Katarzyna I

Katarzyna I

Marta Skowrońska (Skawrońska?)

cesarzowa Rosji
Cesarzowa Rosji (panująca)
Okres	od 8 lutego 1725[1] do 1727
Poprzednik	Piotr I Wielki
Następca	Piotr II Romanow
Cesarzowa Rosji (jako małżonka)
Okres	od 1721 do 8 lutego 1725
Jako żona	Piotr I Wielki
Koronacja	18 maja 1724
Poprzedniczka	Eudoksja Łopuchina
Następczyni	Katarzyna II
Dane biograficzne
Data i miejsce urodzenia	15 kwietnia 1683 lub 1684 Jēkabpils
Data i miejsce śmierci	17 maja 1727 Petersburg
Miejsce spoczynku	Sobór Pietropawłowski w Petersburgu
Ojciec	Samuel Skorwoński (Skawroński?)
Matka	nieznana
Mąż	Johann Rabe
Mąż	Piotr I Wielki od luty 1712 do 28 stycznia 1725
Dzieci	Anna Elżbieta 10 lub 8 dzieci zmarłych w dzieciństwie
Odznaczenia

Katarzyna I Aleksiejewna, ros. Екатерина I Алексеевна; urodzona jako Marta Helena Skowrońska^[2] (ur. 5 kwietnia^?/ 15 kwietnia 1684^[2] w Jēkabpils w Inflantach, zm. 6 maja^?/ 17 maja 1727 w Petersburgu) – cesarzowa Rosji^[3] w latach 1724–1727 (samodzielne panowanie od śmierci męża w 1725), druga żona Piotra I Wielkiego od 1712 r.^[4]

Życiorys

Pochodzenie i młodość

Urodziła się 5 kwietnia 1684 r. prawdopodobnie w rodzinie chłopskiej, jednak nie jest to do końca pewne^[2].

Istnieje teoria, że jej ojciec Samuel Skowroński był zubożałym inflanckim szlachcicem^[2]. Ojciec Marty mógł być też szwedzkim oficerem^[5]. Nie ma żadnych pewnych informacji o jej matce^[2].

Według innej wersji, Marta była córką osiadłego na terenie dzisiejszej Łotwy chłopa wyznania katolickiego, mieszkańca Wielkiego Księstwa Litewskiego Polaka, Samuela Skowrońskiego. Skowroński w latach 70. i 80. XVII wieku miał służyć u gospodarza Pałacu Kazimierza Jana Sapiehy, po czym uciekł od niego do Estonii, gdzie urodziła się przyszła cesarzowa^[6]. Później, podczas panowania Katarzyny I, władze rosyjskie zaczęły wykupować od możnowładców litewskich jej braci i siostry^[7].

Marta wcześnie została sierotą^[5].

Pierwsze małżeństwo

W wieku kilkunastu lat najęła się na służbę u ewangelickiego pastora Glücka w inflanckim Marienburgu (obecnie Alūksne, Łotwa). W tym mieście poznała szwedzkiego dragona, ubogiego szlachcica Johanna Rabego, za którego wyszła za mąż. Ten prawdopodobnie sprzedał ją Inflantczykowi, który zmusił ją do prostytucji^[8]. Według innej wersji po śmierci męża dostała się do niewoli^[5]. Po nawiązaniu romansu z rosyjskim kawalerzystą trafiła na służbę do marszałka Borysa Szeremietiewa^[5]. U niego spotkał ją Aleksandr Mienszykow, najbliższy doradca cara Piotra I, który wykupił ją od hrabiego^[5].

Romans z carem

W 1700 r.^[2] lub w 1706 r.^[8] u Aleksandra Mienszykowa Marta poznała cara Piotra I i wkrótce rozpoczął się ich romans^[9]. Piotr I kilka lat wcześniej zamknął swoją pierwszą żonę, Eudoksję, w monasterze Opieki Matki Bożej w Suzdalu.

Marta prawdopodobnie w 1705 r. przeszła na prawosławie i przyjęła imię Katarzyna Aleksiejewna^[2]. Od tego czasu cudzoziemki, które dołączały do carskiej rodziny, przybierały imiona rosyjskie^[2].

Katarzyna idealnie spełniała wymogi Piotra I: lubiła alkohol, szaloną i swobodną zabawę. Była analfabetką^[2], chociaż mówiła po niemiecku, szwedzku, polsku i nauczyła się rosyjskiego^[10]. Miała czarne włosy i ciemne oczy oraz dość pulchną sylwetkę^[5]. Car miał wiele kochanek, jednak tylko Katarzyna potrafiła załagodzić wybuchy jego gniewu i agresji, także fizycznej^[5]. Wykazywała się odwagą i potrafiła namówić cara do przerywania uczt suto zakrapianych alkoholem^[2]. Z czasem Katarzynie zaczęto oddawać hołdy należne carskiej małżonce, mimo iż nie była jeszcze carycą^[2].

Małżeństwo z Piotrem I Wielkim

Piotr I ogłosił Katarzynę swoją żoną w 1711 r., choć oficjalne małżeństwo zostało zawarte w cerkwi w petersburskim pałacu Mienszykowa^[11] w lutym 1712 r.^[2][4] Córki Katarzyny i Piotra były druhnami^[5]. Obecne na ślubie były bratanice Piotra, w tym przyszła cesarzowa Anna oraz Katarzyna, babka przyszłego cesarza Iwana VI^[4]. Syn cara i jego pierwszej żony Aleksy nie pojawił się w cerkwi, gdyż drugie małżeństwo ojca uznawał za brak szacunku do swojej matki^[4].

Katarzyna miała silną pozycję na dworze, mimo niechęci niektórych dworzan ze względu na jej pochodzenie oraz stronników pierwszej żony cara, Eudoksji^[2]. Miała wsparcie księcia Mienszykowa^[5]. Dla drugiej żony Piotr nakazał wznieść pod Petersburgiem pałac w Carskim Siole^[12].

Namówiła męża do podpisania traktatu pruckiego^[13]

Katarzyna urodziła 9^[2] lub 12^[8][5] dzieci, jednak tylko dwie córki: Anna i Elżbieta, urodzone przed oficjalnym ślubem w 1712 r., przeżyły dzieciństwo^[5]. Piotr nie winił żony za śmierć synów twierdząc, że to wola Boga^[5]. Oddana mężowi Katarzyna godziła się na jego kolejne romanse, o których ten w szczegółach ją informował, a nawet sama wybierała mu kochanki^[14][5]. Mimo romansów cara małżonkowie byli sobie bardzo bliscy^[5]. Podczas wyjazdów cara para cały czas ze sobą korespondowała (Katarzyna dyktowała treść swoich listów, te od Piotra były jej odczytywane)^[5].

Pasierb Katarzyny był skonfliktowany z ojcem. Prosił Katarzynę o pomoc i stawiennictwo przed carem, jednak nie ma informacji, jakoby Katarzyna próbowała wpłynąć na męża w tej kwestii^[15]. Carewicz Aleksy zmarł w wyniku zadanych ciosów lub został zamordowany w czerwcu 1718 r.^[15]

W 1722 r. mołdawska księżniczka Maria Kantemir towarzyszyła Piotrowi i Katarzynie w podróży do Astrachania^[16]. Księżniczka urodziła martwe dziecko, którego ojcem był cesarz^[16]. Na dworze carskim szerzyły się plotki, jakoby Katarzyna (lub ktoś na jej polecenie) otruła ciężarną Marię.

Koronacja

W grudniu 1721 r. przyznano Katarzynie oficjalny tytuł cesarzowej^[17].

7/18 maja 1724 r. w soborze Zaśnięcia Matki Bożej na moskiewskim Kremlu odbyła się jej koronacja^[14]. Był to ogromny sukces i wyróżnienie dla Katarzyny, bowiem była to pierwsza tego typu uroczystość od 1606 r., kiedy ukoronowano Marynę Mniszchównę^[17]. Car osobiście włożył na głowę żony koronę imperatorską, która była wysadzana brylantami^[17][18]. Cesarzowa nie otrzymała jednak berła ani jabłka, symboli władzy, ponieważ Piotr I pozostawił je sobie^[17][18]. Ceremonia była pełna przepychu, zaproszeni goście ubrani byli w stylu europejskim. Sama Katarzyna wystąpiła w brokatowym płaszczu, który był bogato zdobiony kamieniami szlachetnymi^[17].

Romans z Wilhelmem Monsem

Katarzyna nawiązała romans z szambelanem swego dworu, 30-letnim Wilhelmem Monsem^[16]. Był bratem jednej z kochanek Piotra Anny^[16]. Powszechnie uważano go za bardzo przystojnego mężczyznę^[16]. W październiku 1724 r. oskarżono go o łapówkarstwo^[16]. Poddany torturom przyznał się do winy^[16]. W jego rzeczach osobistych znaleziono listy miłosne kierowane do Katarzyny^[16]. Cesarzowa stanęła w obronie swego kochanka, jednak bezskutecznie - Mons został ścięty 16 listopada 1724 r.^[16] Głowę kochanka zakonserwowano w słoju i przekazano cesarzowej^[16]. Relacje pomiędzy małżonkami popsuły się, Piotr groził żonie, że pozbawi ją pozycji i władzy^[16]. Katarzyna obawiała się, że Piotr oddali ją i poślubi Marię Kantemir^[16].

Samodzielne rządy

W listopadzie 1724 r. Piotr zachorował^[18]. Na łożu śmierci czuwała przy nim Katarzyna, która poprosiła go, aby przebaczył Mienszykowowi, z którym od niedawna był skonfliktowany^[16]. Piotr w swoich ostatnich słowach zamierzał wskazać następcę, jednak nie był w stanie już pisać^[19], jedynie posłał po starszą z córek Annę, aby podyktować jej swoją wolę^[16]. Zanim cesarzówna przybyła, Piotr już nie żył. Zmarł o 6:00 rano 28 stycznia 1725 r.^[16]

Zgodnie z jego testamentem Katarzyna przejęła po nim tron cesarski^[20].

Według większości źródeł Piotr nie pozostawił testamentu a poza komnatą, w której leżało ciało cesarza, odbyły się narady na temat sukcesji^[16]. Wpływowe rody Dołgorukowów i Golicynów starały się wystąpić przeciwko Katarzynie i osadzić na tronie wnuka Piotra i Eudoksji^[16]. Piotr Tołstoj zaproponował, aby rządy objęła samodzielnie Katarzyna^[16]. Książę Mienszykow również agitował za kandydaturą Katarzyny^[16]. Gwardia natychmiastowo poparła tą decyzję i feldmarszałek Stiepan Apraksin obwołał Katarzynę cesarzową^[16].

Katarzyna była pierwszą kobietą w Rosji pełniącą samodzielne rządy^[21][16]. Faktycznie władzę w jej imieniu sprawował Aleksandr Mienszykow, który przewodniczył specjalnie utworzonej 6-osobowej Najwyższej Tajnej Radzie, będącej organem doradczym carycy^[22]. Katarzyna znacznie bardziej interesowała się życiem dworskim, przyjęciami i balami; na prowadzenie dworu wydała w pierwszym roku panowania 450 tys. rubli^[22]. Nie była popularna wśród poddanych^[23].

Kontynuowała rozbudowę Petersburga, zgodnie z życzeniem męża. Dokończyła budowę i zainaugurowała działalność petersburskiej Kunstkamery, sprzyjała urządzaniu ogrodów miejskich i umacnianiu brzegów Newy, by zapobiegać powodziom^[24]. Również kontynuując inicjatywę męża, wsparła finansowo pierwszą wyprawę Vitusa Beringa w poszukiwaniu drogi morskiej między Syberią a Ameryką Północną (wyprawa ta zakończyła się już po jej śmierci)^[24].

Zdrowie Katarzyny nadwątliło wieloletnie nadużywanie alkoholu, kobieta cierpiała również na chorobę weneryczną i astmę^[23]. W testamencie wyraziła wolę, aby następcą na tronie po jej śmierci został Piotr II Aleksiejewicz, wnuk Piotra I (po jego najstarszym synu z pierwszego małżeństwa – Aleksym). Dopiero po nim władcami miały być kolejno Anna i Elżbieta, córki Piotra I i Katarzyny.

W 1726 odznaczona Orderem Orła Białego^[25].

Postać Katarzyny I jest tytułową bohaterką beletrystycznej powieści Ellen Alpsten Caryca^[26].

Zobacz też

• historia Rosji
• Imperium Rosyjskie

Przypisy