Katarzyna Jagiellonka

Katarzyna Jagiellonka

Miniatura Katarzyny Jagiellonki, warsztat Lucasa Cranacha Młodszego, 1555 r.
Królowa Szwecji
Okres	od 1568 do 1583
Jako żona	Jana III Wazy
Koronacja	1569
Poprzedniczka	Katarzyna Månsdotter
Następczyni	Gunilla Bielke
Dane biograficzne
Dynastia	Jagiellonowie
Data urodzenia	1 listopada 1526
Data śmierci	16 września 1583
Miejsce spoczynku	Katedra w Uppsali
Ojciec	Zygmunt I Stary
Matka	Bona Sforza
Rodzeństwo	Izabela, Zygmunt, Anna, Zofia
Mąż	Jan III Waza
Dzieci	Izabella, Zygmunt, Anna

Katarzyna Jagiellonka (szw. Katarina Jagellonica, fin. Katariina Jagellonica) ur. 1 listopada 1526 w Krakowie, zm. 16 września 1583 w Sztokholmie – królewna polska i księżniczka litewska, księżna Finlandii w latach 1562–1583 i królowa Szwecji w latach 1568–1583 jako pierwsza żona Jana III Wazy. Najmłodsza córka króla Polski Zygmunta I Starego i Bony Sforzy.

Życiorys

W dzieciństwie zaniedbywana przez rodziców, zwłaszcza przez matkę, która całą uwagę poświęcała swojej pierworodnej córce Izabeli oraz jedynemu synowi Zygmuntowi Augustowi^[1].

Wychowywała się wraz z dwiema siostrami - Zofią i Anną. Trzy królewny odebrały dobre wykształcenie, jednak było ono znacznie niższe od tego, które z inicjatywy Bony otrzymała Izabela^[1].

W związku z małżeństwem brata Zygmunta II Augusta z Barbarą Radziwiłłówną zawartym w 1547, jego pobytem w Wilnie i śmiercią ojca w 1548, Katarzyna przeniosła się wraz z matką i siostrami Anną i Zofią z Krakowa na Mazowsze, gdzie Bona otrzymała oprawę wdowią^[2].

Od 1556 r. Katarzyna mieszkała tylko z Anną, po wyjściu za mąż Zofii oraz wyjeździe matki do Bari.

W 1560 r. owdowiały car Rosji Iwan Groźny poprosił o rękę Katarzyny, ale Zygmunt August nie wydał na to małżeństwo zgody^[1].

W 1562 r. do Wilna przybyli fińscy posłowie aby zaproponować małżeństwo Katarzyny z Janem Wazą. Sytuacja wywołała zdezorientowanie u króla Zygmunta Augusta, ponieważ zwyczaj wymagał, aby królewny wydawać za mąż według starszeństwa, natomiast starsza o 3 lata od Katarzyny Anna pozostawała panną^[1]. Anna niechcąca pozbawiać siostry szansy na małżeństwo, oświadczyła, że zrzeka się swojej kolejki na rzecz Katarzyny^[1]. Król przychylił się do prośby Anny i wydał zgodę na ślub Katarzyny.

W wieku 36 lat, 4 października 1562 w Wilnie poślubiła księcia Finlandii Jana, późniejszego króla Szwecji Jana III^[3]. Zamieszkała wraz z mężem w Turku, gdzie prowadziła własny dwór. Król Szwecji Eryk XIV, podejrzewając Jana o spiskowanie z Rzecząpospolitą, 12 sierpnia 1563 zdobył Turku i uwięził parę książęcą w zamku Gripsholm, niedaleko Sztokholmu^[4]. Tam 20 czerwca 1566 Katarzyna urodziła syna Zygmunta, nazwanego na cześć Zygmunta Starego.

Eryk XIV planował zamach na życie nowo narodzonego Zygmunta, w związku z tym Katarzynie udało się przekonać męża, aby odsunąć jego brata od rządów^[1]. Udało się to we wrześniu 1568 r. i Jan objął tron Szwecji.

Koronacja pary królewskiej odbyła się 10 lipca 1569 w uppsalskiej katedrze. Próbowała zachować wpływy katolicyzmu w Szwecji. Pod jej wpływem Jan III wydał przepisy liturgiczne dla kościoła luterańskiego. Jej gusta artystyczne miały wpływ na wznoszenie wielu szwedzkich budowli renesansowych, wzorowanych na dziełach polskiego renesansu.

W 1575 r. Anna Jagiellonka, która ciągle pozostała niezamężna, została wybrana na królową Polski.

Katarzyna zmarła w 1583 r. Jan ożenił się powtórnie 2 lata później z Gunillą Bielke. Katarzyna została pochowana wraz z mężem w katedrze w Uppsali^[5].

W 1587 r. dzięki wsparciu Anny Jagiellonki królem Polski został jedyny syn Katarzyny, Zygmunt III Waza.

W 1570 Marcin Kromer napisał, cieszące się popularnością u współczesnych dzieło Historia prawdziwa o przygodzie żałosnej książęcia Finlandzkiego Jana i królewny Katarzyny^[6].

Dzieci Katarzyny i Jana III

Obraz	Imię	Data urodzenia	Data śmierci	Małżeństwa
	Izabella	1564	1566
	Zygmunt	1566	1632	1. Anna Habsburżanka 2. Konstancja Habsburżanka
	Anna	1568	1625

Galeria

• 

  Portret Katarzyny Jagiellonki z 1555 r. autorstwa Marcina Ostrowskiego (?)

• 

  Katarzyna Jagiellonka z mężem i z synem Zygmuntem na zamku Gripsholm, obraz Józefa Simmlera, XIX w.

• 

  Medale z wizerunkiem Jana III Wazy i Katarzyny Jagiellonki

• 

  Nagrobek Katarzyny Jagiellonki w katedrze w Uppsali

• 

  Jan Styfi, Portret Katarzyny Jagiellonki

• 

  Franciszek Streitt, Katarzyna Jagiellonka

Drzewo genealogiczne

Przypisy

Bibliografia

• JerzyJ. Besala JerzyJ., Barbara Radziwiłłówna i Zygmunt August, Warszawa: Świat Książki, 2007, s. 115–116, ISBN 978-83-7391-715-6, OCLC 189424018 .
• Spórna M., Wierzbicki P., Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, Zielona Sowa, Kraków 2003, ISBN 83-7389-189-7, s. 215–216.
• Wdowiszewski Z., Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Avalon, Kraków 2005, ISBN 83-918497-2-4, s. 161–163.