró lélek[7]. W 1941 była odtwórczynią głównych ról w filmach: Ne kérdezd ki voltam (postać Eszter Konrád)[8] i Egy tál lencse (Margit Horváth)[9], a także roli Irén w produkcji A szűz és a gödölye[10]. W 1942 wystąpiła w głównych rolach w kilku filmach, w tym m.in. w roli Ágnes Balásfy w produkcji Halálos csók[11], Márii w Alkalom[12] i Anny w Egy szív megáll[13]. Rok 1943 przyniósł jej główne role w kolejnych kilku filmach, w tym m.in. Évy Ollai w Ópiumkeringö[14], Ilony Ág w Csalódás[15], Gizi Harmonikás w Külvárosi örszoba[16], Pálmy Benedek w Makrancos hölgy[17] i Éva w Boldog idők[18]. W 1944 zagrała tytułowe role w filmach Szováthy Éva[19] i Machita[20], a także wcieliła się w postać Anady w produkcji Valamit visz a víz[21] oraz wzięła udział w filmie A hangod elkísér[22].

Oprócz występów w teatrach i filmach działała muzycznie. W ciągu kilkunastu lat kariery nagrała i wydała kilka albumów studyjnych, takich jak Halálos tavasz[23], Híres magyar filmslágerek[24], Milliók kedvenc énekese[25], Régi melódiák[26] czy Legszebb dalai[27].

W latach 1979–1998 ukazało się kilka albumów kompilacyjnych z nagranymi przez nią utworami, w tym m.in. Karády Katalin (1979)[28], Tudok egy dalt (1982)[29], Te vagy a fény (1986)[30] i Nincs vége még (1990)[31].

Okres wojny i zakończenie kariery

Po niemieckiej inwazji na Węgry podczas II wojny światowej władze kraju zaczęły blokować karierę Karády, uniemożliwiając granie jej utworów w Węgierskim Radiu oraz wycofując jej filmy z kinowych repertuarów. W marcu 1944 została aresztowana pod zarzutem szpiegostwa na rzecz aliantów. W więzieniu spędziła trzy miesiące, podczas których była często torturowana. Po zwolnieniu z więzienia, w czym pomogli przyjaciele jej narzeczonego Istvána Ujszászyego, zaangażowała się w pomoc społeczną mieszkańcom Budapesztu, zajmując się m.in. żydowskimi dziećmi[32]. Latem 1945 załamała się nerwowo po usłyszeniu o jego śmierci (choć wówczas jeszcze żył), przez co odizolowała się od życia społecznego na kolejne dziewięć miesięcy[3].

Po zakończeniu wojny zdecydowała się na powrót do aktorstwa. W latach 1945–1948 zagrała kilka różnych ról w teatrze operetkowym i wystąpiła w jednym filmie – Betlehemi királyok[33]. W 1949 wcieliła się w rolę Vilmy w produkcji Forró mezök[34], która okazała się ostatnim filmem w jej karierze. W tym samym roku wszystkie filmy z jej udziałem zostały usunięte z kinowych repertuarów.

Dwa lata później zdecydowała się na wyjazd z Węgier. Najpierw wyjechała do Salzburga, potem przeprowadziła się m.in. do Brukseli. W 1953 zamieszkała w São Paulo, gdzie otworzyła sklep z odzieżą. W 1968 przeniosła się do Nowego Jorku, gdzie otworzyła sklep z kapeluszami. Poza kilkoma okolicznościowymi występami dla najbliższych aktorka zrezygnowała z kariery medialnej. Z okazji 70. urodzin otrzymała od rządu zaproszenie do powrotu na Węgry, na co w odpowiedzi wysłała zapraszającym kapelusz[3].

Nagrobek Katalin Karády na cmentarzu Farkasréti

Zmarła 8 lutego 1990[3][b] w Nowym Jorku, w wieku 79 lat. Jej ciało zostało sprowadzone na Węgry, uroczystości pogrzebowe odbyły się 19 lutego w bazylice św. Stefana w Budapeszcie. Spoczywa na budapeszteńskim cmentarzu Farkasréti w kwaterze 22/1[3].

Życie prywatne

Po śmierci ojca, którego po latach wspominała jako osobę agresywną, w 1931 wzięła ślub z 30 lat starszym celnikiem Rezső Vargą, z którym rozwiodła się jednak kilka miesięcy później[3]. Była także zaręczona z Istvánem Ujszászym, szefem tajnych służb regenta Miklósa Horthyego, co wzbudzało wiele kontrowersji[35].

Pamięć i wpływ na popkulturę

W latach największych sukcesów zawodowych Karády stała się obiektem fascynacji, zaś jej styl ubierania się oraz uczesania były inspiracją dla wielu nastolatek[3].

W 1982 ukazał się album studyjny pt. Hernádi Judit (znany też pt. Sohase mondd) aktorki i piosenkarki Judit Hernádi, który był inspirowany twórczością Karády i stanowił formę hołdu artystce.

W 2001 odbyła się premiera filmu Hamvadó Cigarettavég w reżyserii Pétera Bacsó, dedykowanego pamięci aktorki[3].

W 2004 Katalin Karády otrzymała pośmiertnie tytuł Sprawiedliwej wśród Narodów Świata od Instytutu Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu (Jad Waszem)[2][3].

Filmografia

Spis sporządzono na podstawie materiału źródłowego[36].

Dyskografia

Albumy studyjne
  • Halálos tavasz (1939)
  • Híres magyar filmslágerek (rok nieznany)
  • Milliók kedvenc énekese (rok nieznany)
  • Régi melódiák (rok nieznany)
  • Legszebb dalai (rok nieznany)

Uwagi

  1. a b Czasem błędnie podawana data: 28 grudnia 1912[2].
  2. a b Stephen Beszedits (i niektóre inne źródła) podaje datę 7 lutego 1990[4]. Spotykana jest też data 19 lutego 1990, prawdopodobnie mylona z datą pogrzebu[2].

Przypisy

  1. a b Hungary Civil Registration > 1895-1980 > Pest-Pilis-Solt-Kis-Kun Budapest (X. Kerület) > Births (Születtek) 1910 (júl) (ang.). www.familysearch.org. [dostęp 2016-04-03].
  2. a b c The Righteous Among The Nations – Karády Katalin (1912 – 1990) (ang.). www.db.yadvashem.org. [dostęp 2016-04-03].
  3. a b c d e f g h i j k l m n Karády Katalin (węg.). www.szineszkonyvtar.hu. [dostęp 2016-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-18)].
  4. Stephen Beszedits. Katalin Karády in the films of Lajos Zilahy. „Vasváry Collection Newsletter”. Nr 1 (45). 2011. Mária Kórász (red.). Szeged: a Somogyi-könyvtár igazgatója / Director of the Somogyi Library (ang.). [dostęp 2016-04-03]. 
  5. Halálos tavasz (1939) // Full Cast & Crew (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  6. Erzsébet királyné (1940) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  7. Hazajáró lélek (1940) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  8. Ne kérdezd ki voltam (1941) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  9. Egy tál lencse (1941) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  10. A szűz és a gödölye (1941) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  11. Halálos csók (1942) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  12. Alkalom (1942) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  13. Egy szív megáll (1942) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  14. Ópiumkeringö (1943) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  15. Csalódás (1943) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  16. Külvárosi örszoba (1943) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  17. Makrancos hölgy (1943) // Full Cast & Crew (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  18. Boldog idők (1943) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  19. Szováthy Éva (1944) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  20. Machita (1944) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  21. Valamit visz a víz (1944) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  22. A hangod elkísér (1944) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  23. Karády Katalin – Halálos Tavasz (ang.). www.discogs.com. [dostęp 2016-03-26].
  24. Karády Katalin – Híres magyar filmslágerek (ang.). www.discogs.com. [dostęp 2016-03-26].
  25. Karády Katalin – Milliók Kedvenc Énekese (ang.). www.discogs.com. [dostęp 2016-03-26].
  26. Karády Katalin – Régi Melódiák (ang.). www.discogs.com. [dostęp 2016-03-26].
  27. Karády Katalin – Legszebb Dalai (ang.). www.discogs.com. [dostęp 2016-03-26].
  28. Karády Katalin – Karády Katalin (ang.). www.discogs.com. [dostęp 2016-03-26].
  29. Karády Katalin – Tudok Egy Dalt (ang.). www.discogs.com. [dostęp 2016-03-26].
  30. Karády Katalin – Te Vagy A Fény (ang.). www.discogs.com. [dostęp 2016-03-26].
  31. Karády Katalin – Nincs Vége Még (ang.). www.discogs.com. [dostęp 2016-03-26].
  32. Kanczler FAMILY (ang.). www.db.yadvashem.org. [dostęp 2016-03-26].
  33. Betlehemi királyok (1947) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  34. Forró mezök (1949) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].
  35. Ujszászy István titokzatos halála (węg.). www.hvg.hu, 2007-04-13. [dostęp 2016-03-26].
  36. Katalin Karády (1910–1990) (ang.). W: IMDb [on-line]. www.imdb.com. [dostęp 2016-03-26].

Bibliografia

  • László Kelecsényi: Karády Katalin. Budapest: Magyar Filmtud. Int. és Filmarchívum, 1983. ISBN 963-563-157-X. (węg.)

Media użyte na tej stronie

Karády Katalin sírja.jpg
Autor: Dr Varga József, Licencja: CC BY-SA 3.0
Karády Katalin sírja Budapesten. Farkasréti temető: 22/1-1-8.
Karády Katalin.jpg
Karády Katalin magyar színésznő, énekesnő. Postcard.
Righteous Among the Nations medal simplified.svg
Autor: Ле Лой, Licencja: CC0
A simplified vector version of the medal awarded to Righteous Among the Nations