Katarynka (instrument muzyczny)

Kataryniarz, Katowice ul. Stawowa

Katarynka – przenośne pudło grające, instrument muzyczny z grupy aerofonów z piszczałkami wargowymi, na którym gra się za pomocą korby wprawiającej w ruch miech (ew. miechy) i tzw. mechanizm rozdzielający powietrze^[1].

Kręcenie korbą powoduje ruch miechów, tłoczących powietrze do wiatrownicy, a także obraca wałek melodyczny, którego zadaniem jest otwieranie w odpowiedniej kolejności i na odpowiedni czas kanałów, kierujących powietrze do właściwych piszczałek^[1]. Na drewnianym wałku zakodowana jest melodia, zgięte druciki lub drewniane kołeczki ułożone są według określonego schematu i przesuwane pod mechanizmem odczytującym otwierają wentyle nad konkretnymi piszczałkami^[2]. Mechanizm katarynki mieścił się w ozdobnej obudowie skrzynkowej, często na wieczku znajdowały się figurki obracające się podczas gry instrumentu^[3].

Katarynkę wynalazł Giovanni Barberi z Modeny w 1 poł. XVIII wieku. Wędrowni grajkowie stosowali ją do połowy XX wieku. W Polsce występowała od drugiej połowy XVIII wieku^[3].
Gra na katarynce nie wymaga jakiegokolwiek przygotowania muzycznego – sprowadza się jedynie do kręcenia korbą. Repertuar katarynek to popularne pieśni ludowe, fragmenty oper i operetek, czasem pieśni narodowe^[2].

Polska nazwa katarynka pochodzi od laleczki zwanej Katarzynką (Kathrinchen), umieszczanej na wieczku tych instrumentów w Niemczech^[4][1].

Katarynka w XIX wieku stosowana była także jako instrument domowy, nieco większy od ulicznego. Towarzyszyła pokazom, teatrzykom lalkowym itp.^[2]. Odmianą i prototypem katarynki była serenetka, stosowana od XVII wieku do nauki śpiewu ptaków^[2].Do katarynek można dodać własny utwór.

• 

  zawory

• 
• 

  czytnik taśm perforowanych

• 

  piszczałki

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Argentinian Barrel Organ Museum – Official website